گفتمان و ترجمه

کتاب «گفتمان و ترجمه» اثر علی صلح‌جو
اثری که می‌کوشد مبحث جدید گفتمان را تعریف و تشریح کند و ارتباط و محل تلاقی مسایل ترجمه را با این مفهوم شرح دهد. علی صلح‌جو در کتاب «گفتمان و ترجمه» به سراغ موضوعی رفته که در نقد ادبی و مباحث مربوط به ترجمه در ایران کمتر مورد توجه بوده اگرچه از اهمیت زیادی برخوردار است.
گرچه می‌توان کتاب «گفتمان و ترجمه» را نوشته‌ای نسبتا تخصصی دانست که به موضوعی می‌پردازد که در ایران کم‌وبیش تازه است اما با این حال خواندن این کتاب نه فقط برای دانشجویان رشته زبان‌شناسی و ترجمه بلکه برای کسانی که به مباحث ترجمه علاقه‌مندند و همچنین برای مترجمانی که مشغول ترجمه هستند مفید و قابل توجه است.

مروری بر کتاب «گفتمان و ترجمه»
مبحث تحلیل گفتمان یکی از مباحث نسبتا جدید زبان‌شناسی است که بخش قابل توجهی از این رشته را در یکی دو دهه اخیر به سوی خود کشانده و هنوز نیز جریان عمده‌ای در این حوزه به شمار می‌رود. تحلیل گفتمان بر مباحث مربوط به نقد ادبی و ترجمه تاثیری چشمگیر گذاشته است اما با این‌حال به اعتقاد نویسنده کتاب «گفتمان و ترجمه»، در ایران جربان نقد ادبی و بحث‌های انتقادی درباره ترجمه تاثیر لازم را از این مبحث نگرفته است و این یکی از دلایل علی صلح‌جو برای نوشتن کتاب «گفتمان و ترجمه» بوده است. او در بخشی از مقدمه‌اش در این مورد نوشته: «پرداختن به بحث‌های کم ارزش لغوی و برداشتی سطحی و تحت‌اللفظی از ترجمه نشان از ناآشنایی با مباحث مربوط به گفتمان است که این روزها در دنیای زبان‌شناسی حضوری قوی دارد.»
کتاب «گفتمان و ترجمه» دارای مقدمه و سه فصل با این عناوین است: «زبان در عمل»، «متن و فرهنگ» و «گفتمان‌ها تا چه حد می‌توانند به یکدیگر نزدیک شوند.» در آغاز فصل اول به تعاریف مختلف گفتمان پرداخته شده است و به این نکته اشاره شده که مضمون مشترک این تعریف‌ها این است که گفتمان با واحد بزرگتر از جمله سرو کار دارد.
نویسنده کتاب «گفتمان و ترجمه» توضیح داده که همان‌گونه که با استفاده از قواعد دستور زبان می‌توانیم اسامی مرکب، گروه، بند و جمله بسازیم، با استفاده از قواعد گفتمان می‌توانیم جمله‌ها را طوری بیان کنیم که با هم مرتبط باشند به طوری که شنونده یا خواننده از جمله‌ای به جمله دیگر روان و راحت منتقل شود. قواعد گفتمان سبب می‌شود که جمله‌های پاراگراف ارتباطی منطقی و سالم با یکدیگر داشته باشند و به اصطلاح پاراگراف منسجم باشد. به کمک قواعد گفتمان است که می‌توانیم پاراگراف‌ها را با نظمی به دنبال هم بیاوریم و سرانجام متنی بسازیم که انسجام و سامان داشته باشد.
به صورت خلاصه کتاب «گفتمان و ترجمه» را میتوان اثری دانست که به قول نویسنده‌اش ادعانامه‌ای علیه ترجمه تحت‌اللفظی است و دفاعیه‌ای از ترجمه‌های خوانا که گاه تلاش می‌شود به بهانه‌ای چون «غیر دقیق» بودن از میدان رانده شوند.
علی صلح‌جو نویسنده کتاب «گفتمان و ترجمه» معتقد است که همان حال و هوایی که در قرن نوزدهم بر ترجمه حاکم بود، یعنی وجود برداشتی مکانیکی از موضوع صحت و امانت در ترجمه و تسلیم محض در برابر ساختارهای زبان مبدأ، بر فعالیت‌های ترجمه در سال‌های اخیر غلبه یافته است. او در بخشی از مقدمه‌اش نوشته است: «به نظر می‌رسد در ایران جربان نقد ادبی و بحث‌های انتقادی درباره ترجمه، هر دو، در دورانی که مبحث گفتمان در اروپا و امریکا داغ بوده تاثیر لازم را از آن نگرفته است. این امر حتی در کار ویرایش نیز در ایران به چشم می‌خورد. پرداختن به بحث‌های کم ارزش لغوی و برداشتی سطحی و تحت‌اللفظی از ترجمه نشان از ناآشنایی با مباحث مربوط به گفتمان است که این روز‌ها در دنیای زبان‌شناسی حضوری قوی دارد.»
صلح‌جو معتقد است که به طور کلی در بحث‌های مربوط به نقد ادبی و به خصوص ترجمه در ایران پرداختن به مسایل مربوط به فصاحت به قیمت کنار گذاشتن مباحث مربوط به بلاغت صورت گرفته است، در حالی که هیچ اثری، چه تالیف و چه ترجمه، چنانچه فاقد بلاغت باشد، فصاحتش با ارزش نخواهد بود. این امر دلایل متفاوتی دارد و آن‌طور که صلح‌جو توضیح داده، «یکی از مهم‌ترین آنها این است که در تاریخ زبان‌شناسی جدید در همین یکی دو دهه اخیر بود که زبان‌شناسان به این نتیجه رسیدند که حوزه بحث در زبان را نباید تنها در محدوده جمله نگه داشت. تنها همین اواخر بود که زبان‌شناسان واحد زبان را نه فقط جمله بلکه واحدهای بزرگتر دانستند و همین‌جا بود که زبان‌شناسی متن آغاز شد و کسانی نظیر بارت و فوکو و اکو نیز در عرصه ادبی و فلسفی آن را خوب پروراندند.»
کتاب «گفتمان و ترجمه» نوشته علی‌صلح‌جو در نشر مرکز منتشر شده است.

