رمان «سووشون»، نوشته سيمين دانشور
«سووشون»، نوشته سيمين دانشور، از مهمترين و پُرخوانندهترين رمانهاي اجتماعي ايران است. اين رمان نخستين بار در سال 1348 منتشر شد و از آن زمان تاکنون چنان با استقبال مخاطبان روبهرو بوده که بارها و بارها تجديد چاپ شده است.
«سووشون» رماني حادثهمحور و پُرکشش و تراژيک است که در آن، در قالب داستان خانوادهاي در شيرازِ اوايل دهه 20 خورشيدي، به موضوعات و مفاهيمي چون ظلمستيزي، استعمار، تقابل شرق و غرب و سنت و تجدد پرداخته شده است. در اين رمان دورهاي بحراني و پر از هرجومرج از تاريخ معاصر ايران ترسيم شده است؛ دورهاي که متفقين ايران را اشغال کرده بودند و جنوب ايران به دست انگليسيها افتاده بود و قحطي و ناامني در آن مناطق بيداد ميکرد و قدرت داخلي نيز، همدست نيروهاي خارجي، بر اين وضعيت پرآشوب دامن ميزد. «سووشون» داستان آگاهي و عصيان عليه زور و تحقير است؛ داستان روشنفکراني متعهد که نميخواهند تن به ظلم و تحقير بدهند و فقر و گرسنگي مردم، به قيمت سيريِ بيگانگان و همدستانشان، را تاب نميآورند و از وضع موجود سرپيچي ميکنند و عليه قدرتهاي داخلي و خارجي، که همدست با يکديگر در حال چپاول مردماند، ميايستند. در اين رمان همچنين تقابلها و مناسبات طبقاتي در شيرازِ اوايل دهه 20 خورشيدي و اوضاع اجتماعي اين شهر در آن دوره با چيرهدستي ترسيم شده است.
محمدعلي سپانلو «سووشون» را «اولين اثر کامل، در نوع رمان فارسي» توصيف کرده است.
اين رمان به زبانهاي مختلف ترجمه شده است.
مروري بر رمان «سووشون»
عنوان رمان «سووشون» برگرفته از مراسمي است که از ديرباز در سوگ سياوش، شخصيت اساطيري ايران، برگزار ميشده است. سيمين دانشور در اين رمان داستان زوجي به نامهاي زري و يوسف را روايت ميکند که با بچههايشان و خواهر يوسف در شيراز زندگي ميکنند. داستان عمدتاً از زاويه ديد سومشخص محدود به ذهن زري روايت ميشود و وقايع آن در دوران بعد از شهريور 1320 و اشغال ايران به دست قواي متفقين اتفاق ميافتد. در اين دوران انگليسيها وارد جنوب ايران شدهاند و قشونشان نياز به آذوقه دارد و اين آذوقه هم به قيمت گرسنگي و قحطي و در تنگنا قرار گرفتن مردم تأمين ميشود. آذوقه، با همدستي خوانين و صاحبان قدرت، به انبار قشون بيگانه سرازير ميشود و در عوض شهر به قحطي گرفتار ميآيد. زري اما زندگي مرفهي دارد. او زني است تحصيلکرده که دغدغهاش حفظ خانواده است و به همين دليل محافظهکارانه با صاحبان قدرت و کساني که به قدرت وصل هستند سازش و مدارا ميکند و تحقير را ميپذيرد، اگرچه وجدانش از اين بابت معذب است. يوسف، شوهر زري، اما روشنفکري عصيانگر و جسور و ناراضي از وضع موجود است و معتقد به اينکه بايد مقابل ظلم و تبعيض ايستاد. يوسف زمينداري است که، برخلاف برادرش که با قدرت ساختوپاخت کرده، نميخواهد آذوقه به بيگانه بفروشد و درصدد است قيامي را عليه بيگانگان و نيروهاي داخليِ همدست آنها تدارک ببيند. رمان، از خلال شرح اين ماجراها و نقل حوادثي که از پس ستيز يوسف با بيگانگان و قدرت حاکم روي ميدهد، سِير تحول شخصيت زري را از زني محافظهکار به زني مبارز ترسيم ميکند و نيز تصويري از وقايع اجتماعي عصر خود و شيرازِ اوايل دهه 20 و زندگي و مسائل مردم آن عصر به دست ميدهد. از جمله وقايعي که در اين رمان به آن اشاره شده است، جنگهاي ايلات با يکديگر در آن دوره پر از آشوب و هرجومرج است.
