کتاب «موسيقي هزارساله» نوشت? ان ايي. لوکاس
روايتي نو از تاريخ موسيقي ايراني. کتاب «موسيقي هزارساله: تاريخ جديد سنتهاي موسيقايي ايران»، با عنوان اصلي Music of a Thousand Years: A New History of Persian Musical Traditions، روايتي از تاريخ موسيقي ايراني است که تحولات اين موسيقي و شکلگيري آنچه را که به موسيقي «سنتي» يا «اصيل» ايراني معروف است، در پيوند با تحولات تاريخي و ملي ايران و در متن اين تحولات شرح ميدهد.
ان ايي. لوکاس در کتاب «موسيقي هزارساله» بر آن است که نشان دهد موسيقي سنتي ايراني نه ميراثي کهن، بلکه يک پديد? مدرن است.
کتاب «موسيقي هزارساله» چشماندازي تازه را بهروي تاريخ موسيقي سنتي ايران ميگشايد و آن را از منظري جديد روايت ميکند.
متن اصلي کتاب «موسيقي هزارساله» اولين بار در سال 2010 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «موسيقي هزارساله»
ان ايي. لوکاس در کتاب «موسيقي هزارساله» موسيقي سنتي ايراني را، برخلاف باوري مرسوم، نه ريشهدار در سنتي کهن بلکه برآمده از تحولات تاريخي، سياسي و ايدئولوژيکِ نهچندان قديمي در ايران ميداند.
لوکاس در کتاب «موسيقي هزارساله» معتقد است که موسيقي سنتي ايراني يک پديد? خيلي قديمي نيست و شکلگيرياش مرتبط با شکلگيري دولت – ملت در ايران است.
در کتاب «موسيقي هزارساله» به تاريخ موسيقي ايراني نه بهمثابه يک تاريخ يکپارچه و مبتني بر تداوم بلکه بهمثابه تاريخي مبتني بر گسست نگاه شده است. بر اين اساس، ايران در عصر پيشامدرن، موسيقياي متفاوت با آنچه بهعنوان موسيقي سنتي ايراني ميشناسيم داشته است و موسيقي سنتي ايراني ماحصل گسست از عصر پيشامدرن و ورود به عصر مدرن است.
چنانکه لوکاس در کتاب «موسيقي هزارساله» توضيح ميدهد و استدلال ميکند، موسيقي ايراني را بايد براساس يک گسست تاريخي و سياسي، به دو نوع تقسيم کرد که با يکديگر تفاوت دارند و نميتوان يکي از آنها را ادام? ديگري بهحساب آورد. از اين دو نوع موسيقي، يکي موسيقي مقامي است که مربوط به عصر پيشامدرن و قبل از شکلگيري دولت – ملت در ايران است و ديگري موسيقي دستگاهي که مربوط به عصر مدرن و پيدايش دولت - ملت در ايران است.
کتاب «موسيقي هزارساله» از ده فصل تشکيل شده است. فصل نخست کتاب، با عنوان «موسيقي باستاني، افسان? امروزي» حکم مقدمه را دارد و کلياتي را دربار? موضوع کتاب به خواننده ارائه ميدهد.
فصلهاي بعدي کتاب «موسيقي هزارساله» در دو بخش، با عنوانهاي «فرهنگ مقامي» و «فرهنگ دستگاهي»، تنظيم شدهاند. در بخش نخست کتاب «موسيقي هزارساله»، که مربوط به موسيقي مقامي است، موسيقي ايراني در متن عصر پيشامدرن مورد بررسي قرار گرفته است. فصلهايي که ذيل اين بخش از کتاب «موسيقي هزارساله» قرار گرفتهاند، عبارتند از: «امپراتوريهاي موسيقايي»، «ساختار موسيقايي (کيهانشناسي و نظم جهاني، ح. 1800 – 1100 م / 1200 – 500 ق)»، «موسيقي و سلوک اخلاقي (گوشسپردن به مخاطرات درونکيهاني)» و «سياست خنياگري (موسيقي شاهان، موسيقي امپراتوري، ح. 1722 – 1400 م / 1135 – 800 ق)».
نظام دوازده مقام در ريتم و آهنگسازي، نظام دوازده مقام در عصر باروت، اساس حرمت و اباحت غنا در متون سماع و آوازهاي جلايريان و تيموريان از جمله موضوعاتي هستند که در اين بخش از کتاب «موسيقي هزارساله» به آنها پرداخته شده است.
بخش دوم کتاب «موسيقي هزارساله» دربار? موسيقي دستگاهي، يعني همان موسيقياي است که امروزه آن را بهعنوان «موسيقي سنتي» ميشناسيم و چنانکه در اين کتاب استدلال شده، قدمت آن به عصر مدرن و شکلگيري مفهوم مليت و دولت – ملت در ايران برميگردد و ريشه در اين عصر دارد.
فصلهايي که ذيل اين بخش از کتاب «موسيقي هزارساله» قرار گرفتهاند عبارتند از: «ساختار موسيقايي، ملت موسيقايي (ح. 1950 – 1800 م / 1330 – 1280 ش)»، «موسيقي ملت (کاوش و بازسازي دستگاه)»، «موسيقي و اخلاقيات (احياي يک ملت، ح. 1940 – 1880 م / 1320 – 1260 ش)»، «آواز ملت (کلام مردمان، موسيقي در خدمت ايران)» و «تاريخ، عامليت و قدرت موسيقي».
رديف بهمثابه کليت موسيقايي، ظهور قاجاريه و پيدايش دولت - ملت، مليسازي تمامعيار ايران در عصر رضاشاه، تغيير جايگاه موسيقي و موسيقيدانان در ايران مدرن، علينقي وزيري و موسيقي هزارساله، جدال علينقي وزيري و عارف قزويني، شعر کهن و ساختارهاي ملوديک دستگاهي و تصنيف: از غزل پُر رمز و راز تا ترانههاي مردمي از جمله موضوعاتي هستند که در بخش دوم کتاب «موسيقي هزارساله» به آنها پرداخته شده است.
دربار? ان ايي. لوکاس، نويسند? کتاب «موسيقي هزارساله»
ان ايي. لوکاس (Ann E. Lucas) استاديار رشت? قومموسيقيشناسي در گروه موسيقي کالج بوستون و نيز مدرس برنام? تمدنها و جوامع اسلامي در همان کالج است. شهرت لوکاس بهخاطر کارهايي است که در زمين? تاريخنگاري موسيقي خاورميانه انجام داده است.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «موسيقي هزارساله»
کتاب «موسيقي هزارساله: تاريخ جديد سنتهاي موسيقايي ايران» با ترجمه و مقدم? سهند سلطاندوست در نشر مرکز منتشر شده است.
دکتر سهند سلطاندوست، متولد 1368، مدرس و مترجم ايراني است. سلطاندوست داراي ليسانس مهندسي عمران از دانشگاه تهران و فوق ليسانس و دکتراي تخصصي پژوهش هنر از دانشگاه تربيت مدرس است. از سوابق علمي او ميتوان به تدريس در دانشگاه علم و فرهنگ و تدريس در دانشگاه هنر تهران و از ترجمههايش ميتوان به کتابهاي «مفاهيم اساسيِ فلسف? هنر» و «مکتوبات فارسي درباب موسيقي: قرن پنجم تا نهم هجري قمري» اشاره کرد.
