سووشون (شومیز - خوارزمی)

رمان «سووشون»، نوشته سیمین دانشور
«سووشون»، نوشته سیمین دانشور، از مهمترین و پُرخواننده‌ترین رمانهای اجتماعی ایران است. این رمان نخستین بار در سال 1348 منتشر شد و از آن زمان تاکنون چنان با استقبال مخاطبان روبه‌رو بوده که بارها و بارها تجدید چاپ شده است.
«سووشون» رمانی حادثه‌محور و پُرکشش و تراژیک است که در آن، در قالب داستان خانواده‌ای در شیرازِ اوایل دهه 20 خورشیدی، به موضوعات و مفاهیمی چون ظلم‌ستیزی، استعمار، تقابل شرق و غرب و سنت و تجدد پرداخته شده است. در این رمان دوره‌ای بحرانی و پر از هرج‌و‌مرج از تاریخ معاصر ایران ترسیم شده است؛ دوره‌ای که متفقین ایران را اشغال کرده بودند و جنوب ایران به دست انگلیسیها افتاده بود و قحطی و ناامنی در آن مناطق بیداد می‌کرد و قدرت داخلی نیز، همدست نیروهای خارجی، بر این وضعیت پرآشوب دامن می‌زد. «سووشون» داستان آگاهی و عصیان علیه زور و تحقیر است؛ داستان روشنفکرانی متعهد که نمی‌خواهند تن به ظلم و تحقیر بدهند و فقر و گرسنگی مردم، به قیمت سیریِ بیگانگان و همدستانشان، را تاب نمی‌آورند و از وضع موجود سرپیچی می‌کنند و علیه قدرتهای داخلی و خارجی، که همدست با یکدیگر در حال چپاول مردم‌اند، می‌ایستند. در این رمان همچنین تقابلها و مناسبات طبقاتی در شیرازِ اوایل دهه 20 خورشیدی و اوضاع اجتماعی این شهر در آن دوره با چیره‌دستی ترسیم شده است.
محمدعلی سپانلو «سووشون» را «اولین اثر کامل، در نوع رمان فارسی» توصیف کرده است.
این رمان به زبانهای مختلف ترجمه شده است.

مروری بر رمان «سووشون»
عنوان رمان «سووشون» برگرفته از مراسمی است که از دیرباز در سوگ سیاوش، شخصیت اساطیری ایران، برگزار می‌شده است. سیمین دانشور در این رمان داستان زوجی به نامهای زری و یوسف را روایت می‌کند که با بچه‌هایشان و خواهر یوسف در شیراز زندگی می‌کنند. داستان عمدتاً از زاویه دید سوم‌شخص محدود به ذهن زری روایت می‌شود و وقایع آن در دوران بعد از شهریور 1320 و اشغال ایران به دست قوای متفقین اتفاق می‌افتد. در این دوران انگلیسیها وارد جنوب ایران شده‌اند و قشونشان نیاز به آذوقه دارد و این آذوقه هم به قیمت گرسنگی و قحطی و در تنگنا قرار گرفتن مردم تأمین می‌شود. آذوقه، با همدستی خوانین و صاحبان قدرت، به انبار قشون بیگانه سرازیر می‌شود و در عوض شهر به قحطی گرفتار می‌آید. زری اما زندگی مرفهی دارد. او زنی است تحصیلکرده که دغدغه‌اش حفظ خانواده است و به همین دلیل محافظه‌کارانه با صاحبان قدرت و کسانی که به قدرت وصل هستند سازش و مدارا می‌کند و تحقیر را می‌پذیرد، اگرچه وجدانش از این بابت معذب است. یوسف، شوهر زری، اما روشنفکری عصیانگر و جسور و ناراضی از وضع موجود است و معتقد به اینکه باید مقابل ظلم و تبعیض ایستاد. یوسف زمینداری است که، برخلاف برادرش که با قدرت ساخت‌وپاخت کرده، نمی‌خواهد آذوقه به بیگانه بفروشد و درصدد است قیامی را علیه بیگانگان و نیروهای داخلیِ همدست آنها تدارک ببیند. رمان، از خلال شرح این ماجراها و نقل حوادثی که از پس ستیز یوسف با بیگانگان و قدرت حاکم روی می‌دهد، سِیر تحول شخصیت زری را از زنی محافظه‌کار به زنی مبارز ترسیم می‌کند و نیز تصویری از وقایع اجتماعی عصر خود و شیرازِ اوایل دهه 20 و زندگی و مسائل مردم آن عصر به دست می‌دهد. از جمله وقایعی که در این رمان به آن اشاره شده است، جنگهای ایلات با یکدیگر در آن دوره پر از آشوب و هرج‌و‌مرج است.
«سووشون» رمانی خوشخوان و خوش‌ساخت است. سیمین دانشور در این رمان روایت خود را به شیوه‌ای تدارک دیده است که مخاطب حوادث را بدون دشواری و بی‌آنکه حوصله‌اش سر برود دنبال می‌کند. در این رمان واقعیت رنگی از رمز و نماد و اسطوره و آیین دارد، اما این عناصر بر وجهِ واقع‌گرایانه رمان غلبه نکرده‌اند و هنرمندانه در پشت این وجهِ واقع‌گرایانه قرار گرفته‌اند.
رمان «سووشون» در انتشارات خوارزمی منتشر شده است.

