مرد خسته

رمان «مرد خسته» نوشتۀ طاهر بن جلون
یک رمان اجتماعی دربارۀ فساد اداری، رشوه، فقر و اختلاف طبقاتی در جامعه‌ای معیوب و بسته و عقب‌مانده. رمان «مرد خسته»، با عنوان اصلی Lhomme rompu، نقدی‌ست بر فساد اداری در مراکش و همۀ کشورهایی که با چنین بلیه‌ای درگیرند.
طاهر بن جلون خود در یادداشت ابتدای رمان «مرد خسته» توضیح می‌دهد که این رمان را به این قصد نوشته که به پرامودیا آناتا تور، نویسندۀ اندونزیاییِ ممنوع‌القلم که در جاکارتا تحت مراقبت و در حصر خانگی بود، ادای احترام و از او حمایت کند. اشارۀ طاهر بن جلون در این یادداشت به رمانی از پرامودیا آناتا تور با عنوان «فساد» است که حدود چهل سال زودتر از رمان «مرد خسته» منتشر شده بوده و مضمون رمان «مرد خسته» با آن مشابه است.
طاهر بن جلون در رمان «مرد خسته» از بحرانی رایج در کشورهای غیردموکراتیکِ دارای نظام‌های اداری و اقتصادی و سیاسی معیوب سخن می‌گوید. او همچنین در این رمان، از دل مسئله‌ای بومی و محلی، به مسائلی عام و جهانی نقب می‌زند.
متن اصلی رمان «مرد خسته» اولین بار در سال 1994 منتشر شده است.

مروری بر رمان «مرد خسته»
وقایع رمان «مرد خسته» در مراکش اتفاق می‌افتد. مراد، شخصیت اصلی این رمان، مهندس و کارمند اداره‌ای وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی است. کارِ او مطالعۀ پرونده‌های مربوط به ساخت‌وساز و دادن مجوز برای ساختمان‌سازی است. او کارمندی درست‌کار و سخت فقیر است که برای هر خرجی باید کلی حساب‌کتاب کند. زنش او را تحقیر می‌کند و بی‌عرضه‌اش می‌داند و مدام سرش سرکوفت می‌زند. رمان «مرد خسته» با توصیف حال‌ و روزِ مراد و موقعیت او در اداره و توصیف همکارش، به نام حاج حمید که درست برعکس مراد است و مراد از او خوشش نمی‌آید، آغاز می‌شود و با شرحی از رشوه‌هایی که حاج حمید می‌گیرد و زدوبندهای که دارد.
در ادامۀ رمان «مرد خسته» نقبی به زندگی گذشتۀ مراد زده می‌شود؛ به ازدواج عاشقانه‌اش با همسرش، حلیمه، که در دانشگاه باهم آشنا شده بوده‌اند و از میان رفتن عشق اولیه در کوران تنگناهای مالی و تحریکات مادرِ حلیمه که پشت سرِ مراد او را مسخره و تحقیر می‌کند.
رمان «مرد خسته» حکایت تلخکامی مردی‌ست که تحت فشار شرایط ناساز و زمانه‌ای معیوب است؛ تحت فشار یک نظام اداری و اقتصادی و سیاسی فاسد که یا باید با آن بسازد و به قواعد آن تن بدهد تا خوشبخت و سعادتمند شود و به ثروت و مکنت برسد و یا در فلاکتی که در آن گرفتار است بماند.
رمان «مرد خسته» داستان جدال و کشمکش میان شرافت و نادرستی است و نقدی بر جامعه‌ای که فساد در آن دامن‌گستر شده و مردان شریف و درستکار در آن تحقیر می‌شوند و در فقر و تنهایی و انزوا به‌سر می‌برند و رنج می‌کشد. سرانجام شخصیت رمان «مرد خسته» کدام راه را برمی‌گزیند؟ به وسوسۀ فساد تن می‌دهد یا شریف می‌مانَد و عذاب می‌کشد؟ این را با خواندن کامل رمان «مرد خسته» در خواهید یافت.

دربارۀ طاهر بن جلون، نویسندۀ رمان «مرد خسته»
طاهر بن جلون، متولد 1944، نویسنده و شاعر مراکشی است. بن جلون تحصیلکردۀ فلسفه در دانشگاه محمد پنجم در رباط، پایتخت مراکش، و نیز دارای دکترای روانپزشکی اجتماعی است. او مدتی در مراکش استاد فلسفه بود. در اواسط دهۀ 60 میلادی به گروهی پیوست که مجلۀ ادبی «سوفلز» را می‌گرداندند.
بن جلون همچنین در دهۀ 60 میلادی در شورش دانشجویان علیه اقدامات سرکوبگرانۀ خشونت‌آمیز پلیس مراکش شرکت کرد و در سال 1966، به‌عنوان مجازات، به خدمت سربازی اعزام شد. پنج سال بعد اولین شعرهایش را منتشر کرد و کمی پس از آن برای تحصیل روانشناسی به فرانسه رفت.
بن جلون در سال 1972 شروع به نوشتن برای نشریۀ «لوموند» کرد. او اکنون ساکن فرانسه است و آثارش را به زبان فرانسوی می‌نویسد. بن جلون، به‌جز آثار ادبی‌اش، به‌خاطر حضورش در رسانه‌های فرانسوی و گفتن از تجربیات مردمی از آفریقای شمالی که در فرانسه زندگی می‌کنند نیز مشهور است. او در سال 1987، به‌خاطر رمان «شب مقدس»، جایزۀ ادبی گنکور را دریافت کرد. بن جلون اولین نویسندۀ مراکشی است که این جایزۀ مهم و معتبر ادبی را گرفته است. او همچنین در سال 1993جایزۀ روزنامه‌نگاری «کبوتر طلایی برای صلح» را دریافت کرد.
بن جلون از نویسندگانی است که نامش در گمانه‌زنی‌های جایزۀ نوبل ادبیات می‌آید. او همچنین در سال 2008 از رییس‌جمهور وقت فرانسه نشان لژیون دونور را دریافت کرده است.
از دیگر آثار طاهر بن جلون می‌توان به کتاب‌های «عسل و حنظل»، «تأدیب» و «پدر، به من بگو نژادپرستی یعنی چه؟» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «مرد خسته»
رمان «مرد خسته» با ترجمۀ سمیه نوروزی در انتشارات ققنوس منتشر شده است.
سمیه نوروزی مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «معرکه»، «پرندگان می‌روند در پرو بمیرند»، «دخترک غمگینی که از دریا انتقام می‌گیرد»، «زن زیبایی که به ماه پرواز می‌کند»، «اسب سفیدی که به ساز تبدیل می‌شود»، «مرگ و چند داستان دیگر» و «گذار روزگار» اشاره کرد.

از رمان «مرد خسته» ترجمۀ فارسی دیگری هم، با عنوان «فساد در کازابلانکا»، موجود است که مترجم آن محمدرضا قلیچ‌خانی و ناشرش انتشارات مروارید است.