دکتر ژیواگو 2 جلدی

رمان «دکتر ژیواگو» اثر باریس پاسترناک
قصۀ عشق در روزگارِ پرآشوب. رمان «دکتر ژیواگو»، با عنوان اصلی До́ктор Жива́го، یکی از رمان‌های عاشقانه – تاریخیِ مشهور و جنجال‌آفرین ادبیات جهان است؛ رمانی که اگرچه مغضوب اتحاد جماهیر شوروی بود و سالها طول کشید تا در روسیه اجازۀ انتشار پیدا کند اما یکی از آثار مهم و برجستۀ ادبیات روسیۀ قرن بیستم به‌حساب می‌آید و امروزه در روسیه به‌عنوان کتاب درسی در مدرسه‌ها تدریس می‌شود.
رمان «دکتر ژیواگو» یکی از نمادهای مقاومت هنر و ادبیات دربرابر استبداد است و یکی از نمودهای گذرا بودن عصر وحشت و ماندگاری هنر و ادبیاتی که به هر ترفندِ ممکن تاریکیِ چنین عصری را در خود بازتاب می‌دهد و به ایدئولوژی تنگ‌نظرانۀ حاکمیتی توتالیتر تن نمی‌دهد و از مسیرهای غیررسمی راه خود را باز می‌کند و حرف خود را، به‌رغم گرفت‌وگیرها و سخت‌گیری‌های شدید، به گوش خواننده می‌رساند.
باریس پاسترناک در رمان «دکتر ژیواگو» داستان یک عشق را در متن دورانی پرتلاطم از تاریخ روسیۀ نیمۀ اول قرن بیستم روایت می‌کند و، ضمن نقل داستانی عاشقانه و رئالیستی و نیز طرح مفاهیمی معنوی و عارفانه و انسانی و هستی‌شناختی در این رمان، روایتی نقادانه از تبعات انقلاب اکتبر 1917 روسیه و تصفیه‌های استالینی به‌دست می‌دهد و این کار را در روزگاری انجام می‌دهد که حکومت توتالیتر و استبدادی کمونیستی همچنان در روسیه برقرار است و به این زودی هم قرار نیست که میدان را خالی کند، اگرچه وقتی رمان «دکتر ژیواگو» در خارج از روسیه منتشر می‌شود استالین، مخوف‌ترین زمامدار روسیۀ کمونیستی، چندسالی‌ست که مُرده است.
رمان «دکتر ژیواگو» اولین بار در سال 1957 در ایتالیا منتشر شد و حدود یک سال بعد از اولین انتشارش پاسترناک جایزۀ نوبل ادبیات را گرفت و این خشم حکومت اتحاد جماهیر شوروی را برانگیخت.
براساس رمان «دکتر ژیواگو» فیلمی هم به‌کارگردانی دیوید لین، کارگردان پُرآوازۀ انگلیسی، ساخته شده که در آن عمر شریف، بازیگر مشهور مصری، نقش شخصیت اصلی را ایفا کرده است.
رمان «دکتر ژیواگو» دستمایۀ اقتباس‌هایی تلویزیونی و تئاتری هم قرار گرفته است.