درباره سیمین دانشور، نویسنده رمان «سووشون»
سیمین دانشور، متولد 1300 در شیراز و درگذشته به سال 1390، نخستین زن داستان‌نویس ایرانی است. پدرِ دانشور پزشک و مادرش نقاش و مدیر هنرستان دخترانه بود. دانشور از همان کودکی، به واسطه کتابخانه غنی پدر و آشنایی او با صاحبان کتابفروشی‌های مهم شیراز آن روزگار، با کتاب و ادبیات اُخت بود و آشنایی‌اش با ادبیات هم فقط به ادبیات ایران محدود نمی‌شد و ادبیات جهان را نیز می‌خواند. او دوره ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه انگلیسی‌زبان «مهرآیین» گذراند و زبان انگلیسی را زود آموخت. اولین مقاله‌اش را در همان دوران دبیرستان نوشت و در نشریه‌ای محلی چاپ کرد. بعد از دبیرستان به تهران آمد و در «دانشگاه تهران»، در رشته زبان و ادبیات فارسی، ادامه تحصیل داد. مدتی در رادیو تهران و مدتی هم در روزنامه «ایران» مشغول به کار شد. در همین دوره، علاوه بر ترجمه و مقاله‌نویسی برای نشریات مختلف، قصه هم می‌نوشت. قصه‌هایش را به تشویق مرتضی کیوان جمع‌آوری و در مجموعه‌ای با عنوان «آتش خاموش» منتشر کرد. در سال 1329 با جلال آل‌ احمد ازدواج کرد و در سال 1331 از مؤسسه «فولبرایت» بورس تحصیلی گرفت و برای تحصیل در رشته زیبایی‌شناسی به دانشگاه «استنفورد» امریکا رفت. سالهای تحصیل در «استنفورد» بر قصه‌نویسی دانشور نیز تأثیر گذاشت. او در این دوران فنون قصه‌نویسی را از والاس استگنر، قصه‌‌نویس امریکایی، آموخت و این به پخته‌تر شدنش در قصه‌نویسی کمک کرد. در سال 1334 به ایران بازگشت و به تدریس در هنرستان هنرهای زیبای دختران و پسران و نیز به روزنامه‌نگاری پرداخت و مدیر مجله «نقش و نگار» شد. علاوه بر اینها قصه‌نویسی و ترجمه را هم جدی‌تر دنبال کرد.
«سووشون» مهمترین اثر داستانی سیمین دانشور است. رمانهای «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردان» و مجموعه داستانهای «شهری چون بهشت» و «از پرنده‌های مهاجر بپرس» از دیگر آثار داستانی اوست.
از ترجمه‌های سیمین دانشور نیز می‌توان به مجموعه داستان «دشمنان» آنتون چخوف و رمان «داغ ننگ» ناثانیل هاثورن اشاره کرد.

رتبه رمان «سووشون» در گودریدز: 3/93 از 5