کلرامبو

رمان «کلرامبو» اثر رومن رولان
رمانی رندانه و نقادانه درباب آسیب‌های مهیبِ پوپولیسم و هیجانات جمعی و توده‌ای و توده را فریفتن و فریفتۀ توده شدن. رمان «کلرامبو» رمانی در نقد روشنفکران ساده‌دل و بلاتکلیفی است که در لحظات بحران، در هنگامه‌هایی که همه هم‌صدا از غلط دربرابر درست حمایت می‌کنند و بر طبلِ اشتباهاتی بزرگ و جبران‌ناپذیر می‌کوبند، به‌جای دیدن آن‌چه اکثریت نمی‌بینند، دنباله‌روی اکثریت می‌شوند و چشمهایشان، با سهل‌انگاری، به روی حقایقی که هیاهو آن‌ها را به حاشیه و تاریکی رانده است بسته می‌شود.
رمان «کلرامبو» رمانی‌ست در نقد آن‌ها که حتی اگر به‌طرزی مبهم حس می‌کنند آن‌چه هیجان جمعی پشت آن ایستاده، غلط است و راه به تباهی می‌برد و با آرمان‌ها و افکار و هرآنچه از آن دفاع کرده‌اند هم هماهنگ نیست، باز ترجیح می‌دهند خود را گول بزنند و تابع جمع بشوند و حس مبهم درونی‌شان را سرکوب کنند.
رمان «کلرامبو» دربارۀ خطری است که همواره از جانب توده‌گرایی و ایدئولوژی‌های توده‌گرا و ساده‌سازی‌های ایدئولوژیک، جوامع بشری را تهدید می‌کند؛ خطری که حتی می‌تواند روشنفکران و اندیشمندان یک جامعه را هم، در تشخیص درست از غلط، به‌اشتباه بیندازد.
رمان «کلرامبو» رمانی در نقد امحای فردیت و استحالۀ فرد و خرَد فردی در شور جمعی است. این رمان همچنین رمانی‌ست ضد جنگ و در نقد اندیشه‌هایی که جنگ را، به‌ نام آرمان‌های عدالتخواهانه و صلح‌جویانه و میهن‌پرستانه، توجیه می‌کنند و ضروری جلوه می‌دهند و مردم را به هم‌سویی با جنگ و حمایت از سیاست‌های جنگ‌طلبانه برمی‌انگیزند.
متن اصلی رمان «کلرامبو» اولین بار در سال 1920 منتشر شده است.

