سرگرمی تا سرحد مرگ

کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» نوشتۀ نیل پُستمن
کتابی نقادانه درباب اینکه تلویزیون چگونه با معتاد کردن مردم به سرگرمی، قدرت استدلال عقلانی را در آنان از بین می‌برد. کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ: گفتمان همگانی در عصر کسب‌وکارِ نمایش»، با عنوان اصلی Amusing Ourselves to Death: Public Discourse in the Age of Show Business، کتابی است علیه تلویزیون و گرایش افراطی به سرگرمی؛ گرایشی که به‌اعتقاد نیل پُستمن در کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» تلویزیون به آن دامن می‌زند و آن را رواج می‌دهد و این‌گونه مردم را از رسانه‌های چاپی و خواندن، که پستمن استدلال عقلانی را وابسته به آن می‌داند، دور می‌سازد.
در کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» تلویزیون، به‌عنوان رسانه‌ای که استدلال و تفکر نقادانه را تضعیف می‌کند، مورد نقدی جدی قرار گرفته است.
متن اصلی کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» اولین بار در سال 1985 منتشر شده اما این کتاب، با اینکه سال‌ها از انتشار چاپ اولش می‌گذرد، چنانکه در مقدمۀ وحید طباطبایی بر ترجمۀ فارسی آن اشاره شده، برای خوانندگان امروزی نیز موضوعیت دارد.
کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» نه‌فقط هشداری دربارۀ سیستم سرگرمی‌ساز تلویزیون که هشداری است دربارۀ همۀ رسانه‌هایی که کارکردشان در از بین بردن نیروی استدلال مخاطبان، با تلویزیون مشابه است.
گفتنی است که کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» در موسیقی نیز منبع الهام بوده و راجر واترز، سومین آلبوم انفرادی خود، با عنوان «سرگرم تا سرحد مرگ»، را که در سال 1992 منتشر شد، با الهام از همین کتاب نامگذاری کرده و در این آلبوم به بعضی موضوعات مطرح در کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» پرداخته است.

مروری بر کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ»
نیل پُستمن در مقدمۀ کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» از تقابلی سخن می‌گوید که دو رمان معروفِ ضدّ آرمانشهری در دو سَرِ آن قرار دارند: یکی رمان «1984» جورج اورول و دیگری رمان «دنیای قشنگِ نو» آلدوس هاکسلی.
چنانکه پُستمن در مقدمۀ کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» توضیح می‌دهد اورول و هاکسلی، هردو، جهانی را تخیل می‌کنند و پیش چشم ما می‌آورند که در آن، قدرت استدلال و تفکر انتقادی در مردم نابود شده و کنترل مردم به‌دست نیروهایی سلطه‌گر و سرکوبگر قرار گرفته است. اورول و هاکسلی جهانی را مجسم می‌کنند که مردم در آن منفعل و بی‌اراده و فاقد هرگونه اندیشه و احساس شده‌اند.
اما، همان‌طور که در مقدمۀ کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» می‌خوانیم، اورول در کتاب «1984» منشاء این سرکوب و استحاله و انفعال و سیطرۀ هولناک را قدرتی می‌داند که از جانب یک دولت تمامیت‌خواه پلیسی و مخوف بر مردم اعمال می‌شود اما هاکسلی در کتاب «دنیای قشنگ نو» جهانی را ترسیم می‌کند که مردم در آن، انفعال و نخواندن و فکر نکردن را درونی کرده‌اند و خودخواسته به سلطه‌ای که بر آنان اعمال می‌شود تن داده و به روی جهل آغوش گشوده‌اند. هاکسلی از دلبستگی به آن‌چه ما را نابود می‌کند و تحت سیطرۀ خود درمی‌آورد می‌گوید و اورول از سلطه‌ای که به‌رغم میل ما و به‌زور بر ما اعمال می‌شود.
به‌اعتقاد پستمن، خطری که هاکسلی به آن هشدار داده، خطری‌ست محتمل‌تر. او کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» را به‌قصد اثبات همین موضوع و در دفاع از نگرانی و ترس هاکسلی، دربرابر نگرانی و ترس اورول، نوشته است.
پستمن در کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» از تلویزیون به‌مثابه رسانه‌ای سخن می‌گوید که تصویر را به جای متنِ مکتوب نشانده و در فرایند تبدیل اخبار از شکل مکتوب به شکل بصری و تصویری، آن‌ها را به نوعی سرگرمی بدل کرده است.
کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» مخاطبان تلویزیون را، در قیاس با مخاطبان رسانه‌های مکتوب، مخاطبانی منفعل می‌داند که رابطۀ دیالکتیکی و استدلالی و نقادانه و متفکرانۀ خود را با اخبار و اطلاعاتی که در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند از دست داده‌اند.
پستمن در کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» تلویزیون را رسانه‌ای می‌داند که نوعی توهم آگاهی را به جای آگاهی حقیقی نشانده و به مخاطبان خود القا کرده است.
کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» از مقدمه‌ای به‌قلم اندرو پستمن، پسر نیل پستمن، به‌مناسبت انتشار ویراست بیست‌سالگیِ این کتاب، یادداشتی با عنوان «در 1985»، مقدمه و یازده فصل که در دو بخش تنظیم شده‌اند، تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» عبارتند از: «رسانه استعاره است»، «رسانه در جایگاه معرفت‌شناسی»، «آمریکای تایپوگرافیک»، «ذهن تایپوگرافیک»، «دنیای دالی‌موشک»، «عصر کسب‌وکار نمایش»، «اکنون... این»، «رهسپار شوید به‌سوی بیت‌اللحم»، «دست دراز کن و کسی را انتخاب کن»، «آموزش به‌منزلۀ کنشی سرگرم‌کننده» و «هشدار به سبک هاکسلی».

دربارۀ نیل پُستمن، نویسندۀ کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ»
نیل پُستمن (Neil Postman)، متولد 1931 و درگذشته به سال 2003، نظریه‌پرداز رسانه و منتقد فرهنگی امریکایی بود. او بیش از هر چیز به‌خاطر بیست کتابی که در زمینۀ فناوری و آموزش نوشته است، شهرت دارد.
پستمن نظریه‌هایی اصلاحی را در حوزۀ آموزش و روش تدریس مطرح کرد. او مخالف استفاده از رایانۀ شخصی در مدارس بود چون اعتقاد داشت مدرسه جای آموزش جمعی و گروهی است. او همچنین نگران این بود که رایانۀ شخصی روحیۀ معاشرت را در انسان‌ها از بین ببرد.
پستمن منتقد گرایش افراطی‌ به تکنولوژی بود و وجود چنین گرایش افراطی‌ای در امریکا را خطرناک می‌دانست و معتقد بود که در امریکا به جنبۀ منفی تکنولوژی توجه نمی‌شود.
کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» از تأثیرگذارترین کتاب‌های نیل پستمن است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «تکنوپولی: تسلیم فرهنگ به تکنولوژی» و «نقش رسانه‌های تصویری در زوال دوران کودکی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ»
کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» با ترجمه و مقدمۀ وحید طباطبایی در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
وحید طباطبایی متولد 1371 است. از او ترجمه‌ای دیگر هم با عنوان «تاملاتی در باب گیوتین و دار» (با همکاری مرتضی عسکری) و نیز یک اثر تألیفی با عنوان «عکاسی در پساآرمان‌شهر» منتشر شده است.
از کتاب «سرگرمی تا سرحد مرگ» ترجمه‌ای دیگر هم با عنوان «زندگی در عیش، مردن در خوشی» منتشر شده که مترجم آن دکتر صادق طباطبائی و ناشرش انتشارات اطلاعات است.