نه شرقی نه غربی انسانی

کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» اثر عبدالحسين زرين‌کوب
مجموعه‌اي از مقالات تحقيقي و نقادان? عبدالحسين زرين‌کوب به‌همراه نمايشواره‌هايي از او. کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» کتابي است گواه گستر? مطالعات و معلومات و علايق عبدالحسين زرين‌کوب که از ادباي برجست? ايراني معاصر بود و در کنار ادبيات، به تاريخ و فرهنگ ايران نيز اشراف داشت.
مقالات کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» حاوي نکاتي باريک‌تر از مو درباب ايران و فرهنگ و تاريخ و ادبيات ايران است.
در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» همچنين با چهره‌اي شايد کمتر شناخته از عبدالحسين زرين‌کوب آشنا مي‌شويم. زرين‌کوب را بيشتر به‌عنوان پژوهشگر و محقق و مورخ و منتقد مي‌شناسند اما در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» از او متوني نمايشي، که نويسنده خود نام «نمايشواره‌» بر آن‌ها نهاده است، نيز آمده است.
کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني»، با مقالات خوشخوان و نثر سالم و پاکيزه‌اش، دريچه‌اي مي‌گشايد به بخش‌هايي از فرهنگ و تاريخ و ادبيات شرق و غرب و به‌ويژه فرهنگ و تاريخ و ادبيات ايران. مقالاتي از اين کتاب که دربار? فرهنگ و تاريخ و ادبيات ايران است، مي‌تواند فتح باب خوبي باشد براي آشنايي‌هايي عميق‌تر با گذشت? تاريخي و فرهنگي و ادبي اين کشور.
نخستين چاپ کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» در سال 1353 منتشر شده است.

مروري بر کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني»
يکي از اولين چيزهايي که در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» جلب توجه مي‌کند، وسعت مطالعات و معلومات عبدالحسين زرين‌کوب و تنوع مطالب اين کتاب است.
در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» با پژوهشگر و نويسنده‌اي چندوجهي مواجهيم که از درهاي گوناگون به فرهنگ و تاريخ ايران‌زمين وارد شده و آن‌چه را از اين فرهنگ و تاريخ به کار ما مردم امروز مي‌آيد معرفي و بررسي کرده است.
زرين‌کوب در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» هم از ايران باستان نوشته و هم از ايران بعد از اسلام، هم سراغ متون ادبي کلاسيک ايراني، نظير شاهنام? فردوسي و گلستان سعدي، رفته و هم سراغ اساطير و فرهنگ عامه، هم از ادبيات قديم نوشته و هم از تجدد ادبي، هم از تاريخ گفته و هم از دين و عرفان و فلسفه. خلاصه اينکه کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» کتابي است با گستره‌اي متنوع و نثر و زباني گيرا که خواننده را به‌خوبي با خود همراه مي‌کند.
زرين‌کوب اديب و منتقدي بود که گوش? چشمي هم به جهان نمايش و روايتگري داشت. در کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» شمه‌اي از علاق? او به تئاتر و روايتگري را هم مي‌بينيم و روايت‌ها و متوني نمايشي تحت عنوان «نمايشواره» از او مي‌خوانيم که تلاقي علاق? زرين‌کوب به قصه‌گويي و تئاتر و تاريخ و فرهنگ و حکايات و قصص گذشته‌اند.
کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» از مقدمه، سي‌وسه مقاله که برحسب موضوع در شش بخش به نام‌هاي «ايران در آين? تاريخ»، «دين و فلسفه»، «زبان و فرهنگ ايران»، «انديشه‌ها و يادداشت‌ها»، «بررسي چند کتاب تاريخ» و «از اساطير و فرهنگ عامه» تنظيم شده‌اند و بخشي به نام «روايات و صحنه‌ها»، که شامل يادداشت و روايت و نمايشواره است، تشکيل شده است.
مقالات سي‌وسه‌گان? کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» عبارتند از: «از گذشت? باستاني ايران چه مي‌توان آموخت؟»، «تسامح کوروشي و مسئل? وحدت امپراتوري در ايران باستان»، «نه شرقي، نه غربي، انساني»، «مطالعه‌اي در باب فرهنگ ايراني و مسئل? برخورد با غرب»، «چگونه مي‌توان ايراني بود؟ چگونه مي‌توان ايراني نبود؟»، «يگانه يا دوگانه؟»، «کشمکش خدايان در ايران باستان»، «کشمکش اهل کتاب در قلمرو اسلام»، «زندقه و زنادقه»، «ابن‌تومرت، "مهدي" مغربي»، «دربار? داستان زندگي بوذاسف»، «چند نکته در باب لغت‌نويسي و دشواري‌هاي آن»، «نفوذ در دنياي شاهنامه»، «شاهنامه و ايلياد»، «خرابات»، «يادداشت‌هاي حاشي? گلستان»، «ادبيات عرفاني ايران و ارزش انساني آن»، «شيخ صنعان»، «از صبا تا نيما»، «آيند? شعر»، «آشتي با ادبيات»، «دربار? تأثير شعر»، «شعر و عالم واقع»، «رسال? لونگينوس»، «دربار? تجدد ادبي»، «زيبايي در صحن? نمايش»، «شيو? تاريخ‌نگاري در کتاب ايران باستان مشيرالدوله»، «ملاحظات انتقادي در باب تاريخ ايران کمبريج، مجلد پنجم»، «تاريخ ايران در قرون نخستين اسلامي»، «ملاحظاتي در باب داستان رستم و سهراب»، «لوليان»، «يادداشتي دربار? تعزي? ماه محرم» و «سياحت بيدپاي».
مطالبي هم در بخش پاياني کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني»، تحت عنوان «روايات و صحنه‌ها»، مي‌خوانيد عبارتند از: «هاروت و ماروت»، «دربار? اصحاب کهف»، «بودن يا نبودن: مسئل? اصحاب کهف»، «بابک و بازگشت قهرمان» و «بابک خرمدين».
کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني» در انتشارات اميرکبير منتشر شده است.