مروری بر رمان «کلرامبو»
شخصیت اصلی رمان «کلرامبو» شاعری فرهیخته و روشنفکر و حامی صلح و عدالت و نیز ساده‌دل و خوش‌قلب و آسان‌گیر و احساساتی، به نام کلرامبو، است که وقوع جنگ یکباره او را دچار احساسات و افکاری ضدونقیض می‌کند.
وقایع رمان «کلرامبو» در فرانسۀ دوران جنگ جهانی اول اتفاق می‌افتد. البته رومن رولان خود در مقدمه‌ای که بر این رمان نوشته است تأکید می‌کند که قصد اصلی او از نوشتن رمان «کلرامبو» پرداختن به موضوع جنگ نبوده و موضوع این رمان «بلعیده شدن روحِ فردی در گردابۀ روح تودۀ مردم است». رولان در این مقدمه از انواع ایدئولوژی‌هایی که توده‌ها را کورکورانه دنبال خود می‌کشانند، از میهن‌پرستی متعصبانه گرفته تا یکپارچه‌گرایی‌ سوسیالیستی و ...، با لحنی نقادانه یاد می‌کند و ضرورت حفظ و تقویت فردیت و آزادی فردی، دربرابر افکار عمومی، را یادآور می‌شود و این را که انسانِ راستین نباید از تنها ماندن بترسد و خود را، از وحشت تنها ماندن، همرنگ جماعت کند. رولان در مقدمۀ رمان «کلرامبو» می‌گوید که انسان باید یاد بگیرد که، در صورت نیاز، خلاف جریان شنا کند و خلاف باور و اندیشۀ جمعی فکر و عمل کند. او در رمان «کلرامبو» این‌ها همه را، از خلال داستانی دربارۀ موضع یک شاعر و روشنفکر بورژوای ساده‌نگر به جنگ و به‌شیوه‌ای رندانه و با طنزی پخته و نقادانه، بیان می‌کند.
در ابتدای رمانِ «کلرامبو» می‌بینیم که شخصیت اصلی رمان، آژِنور کلِرامبو، قصیده‌ای را که در ستایش صلح سروده است، برای خانواده‌اش می‌خواند و این در حالی است که روزنامه‌ها در همین روز خبر از آغاز جنگ داده‌اند. کلرامبو البته ابتدا قضیه را جدی نمی‌گیرد اما دیری نمی‌گذرد که فرانسه نیز با جنگ همراه می‌شود و افکار عمومی به‌سود جنگ و طرفداری از آن بسیج می‌شود. اینجاست که یکباره افکار صلح‌طلبانۀ کلرامبو رنگ می‌بازد و او نیز همرنگ جماعت و هم‌سو با افکار عمومی از جنگ حمایت می‌کند. البته در درونش حسی و اندیشه‌ای سوسو می‌زند که او را، دربارۀ هم‌سویی‌اش با افکار جنگ‌طلبانۀ عمومی و فراگیر، مردد می‌کند اما کلرامبو دست‌به‌دامان توجیه می‌شود و افکار منفی و تردیدبرانگیز دربارۀ جنگ را از خود می‌راند. او موضع جدید خود را این‌طور توجیه می‌کند که این جنگ، برای صلح است و جنگی‌ست علیه جنگ. کلرامبو با این توجیه می‌کوشد خود را تسلی دهد. او حالا همه‌چیز را در راستای تأیید طرفداری‌اش از جنگ تفسیر می‌کند و دنبال ادله‌ای می‌گردد که مؤید این طرفداری باشند.
رومن رولان در رمان «کلرامبو» با رندی و ظرافت به روان‌شناسی شاعران و روشنفکران و فرهیختگان ساده‌نگری می‌پردازد که از پیچیدگی گریزان هستند و ترجیح می‌دهند مورد تأیید جمع باشند چون تنهایی فردی به هراسشان دچار می‌کند و به همین دلیل از آن می‌گریزند. شخصیت اصلی رمان «کلرامبو» چنین آدمی‌ست. او هر وقت، دربارۀ همسویی‌اش با افکار عمومی و موافقتش با جنگ به‌موجب همین همسویی، دچار تردید می‌شود و این تردید می‌خواهد او را به انزوا بکشاند و از افکار عمومی جدا کند، به آغوش جمع می‌گریزد و می‌کوشد تأییدیه‌ای برای همراهی‌اش با افکار عمومی و هواداری‌اش از جنگ به دست آورد. کلرامبو را سیلِ افکار عمومی با خود می‌برَد و فردیتش این‌گونه رنگ می‌بازد و مضمحل می‌شود.
اما یکباره فاجعه‌ای برای شخصیت اصلی رمان «کلرامبو» رخ می‌دهد که او را از حباب افکار عمومی بیرون می‌کشد. او طعم دردی بزرگ و عمیق را می‌چشد و حالا دیگر جنگیدن یا نجنگیدن و جنگ و صلح برایش نظریه و آرمانی انتزاعی و کلی و مبهم نیستند که در برج عاج درباره‌شان داد سخن بدهد. این فاجعه چیست که کلرامبو را دگرگون می‌کند؟ با خواندن کامل رمان «کلرامبو» این را درخواهید یافت.
رمان «کلرامبو» رمانی نقادانه دربارۀ قدرت خطرناک افکار عمومی و موج‌ها و هیجانات جمعی است. این رمان نشان می‌دهد که هیجان جمعی چگونه همراهی کورکورانه را به جای تفکر مستقل می‌نشاند و آدمی را همدست جنایتی جمعی می‌کند که علیه او و هم‌نوعانش تدارک شده است.

دربارۀ رومن رولان، نویسندۀ رمان «کلرامبو»
رومن رولان (Romain Rolland)، متولد 1866 و درگذشته به سال 1944، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، روشنفکر، جُستارنویس، مورخ هنر، عارف و موسیقی‌شناس فرانسوی بود. او در سال 1915 جایزۀ نوبل ادبیات را دریافت کرد.
رولان نویسنده‌ای انسان‌گرا، صلح‌طلب و آرمانخواه بود که در آثارش از عشق به هم‌نوع، صلح و عشق به حقیقت می‌نوشت.
از آثار رومن رولان می‌توان به رمان‌های «جانِ شیفته»، «ژان کریستف» و «پی‌یر و لوسی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «کلرامبو»
رمان «کلرامبو» با ترجمۀ شبنم سنگاری در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
شبنم سنگاری، متولد 1360، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «زیر پوست زندگی» و «آلبر کامو و آندره مالرو: نامه‌ها و متون دیگر» اشاره کرد.