تعهد و آزادی مقالات ادبی-هنری

کتاب «تعهد و آزادی» اثر مصطفی رحیمی
مجموعه‌ای از مقالات ادبی و هنری و نقدهای دکتر مصطفی رحیمی، به‌انتخاب و گردآوری علیرضا اسکندری. کتاب «تعهد و آزادی»، چنانکه در مقدمۀ علیرضا اسکندری بر این کتاب توضیح داده شده، شامل تعدادی از مقالات و نقدهای کتابی است که از دکتر مصطفی رحیمی در نشریات به چاپ رسیده بوده‌اند.
مصطفی رحیمی روشنفکری وارد به ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و جهان بود. او ادبیات ایران و جهان را خوب می‌شناخت و نسبت میان آثار ادبی و هنری با زمانه و مسائل روز، به‌ویژه مسائل جهان سوم و به‌طور خاص‌تر مسائل جامعۀ ایران، یکی از دغدغه‌های اصلی او بود. مقالاتی که از او در کتاب «تعهد و آزادی» منتشر شده‌اند به‌خوبی گواه این مدعاست.
مقالات کتاب «تعهد و آزادی» هم نقدها و مرورهایی از مصطفی رحیمی را شامل می‌شود که او بر کتاب‌های مختلف ایرانی و خارجی نوشته و هم مقالاتی را که به بحث دربارۀ یک موضوع اختصاص دارند.
کتاب «تعهد و آزادی» نمونه‌هایی خواندنی از مرور کتاب را به ما عرضه می‌کند.

مروری بر کتاب «تعهد و آزادی»
آنچه در کتاب «تعهد و آزادی» از مصطفی رحیمی گردآوری و منتشر شده است مقالاتی است که موضوعات و کتاب‌هایی مختلف را، از ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و جهان، دربرمی‌گیرند و گستره‌ای از موضوعات مختلف و متنوع را به ما عرضه می‌کنند.
بعضی مقالات کتاب «تعهد و آزادی» دربارۀ تئاتر و ادبیات نمایشی‌اند، بعضی راجع به ادبیات داستانی و بعضی راجع به شعر. در این کتاب از اسطوره نیز سخن رفته است.
مصطفی رحیمی در مقالاتی که از او در کتاب «تعهد و آزادی» منتشر شده‌اند هم از شاهنامۀ فردوسی و شعر حافظ سخن می‌گوید، هم از شعر شفیعی کدکنی. او در این کتاب، هم به تئاتر مدرن و آثار نمایشنامه‌نویسانی چون بکت و یونسکو و آداموف و برشت می‌پردازد، هم به نمایشنامۀ کلاسیک یونان باستان و ادبیات داستانی مدرن یونان.
آن‌چه همۀ مقالات کتاب «تعهد و آزادی» را به‌هم ربط می‌دهد نگاه نقادانۀ مصطفی رحیمی به موضوعات مورد بحث در این مقالات و پرهیز از نگاه شیفته‌وار و ستایش محض و همچنین نگاه نقادانه به زمانه‌ای که این مقالات در آن‌ها نوشته شده و جستجوی پیوند ادبیات و هنر با مسائل زمانه است. رحیمی در بحث از ادبیات کلاسیک نیز زمانۀ خود و دغدغه‌های زمانۀ خود را مدّ نظر دارد و معتقد است راز ماندگاری ادبیات کلاسیک در این است که انسان امروز می‌تواند خود و مسائل خود را در آن پیدا کند.
آن‌چه در مقالات کتاب «تعهد و آزادی» به‌طور خاص‌تر برای مصطفی رحیمی مطرح است، مسائل ایران و انسان ایرانی در زمانه‌ای است که این مقالات در آن نوشته شده‌اند. در کتاب «تعهد و آزادی» با نویسنده‌ای مواجهیم که برای ادبیات، تعهد و مسئولیت و رسالتی قائل است.
مقالات کتاب «تعهد و آزادی» در سه بخش با عنوان‌های «ادبیات خارجی»، «ادبیات داخلی» و «اسطوره» تقسیم‌بندی شده‌اند.
مقالاتی که در کتاب «تعهد و آزادی» می‌خوانید عبارتند از: «ادیپ شهریار»، «از تئاتر ملتزم تا تئاتر پوچی»، «نیاز زمان و نیاز شعر امروز»، «فانون در آینۀ غرب»، «شکوه شکفتن»، «جان شیفته»، «نقد نقطه‌ضعف»، «زمان حضور: تفسیری بر خطابۀ اکتاویو پاز»، «ادبیات و دنیای گرسنه»، «دل از رستم آید به خشم»، «برتر از شاه»، «نام خدا و نام انسان»، «تأملی دربارۀ معنای غیرت»، «مردی برای تمام فصل‌ها» و «زروان کیست؟».
در بخشی از مقالۀ «ادیپ شهریار» از کتاب «تعهد و آزادی» می‌خوانید: «هر اثر عمیق و "جاویدان" هنری قابل تفسیر و تعبیرهای گوناگون است، اما برای "جاویدان" ماندن، برای زنده نگاه داشتن هر اثر هنری باید روح زمان را در آن دمید. باید آن را باز آفرید. اگر بنای اصلی هنر چنان باشد که این آذین را بپذیرد، زنده و جاویدان است، وگرنه با گذشت زمان فراموش خواهد شد.
اگر اثری دیرین، پذیرفتۀ زمان ما می‌شود، به‌سبب آن است که خواننده پاسخ مشکلات و پرسش‌های کنونی خود را در آن می‌یابد.»
کتاب «تعهد و آزادی» با مقدمۀ علیرضا اسکندری در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.