«سووشون» رماني خوشخوان و خوشساخت است. سيمين دانشور در اين رمان روايت خود را به شيوهاي تدارک ديده است که مخاطب حوادث را بدون دشواري و بيآنکه حوصلهاش سر برود دنبال ميکند. در اين رمان واقعيت رنگي از رمز و نماد و اسطوره و آيين دارد، اما اين عناصر بر وجهِ واقعگرايانه رمان غلبه نکردهاند و هنرمندانه در پشت اين وجهِ واقعگرايانه قرار گرفتهاند.
رمان «سووشون» در انتشارات خوارزمي منتشر شده است.
درباره سيمين دانشور، نويسنده رمان «سووشون»
سيمين دانشور، متولد 1300 در شيراز و درگذشته به سال 1390، نخستين زن داستاننويس ايراني است. پدرِ دانشور پزشک و مادرش نقاش و مدير هنرستان دخترانه بود. دانشور از همان کودکي، به واسطه کتابخانه غني پدر و آشنايي او با صاحبان کتابفروشيهاي مهم شيراز آن روزگار، با کتاب و ادبيات اُخت بود و آشنايياش با ادبيات هم فقط به ادبيات ايران محدود نميشد و ادبيات جهان را نيز ميخواند. او دوره ابتدايي و دبيرستان را در مدرسه انگليسيزبان «مهرآيين» گذراند و زبان انگليسي را زود آموخت. اولين مقالهاش را در همان دوران دبيرستان نوشت و در نشريهاي محلي چاپ کرد. بعد از دبيرستان به تهران آمد و در «دانشگاه تهران»، در رشته زبان و ادبيات فارسي، ادامه تحصيل داد. مدتي در راديو تهران و مدتي هم در روزنامه «ايران» مشغول به کار شد. در همين دوره، علاوه بر ترجمه و مقالهنويسي براي نشريات مختلف، قصه هم مينوشت. قصههايش را به تشويق مرتضي کيوان جمعآوري و در مجموعهاي با عنوان «آتش خاموش» منتشر کرد. در سال 1329 با جلال آل احمد ازدواج کرد و در سال 1331 از مؤسسه «فولبرايت» بورس تحصيلي گرفت و براي تحصيل در رشته زيباييشناسي به دانشگاه «استنفورد» امريکا رفت. سالهاي تحصيل در «استنفورد» بر قصهنويسي دانشور نيز تأثير گذاشت. او در اين دوران فنون قصهنويسي را از والاس استگنر، قصهنويس امريکايي، آموخت و اين به پختهتر شدنش در قصهنويسي کمک کرد. در سال 1334 به ايران بازگشت و به تدريس در هنرستان هنرهاي زيباي دختران و پسران و نيز به روزنامهنگاري پرداخت و مدير مجله «نقش و نگار» شد. علاوه بر اينها قصهنويسي و ترجمه را هم جديتر دنبال کرد.
«سووشون» مهمترين اثر داستاني سيمين دانشور است. رمانهاي «جزيره سرگرداني» و «ساربان سرگردان» و مجموعه داستانهاي «شهري چون بهشت» و «از پرندههاي مهاجر بپرس» از ديگر آثار داستاني اوست.
از ترجمههاي سيمين دانشور نيز ميتوان به مجموعه داستان «دشمنان» آنتون چخوف و رمان «داغ ننگ» ناثانيل هاثورن اشاره کرد.
رتبه رمان «سووشون» در گودريدز: 3/93 از 5