دربار? عبدالحسين زرين‌کوب، نويسند? کتاب «نه شرقي، نه غربي، انساني»
دکتر عبدالحسين زرين‌کوب، متولد 1301 در بروجرد و درگذشته به سال 1378، اديب، تاريخ‌نگار، منتقد ادبي و پژوهشگري برجسته و مقاله‌نويس و مترجم و شاعر و نويسند? ايراني بود.
زرين‌کوب تحصيلات ابتدايي را در بروجرد و تحصيلات دبيرستاني را در تهران گذراند و پس از گرفتن ديپلم ادبي در تهران، به عنوان معلم در دبيرستان‌هاي خرم‌آباد و بروجرد مشغول به کار شد. اولين کتابش در همين دوره در بروجرد به چاپ رسيد. در سال 1324 وارد دانشگاه تهران شد و در رشت? ادبيات فارسي به تحصيل پرداخت.
دوران تحصيل زرين‌کوب در دانشگاه تهران از دوره‌هاي طلايي اين دانشگاه بود. او دکتراي ادبيات فارسي را هم در همين دانشگاه گرفت و پايان‌نامه‌اش را زير نظر بديع‌الزمان فروزانفر، که از استادان برجست? دانشگاه تهران و از محققان بزرگ ادبيات کلاسيک فارسي بود، نوشت.
زرين‌کوب در سال 1332 با دکتر قمر آريان، پژوهشگر ايراني، که از هم‌دوره‌هاي او در دوران تحصيل در دانشگاه بود ازدواج کرد.
تدريس در دانشگاه تهران و دانشسراي عالي و دانشکدة هنرهاي دراماتيک و نيز تدريس در دانشگاه‌هاي آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان و همچنين تدريس به‌عنوان استاد مهمان در دانشگاه‌هاي کاليفرنيا و پرينستون از جمله فعاليت‌هاي علمي عبدالحسين زرين‌کوب هستند.
از زرين‌کوب آثار فراوان و متنوعي در حوزة تاريخ و ادبيات منتشر شده است. کتاب‌هاي «دو قرن سکوت»، «از کوچ? رندان»، «کارنام? اسلام»، « روزگاران»، «پله پله تا ملاقات خدا»، «شعر بي‌دروغ، شعر بي‌نقاب»، «ارزش ميراث صوفيه»، «سرّ ني» و «فرار از مدرسه» از جمله آثار تأليفي او و کتاب‌هاي «فنّ شعر» ارسطو و «ادبيات فرانسه در قرون وسطي و رنسانس» از ترجمه‌هاي او هستند.
از زرين‌کوب اشعاري نيز به جا مانده است.