نه شرقی نه غربی انسانی

کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» اثر عبدالحسین زرین‌کوب
مجموعه‌ای از مقالات تحقیقی و نقادانۀ عبدالحسین زرین‌کوب به‌همراه نمایشواره‌هایی از او. کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» کتابی است گواه گسترۀ مطالعات و معلومات و علایق عبدالحسین زرین‌کوب که از ادبای برجستۀ ایرانی معاصر بود و در کنار ادبیات، به تاریخ و فرهنگ ایران نیز اشراف داشت.
مقالات کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» حاوی نکاتی باریک‌تر از مو درباب ایران و فرهنگ و تاریخ و ادبیات ایران است.
در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» همچنین با چهره‌ای شاید کمتر شناخته از عبدالحسین زرین‌کوب آشنا می‌شویم. زرین‌کوب را بیشتر به‌عنوان پژوهشگر و محقق و مورخ و منتقد می‌شناسند اما در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» از او متونی نمایشی، که نویسنده خود نام «نمایشواره‌» بر آن‌ها نهاده است، نیز آمده است.
کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی»، با مقالات خوشخوان و نثر سالم و پاکیزه‌اش، دریچه‌ای می‌گشاید به بخش‌هایی از فرهنگ و تاریخ و ادبیات شرق و غرب و به‌ویژه فرهنگ و تاریخ و ادبیات ایران. مقالاتی از این کتاب که دربارۀ فرهنگ و تاریخ و ادبیات ایران است، می‌تواند فتح باب خوبی باشد برای آشنایی‌هایی عمیق‌تر با گذشتۀ تاریخی و فرهنگی و ادبی این کشور.
نخستین چاپ کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» در سال 1353 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی»
یکی از اولین چیزهایی که در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» جلب توجه می‌کند، وسعت مطالعات و معلومات عبدالحسین زرین‌کوب و تنوع مطالب این کتاب است.
در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» با پژوهشگر و نویسنده‌ای چندوجهی مواجهیم که از درهای گوناگون به فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین وارد شده و آن‌چه را از این فرهنگ و تاریخ به کار ما مردم امروز می‌آید معرفی و بررسی کرده است.
زرین‌کوب در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» هم از ایران باستان نوشته و هم از ایران بعد از اسلام، هم سراغ متون ادبی کلاسیک ایرانی، نظیر شاهنامۀ فردوسی و گلستان سعدی، رفته و هم سراغ اساطیر و فرهنگ عامه، هم از ادبیات قدیم نوشته و هم از تجدد ادبی، هم از تاریخ گفته و هم از دین و عرفان و فلسفه. خلاصه اینکه کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» کتابی است با گستره‌ای متنوع و نثر و زبانی گیرا که خواننده را به‌خوبی با خود همراه می‌کند.
زرین‌کوب ادیب و منتقدی بود که گوشۀ چشمی هم به جهان نمایش و روایتگری داشت. در کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» شمه‌ای از علاقۀ او به تئاتر و روایتگری را هم می‌بینیم و روایت‌ها و متونی نمایشی تحت عنوان «نمایشواره» از او می‌خوانیم که تلاقی علاقۀ زرین‌کوب به قصه‌گویی و تئاتر و تاریخ و فرهنگ و حکایات و قصص گذشته‌اند.
کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» از مقدمه، سی‌وسه مقاله که برحسب موضوع در شش بخش به نام‌های «ایران در آینۀ تاریخ»، «دین و فلسفه»، «زبان و فرهنگ ایران»، «اندیشه‌ها و یادداشت‌ها»، «بررسی چند کتاب تاریخ» و «از اساطیر و فرهنگ عامه» تنظیم شده‌اند و بخشی به نام «روایات و صحنه‌ها»، که شامل یادداشت و روایت و نمایشواره است، تشکیل شده است.