درباره علی صلح‌جو نویسنده کتاب «گفتمان و ترجمه»
علی صلح‌جو، متولد 1323 در قزوین، نویسنده، مترجم، زبان‌شناس، ویراستار و مدرس ایرانی است. صلح‌جو تحصیلات ابتدایی‌اش را در قزوین پشت سر گذاشت و سپس به تهران آمد و دوره متوسطه را در دبیرستان‌های دکتر خانعلی و دکتر نصیری سپری کرد و در سال 1341 دیپلمش را گرفت. او یک سال بعد در موسسه انتشارات فرانکلین استخدام شد و در سال 1350 وارد مدرسه عالی ادبیات و زبان‌های خارجی شد و در سال 1355 در رشته ادبیات انگلیسی مدرک لیسانس گرفت. پس از این او برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1359 مدرک فوق لیسانس زبان‌شناسی گرفت. با انحلال موسسه فرانکلین، صلح‌جو در سال 1354 وارد سازمان ویرایش و تولید فنی دانشگاه آزاد ایران شد. در سال‌های پس از انقلاب و با تعطیل شدن این موسسه، او وارد مرکز نشر دانشگاهی شد. صلح‌جو در سال 1374 به دانشگاه پیام نور رفت و در سال 1388 از آنجا بازنشسته شد. صلح‌جو در طول سال‌های متمادی فعالیت‌اش به عنوان نمونه‌خوان و سپس ویراستار فعالیت کرد. او همچنین سال‌ها دبیر اجرایی مجله «زبان‌شناسی» بود و عضو هیئت‌تحریریه مجله «مترجم» نیز بوده است. صلج‌جو در سال‌های مختلف در دانشگاه‌های گوناگونی به تدریس دروس زبان‌شناسی و ترجمه و ویرایش پرداخته است. از او پژوهش‌ها و ترجمه‌های زیادی تاکنون منتشر شده است که از میان آنها می‌توان به «گفتمان و ترجمه»، «اصول شکسته‌نویسی»، «فن مطالعه»، «بیایید ترجمه کنیم» و «نظریه‌های ترجمه در عصر حاضر» اشاره کرد.