دربارۀ مصطفی رحیمی، نویسندۀ کتاب «تعهد و آزادی»
دکتر مصطفی رحیمی، متولد 1305 در نائین و درگذشته به سال 1381، روشنفکر، حقوقدان، جامعه‌شناس، استاد دانشگاه، پژوهشگر، نویسنده و مترجم ایرانی بود.
رحیمی، با ترجمه‌ها و مقالاتش، معرف بخش مهمی از جریان روشنفکری و فلسفی و ادبی اروپای قرن بیستم به جامعۀ ایران بود.
رحیمی تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش، نائین، و تحصیلات متوسطه را در یزد و اصفهان گذراند. آن‌گاه در دانشگاه تهران و بعد از آن در دانشگاه سوربنِ فرانسه حقوق خواند و از دانشگاه سوربن دکترای حقوق گرفت. آشنایی‌اش با افکار ژان پل سارتر، که رحیمی یکی از معروف‌ترین مترجمان آثار اوست، در همان دورۀ تحصیل در فرانسه اتفاق افتاد.
رحیمی به ایران که بازگشت در دادگستری مشغول به کار شد. او چندی هم در دانشگاه تهران ادبیات غرب درس می‌داد. کارِ ترجمه را از دهۀ 40 خورشیدی آغاز کرد و آثار مختلفی را از سارتر، کامو، برشت، سیمون دوبوار و... به فارسی برگرداند.
مجموعه مقالات مصطفی رحیمی در چند کتاب، از جمله کتاب‌های «نگاه» و «یأس فلسفی»، منتشر شده‌ است.
کتاب‌های «حافظ اندیشه»، «تراژدی قدرت در شاهنامه» و «مارکس و سایه‌هایش» از آثار تألیفی و پژوهشی مصطفی رحیمی و کتاب‌های «مجازات اعدام»، «ننه دلاور و فرزندان او»، «اُرفۀ سیاه»، «نقد حکمت عامیانه»، «اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر»، «رسالت هنر»، «تعهد اهل قلم» و «جنگ خلیج فارس: پروندۀ محرمانه» از ترجمه‌های او هستند.
رحیمی در سرودن شعر و قصه‌نویسی و نمایشنامه‌نویسی هم دستی داشت. قدیمی‌ترین کتابش دفتر شعری‌ به نام «بهشت گمشده» بود که در سال 1328 منتشر شد. از آثار داستانی‌اش هم می‌توان به «اتهام» و از نمایشنامه‌هایش می‌توان به «آناهیتا» اشاره کرد.