کشتی فیلسوفان
جنگ شخصی لنین و تبعید اندیشمندان

کتاب «کشتیِ فیلسوفان» نوشتۀ لزلی چمبرلین
داستان پر از آب چشمِ تبعید گروهی از اولین روشنفکران مخالف و منتقد توتالیتاریسم شوروی از آرمانشهر مخوفِ لنینیستی. کتاب «کشتیِ فیلسوفان: جنگ شخصیِ لنین و تبعید اندیشمندان»، با عنوان اصلی Lenins Private War: The Voyage of the Philosophy Steamer and the Exile of the Intelligentsia، روایت تلخ ماجرای تبعید تعداد زیادی از روشنفکران از روسیه در سال 1922، یعنی اوایل استقرار حکومت شوروی در این کشور، است.
لزلی چمبرلین در کتاب «کشتی فیلسوفان» ما را با یکی از لحظه‌های سیاه و البته بیش‌وکم مسکوت‌ماندۀ تاریخ سانسور و سرکوب اندیشه مواجه می‌کند؛ لحظه‌ای که دو کشتی حامل تعداد زیادی از روشنفکران، که ولادیمیر لنین، رهبر و بنیانگذار روسیۀ شوروی، آن‌ها را عناصری نامطلوب تشخیص داده و حکم به اخراجشان از شوروی داده بود، از سنت‌ پترزبورگ به‌سمت اروپا به‌ راه افتاد.
متن اصلی کتاب «کشتی فیلسوفان» اولین بار در سال 2007 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «کشتی فیلسوفان»
در سال 1922 ولادیمیر لنین فهرستی از تعداد زیادی از روشنفکران روسیه که آن‌ها را عناصری نامطلوب دانسته بود تهیه کرد. این روشنفکران، که بیشترشان روزنامه‌نگار و دانشمند و فیلسوف و چهره‌های دانشگاهی بودند، مخالف لنین و اقدامات و افکار او بودند و درنتیجه باید از شوروی اخراج می‌شدند. وظیفۀ نظارت بر این اخراج را ژوزف استالین، که خودش بعدها به نماد تصفیه‌هایی مخوف و خونین بدل شد، برعهده داشت. تبعیدیان را، سوار بر دو کشتی، از سنت پترزبورگ روانۀ کشورهای مختلف اروپایی کردند؛ دو کشتی‌ای که در کتاب «کشتی فیلسوفان» با آن و مسافرانش همراه می‌شویم تا شرح پر از رنج و محنت این تبعید را بخوانیم و دریابیم که تبعیدی‌ها که بودند و چرا و چگونه تبعید شدند و چه بر آن‌ها رفت و چگونه به زندگی در تبعید ادامه دادند.
کتاب «کشتی فیلسوفان» روایتی تاریخی است که براساس نشریات، نامه‌ها و خاطرات تبعیدیان فراهم آمده است. در این کتاب ماجرای اخراج روشنفکرانی را می‌خوانیم که، همراه با خانواده‌هایشان، برای همیشه به شهرهای برلین و پراگ و پاریس تبعید شدند. لزلی چمبرلین در کتاب «کشتی فیلسوفان» شم روزنامه‌نگاری و ادبی خود را به هم می‌آمیزد و گزارشی از یک لحظۀ تلخ و مخوف تاریخی به‌دست می‌دهد که هم مستند است و هم جذابیت‌های یک اثر داستانی را دارد.
در کشتی‌ای که در کتاب «کشتی فیلسوفان» حامل تبعیدی‌هاست هم فیلسوف و دانشمند حضور دارد و هم مترجم و مورخ و معلم و منتقد ادبی و روزنامه‌نگار و... . این کشتی جمعی از ذهن‌های درخشان روسیۀ نیمۀ اول قرن بیستم را در خود حمل می‌کند.