مروری بر رمان «دکتر ژیواگو»
شخصیت اصلی رمان «دکتر ژیواگو» شاعر و دکتری به نام یوری ژیواگو است. وقایع این رمان از سال 1902، وقتی هنوز تزارها در روسیه بر سرِ کارند، آغاز می‌شود و در ادامه با جنگ جهانی اول، انقلاب روسیه، جنگ داخلی روسیه و جنگ جهانی دوم گره می‌خورد و این‌گونه پاسترناک در رمان «دکتر ژیواگو» شخصیت اصلی داستان خود را از میان حوادثی مهم از تاریخ نیمۀ اول قرن بیستم می‌گذراند و تصویری از تاریخ و جامعۀ روسیه در این دوران طولانی به‌دست می‌دهد و داستانی عاشقانه را در متن حوادثی تاریخی روایت می‌کند.
یوری ژیواگوی رمان «دکتر ژیواگو» مردی‌ست حساس و درونگرا و بی‌شباهت به مردم اطرافش. او از همین رو سخت تنها و قربانی جامعه و حوادث بیرونی است و در طول رمان مصائب و مشقت‌های گوناگونی را متحمل می‌شود و گرچه در ظاهر منفعل می‌نماید و به مصائبی که شرایط بیرونی به او تحمیل می‌کند تن می‌دهد اما به‌لحاظ فکری و ذهنی دربرابر آنچه نادرست می‌داند مقاومت و بر عقاید خود پافشاری می‌کند و درونش را پاک و منزه از پلیدی‌های جامعه نگه می‌دارد.
باریس پاسترناک در رمان «دکتر ژیواگو»، در متن روزگار استیلای کمونیسم بر روسیه، مفاهیمی معنوی چون جاودانگی و رستگاری را مطرح می‌کند و نیز از هنری دفاع می‌کند که متفاوت با هنر تبلیغیِ رئالیسم سوسیالیستی است و در تقابل با آنچه حزب کمونیست از هنرمند انتظار دارد. از همین روست که رمان «دکتر ژیواگو» مغضوب حاکمیت می‌شود و بعد از اینکه پاسترناک جایزۀ نوبل ادبیات را می‌گیرد در روسیه بسیار به او حمله می‌کنند.
رمان «دکتر ژیواگو» رمانی پرماجرا با شخصیت‌های متعدد و از این نظر تداعی‌گر رمان‌های کلاسیک قرن نوزدهمی است. همچنین عنصر تصادف در این رمان نقشی تعیین‌کننده در تلاقی شخصیت‌های داستانی با یکدیگر و سیر رویدادها دارد.
عشق و ذوق و آفرینش هنری‌ای که از درون ژیواگوی شاعر و احساساتی می‌جوشد در کانون رمان «دکتر ژیواگو» قرار دارند و پاسترناک در این رمان نشان می‌دهد که عشق و هنر و صلح چگونه قربانی ایدئولوژی و جنگ و خشونت و آشوب‌های سیاسی و اجتماعی می‌شوند.
در رمان «دکتر ژیواگو» همچنین عشق و هنر تنها تکیه‌گاه‌ها و پناهگاه‌هایی هستند که انسان‌ تنهای در جستجوی امنیت و آرامش می‌تواند در متن زمانه‌ای بی‌رحم و پر از خشونت و جنگ به آن‌ها تکیه کند و پناه ببرد و در مأمن‌شان دمی احساس آرامش و آسایش کند.
پاسترناک در رمان «دکتر ژیواگو» مفاهیم معنوی و عرفانی و تأملات خود دربارۀ مرگ و زندگی و انسان و هنر و عشق و جاودانگی و آزادی اندیشه و احساس دربرابر آموزه‌ها و تبلیغات ایدئولوژیک و تحمیلی را در لابه‌لای داستانی پرکشش و عاشقانه می‌گنجاند.
رمان «دکتر ژیواگو» همچنین حاوی نقدی ظریف به استالینیسم و تصفیه‌های استالین است و در آن از منظری نقادانه به اردوگاه‌های مخوف گولاگ نگاه می‌شود.

دربارۀ باریس پاسترناک، نویسندۀ رمان «دکتر ژیواگو»
باریس لئونیدوویچ پاسترناک (Борис Леонидович Пастернак)، متولد 1890 و درگذشته به سال 1960، شاعر، داستان‌نویس و مترجم اهل روسیه بود. پاسترناک از شاعران و نویسندگان برجستۀ قرن بیستم روسیه و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات در سال 1958 است اگرچه، به‌خاطر فشارهایی که بابت رمان «دکتر ژیواگو» از جانب حکومت روسیه روی او بود، مجبور شد این جایزه را رد کند و در سال 1989، حدود چهل سال پس از مرگش، پسرِ او، یوگنی، آن را از طرف پدرش گرفت.
از دیگر آثار باریس پاسترناک می‌توان به دفتر شعر «زندگی خواهر من است» اشاره کرد.
پاسترناک، برای معاش، ترجمه هم می‌کرد. او مترجم نمایشنامه‌های نویسندگان بزرگی چون گوته و شکسپیر و شعرهای شاعرانی چون ریلکه و پل ورلن به زبان روسی بود. ترجمه‌های پاسترناک از شکسپیر، به‌دلیل زبان محاوره‌ای‌شان، بسیار بین خوانندگان روس محبوب هستند.
پاسترناک در موسیقی و آهنگسازی نیز دستی داشت.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «دکتر ژیواگو»
رمان «دکتر ژیواگو» با ترجمه و مقدمۀ میترا نظریان، در دو جلد، در نشر ثالث منتشر شده است.
میترا نظریان، متولد 1348، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «یک اتفاق مسخره»، «شوهرباشی»، «در هر سنی که هستیم حافظۀ خود را تقویت کنیم»، «مکتب هنرهای تجسمی: آموزش طراحی، نقاشی، مجسمه‌سازی و گرافیک» و «آخرین تزار: زندگی و مرگ نیکالای دوم» اشاره کرد.