مقالات سی‌وسه‌گانۀ کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» عبارتند از: «از گذشتۀ باستانی ایران چه می‌توان آموخت؟»، «تسامح کوروشی و مسئلۀ وحدت امپراتوری در ایران باستان»، «نه شرقی، نه غربی، انسانی»، «مطالعه‌ای در باب فرهنگ ایرانی و مسئلۀ برخورد با غرب»، «چگونه می‌توان ایرانی بود؟ چگونه می‌توان ایرانی نبود؟»، «یگانه یا دوگانه؟»، «کشمکش خدایان در ایران باستان»، «کشمکش اهل کتاب در قلمرو اسلام»، «زندقه و زنادقه»، «ابن‌تومرت، "مهدی" مغربی»، «دربارۀ داستان زندگی بوذاسف»، «چند نکته در باب لغت‌نویسی و دشواری‌های آن»، «نفوذ در دنیای شاهنامه»، «شاهنامه و ایلیاد»، «خرابات»، «یادداشت‌های حاشیۀ گلستان»، «ادبیات عرفانی ایران و ارزش انسانی آن»، «شیخ صنعان»، «از صبا تا نیما»، «آیندۀ شعر»، «آشتی با ادبیات»، «دربارۀ تأثیر شعر»، «شعر و عالم واقع»، «رسالۀ لونگینوس»، «دربارۀ تجدد ادبی»، «زیبایی در صحنۀ نمایش»، «شیوۀ تاریخ‌نگاری در کتاب ایران باستان مشیرالدوله»، «ملاحظات انتقادی در باب تاریخ ایران کمبریج، مجلد پنجم»، «تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی»، «ملاحظاتی در باب داستان رستم و سهراب»، «لولیان»، «یادداشتی دربارۀ تعزیۀ ماه محرم» و «سیاحت بیدپای».
مطالبی هم در بخش پایانی کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی»، تحت عنوان «روایات و صحنه‌ها»، می‌خوانید عبارتند از: «هاروت و ماروت»، «دربارۀ اصحاب کهف»، «بودن یا نبودن: مسئلۀ اصحاب کهف»، «بابک و بازگشت قهرمان» و «بابک خرمدین».
کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی» در انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

دربارۀ عبدالحسین زرین‌کوب، نویسندۀ کتاب «نه شرقی، نه غربی، انسانی»
دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، متولد 1301 در بروجرد و درگذشته به سال 1378، ادیب، تاریخ‌نگار، منتقد ادبی و پژوهشگری برجسته و مقاله‌نویس و مترجم و شاعر و نویسندۀ ایرانی بود.
زرین‌کوب تحصیلات ابتدایی را در بروجرد و تحصیلات دبیرستانی را در تهران گذراند و پس از گرفتن دیپلم ادبی در تهران، به عنوان معلم در دبیرستان‌های خرم‌آباد و بروجرد مشغول به کار شد. اولین کتابش در همین دوره در بروجرد به چاپ رسید. در سال 1324 وارد دانشگاه تهران شد و در رشتۀ ادبیات فارسی به تحصیل پرداخت.
دوران تحصیل زرین‌کوب در دانشگاه تهران از دوره‌های طلایی این دانشگاه بود. او دکترای ادبیات فارسی را هم در همین دانشگاه گرفت و پایان‌نامه‌اش را زیر نظر بدیع‌الزمان فروزانفر، که از استادان برجستۀ دانشگاه تهران و از محققان بزرگ ادبیات کلاسیک فارسی بود، نوشت.
زرین‌کوب در سال 1332 با دکتر قمر آریان، پژوهشگر ایرانی، که از هم‌دوره‌های او در دوران تحصیل در دانشگاه بود ازدواج کرد.
تدریس در دانشگاه تهران و دانشسرای عالی و دانشکدة هنرهای دراماتیک و نیز تدریس در دانشگاه‌های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان و همچنین تدریس به‌عنوان استاد مهمان در دانشگاه‌های کالیفرنیا و پرینستون از جمله فعالیت‌های علمی عبدالحسین زرین‌کوب هستند.
از زرین‌کوب آثار فراوان و متنوعی در حوزة تاریخ و ادبیات منتشر شده است. کتاب‌های «دو قرن سکوت»، «از کوچۀ رندان»، «کارنامۀ اسلام»، « روزگاران»، «پله پله تا ملاقات خدا»، «شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب»، «ارزش میراث صوفیه»، «سرّ نی» و «فرار از مدرسه» از جمله آثار تألیفی او و کتاب‌های «فنّ شعر» ارسطو و «ادبیات فرانسه در قرون وسطی و رنسانس» از ترجمه‌های او هستند.
از زرین‌کوب اشعاری نیز به جا مانده است.