کتاب «کشتی فیلسوفان» برگی از تاریخ توتالیتاریسم و استبداد است؛ برگی از تاریخ تلخ مقابلۀ استبداد و توتالیتاریسم با دگراندیشی و دگراندیشان. این کتاب عمدتاً از اولین روشنفکرانی سخن می‌گوید که با توتالیتاریسم شوروی مخالفت کردند و تاوان سختی را بابت این مخالفت پرداختند.
چمبرلین در کتاب «کشتی فیلسوفان» بخشی از تاریخ حذف و سرکوب را روایت می‌کند که در تاریخ کمتر از آن یاد شده و زیاد برجسته نشده است. او در این کتاب تبعیدیان را از زمان تبعید تا زندگی جدید پس از تبعیدشان همراهی می‌کند و زمینه‌ای از شرایطی به‌دست می‌دهد که منجر به تبعید آن‌ها شد.
در کتاب «کشتی فیلسوفان» همچنین از چندوچون تبعیدهایی که موضوع این کتاب است و چگونگی قانونی‌شدن این تبعیدها توسط حکومت شوروی سخن رفته است و نیز از مفهوم این تبعیدها در شرایط تاریخی روسیه و تاریخ اندیشه.
کتاب «کشتی فیلسوفان» عمدتاً دربارۀ تبعیدی‌هایی است که در سال 1922، به‌دستور لنین، با دو کشتی آلمانی به اروپا تبعید شدند. از بین این تبعیدی‌ها به زندگی نیکلای بردیایف، نیکلای لوسکی، لف کارساوین و سیمیون فرانک بیشتر پرداخته شده است، اما نویسنده به برخی تبعیدی‌های دیگر روس نیز، که جزو مسافران دو کشتی مذکور نبوده‌اند، اشاره‌هایی کرده است.
کتاب «کشتی فیلسوفان» از مقدمه، سه بخش، یازده فصل و سه پیوست تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «کشتی فیلسوفان» عبارتند از: «شب گذشته»، «جنگ داخلی کاغذی»، «سال ژانوس»، «دستگیری و بازجویی»، «سفر تبعید»، «مهاجرت»، «پراگ»، «برلین»، «پاریس»، «سرانجام» و «مفهوم آنچه رخ داد».
عنوان‌های سه پیوست کتاب «کشتی فیلسوفان» نیز از این قرارند: «گزارس گ. پ. او دربارۀ دستگیری‌های 16 و 17 اوت 1922»، «فهرست تبعیدیان مسکو و پتروگراد» و «خلاصه‌ای از زندگی افراد».

دربارۀ لزلی چمبرلین، نویسندۀ کتاب «کشتی فیلسوفان»
لزلی چمبرلین (Lesley Chamberlain)، متولد 1951، نویسندۀ بریتانیایی است. چمبرلین کار نوشتن را با روزنامه‌نگاری آغاز کرد. او، پس از همکاری با خبرگزاری رویترز به‌عنوان خبرنگار، به‌طور تمام‌وقت به کار نوشتن پرداخت.
از چمبرلین آثاری در ژانرها و حوزه‌های مختلف، از سفرنامه گرفته تا تاریخ‌ و ادبیات و غذا و...، منتشر شده است.
از آثار لزلی چمبرلین می‌توان به کتاب‌های «غذا و آشپزی روسیه»، «هنرمند مخفی: خوانش نزدیک زیگموند فروید»، «داستان کفش: ون گوگ، فیلسوفان و غرب» و «سرزمین مادری: تاریخ فلسفی روسیه» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «کشتی فیلسوفان»
کتاب «کشتیِ فیلسوفان: جنگ شخصیِ لنین و تبعید اندیشمندان» با ترجمۀ شهربانو صارمی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
شهربانو صارمی، متولد 1343، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «تصفیه‌های گستردۀ استالینی»، «انقلاب بلشویکی»، «آن‌گاه که زرتشت سخن گفت: اصلاح فرهنگ و دین در دوران نوسنگی»، «تاریخ ایران: پژوهش آکسفورد» و «مأموریت شوستر در ایران» اشاره کرد.