تسخیرشدگان

تسخیرشدگان
(جن‌زدگان)
فیودور داستایفسکی
علی‌اصغر خبره‌زاده
ناشر: نگاه

کتاب «تسخیرشدگان» فیودور داستایفسکی
رمان سیاسی بلندپروازانه‌ای که از شاهکارهای داستایفسکی به شمار می‌رود و برخی از شخصیت‌های داستانی‌اش از عجیب‌ترین شخصیت‌های تاریخ رمان هستند. عده‌ای بر این باورند که داستایفسکی در کتاب «تسخیرشدگان» حوادث اجتماعی و سیاسی چند دهه بعد روسیه را پیش‌بینی کرده و نشانه‌هایی زودرس از وقوع انقلاب اکتبر 1917 به دست داده است.
کتاب «تسخیرشدگان» از رمان‌های بزرگ داستایفسکی است که آن را جن‌زدگان یا شیاطین نیز نامیده‌اند.
رمان «تسخیرشدگان» از رمان‌های طولانی داستایفسکی است که در نسخه اصلی بالغ بر هفتصد صفحه است و کار نوشتنش در نهایت در سال 1872 به پایان رسید. داستایفسکی یکسال پیش از این و پس از چهار سال اقامت در اروپای غربی به روسیه بازگشته بود.
طرح رمان «تسخیرشدگان» در کشور آلمان و در حوالی سال 1870 ریخته شده بود. در آن زمان میان پروس و فرانسه جنگی درگرفته بود و اروپا با بحران روبرو بود. داستایفسکی نیز مثل دیگر مردم آن دوره فضای متشنج زمانه را حس می‌کرد و همچنین خودش نیز هنوز درگیر قمار بود. او در چنین شرایطی به سراغ نوشتن رمان «تسخیرشدگان» رفت.

مروری بر کتاب «تسخیرشدگان»
از نامه‌هایی که داستایفسکی برای اطرفیانش نوشته چنین برمی‌آید که او در شش ماه اول نوشتن رمان «تسخیرشدگان» به دفعات دستنوشته‌هایش را تغییر داده و طرح داستان را بارها و بارها عوض کرده است. او حتی در برابر پیچیدگی‌هایی که مدام در ذهنش شکل می‌گرفتند احساس ناتوانی در نوشتن کرده و دچار ناامیدی هم شده است. او در یکی از نامه‌هایش نوشته است که پس از ماه‌ها کار بی‌وقفه بر روی رمان «تسخیرشدگان» هر آنچه که نوشته به دور ریخته و کار را از نو آغاز کرده است.
داستایفسکی برخی از آثارش را بر اساس وقایع روز می‌نوشت. کتاب «تسخیرشدگان» نیز یکی از این آثار او است که از اتفاق واقعی که او در روزنامه‌های روسی خوانده بود الهام گرفته شده است. ماجرای اصلی مربوط به اواخر سال 1869 بود که در آن جسد دانشجویی به نام ایوانوف در یکی از پارک‌های مسکو پیدا می‌شود. کمی بعد مشخص می‌شود که این قتل کار یک گروه انقلابی مخفی به رهبری سرگی نچایف، دوست و شاگرد باکونین، بوده است. ایوانوف یکی از اعضای پردردسر گروه زیرزمینی نچایف بوده که برای خلاص شدن از دردسرهایش کشته می‌شود. داستایفکسی نیز در رمان «تسخیرشدگان» اتفاقی شبیه به این را توصیف کرده است.
برخی منتقدان می‌گویند که داستایفسکی در رمان «تسخیرشدگان» انقلاب اکتبر 1917 را پیش‌بینی کرده است یعنی انقلابی که حدود پنجاه سال بعد از نوشتن این رمان به وقوع پیوست. او خود در نامه‌ای درباره این رمان گفته بود که می‌خواهد رمانی بزرگ بنویسد و «تسخیرشدگان» به واقع از آثار بزرگ او به شمار می‌رود.
ماجراهای داستان «تسخیرشدگان» در شهری که تا پیش از این اهمیتی نداشت و در ولایات دوردست روسیه واقع است رخ می‌‌دهد. ماجراهای کتاب نیز به یک نقشه و توطئه سیاسی مربوط است. شخصیت‌هایی که داستایفسکی در این رمان خلق کرده بسیار قابل توجهند. داستایفسکی به واسطه شخصیت‌های این رمان به نقد کل جامعه پرداخته است.
در بخشی از کتاب «تسخیرشدگان» می‌خوانیم: «تنها اندیشه‌ای که وجود دارد و حامل چیزی بی‌اندازه معقول و سعادتمندتر از من است، سراسر وجودم را از یک رافت و رقت توصیف‌ناپذیر و از یک مجد و عظمت پر می‌کند؛ آه! هرکس که می‌خواهم باشم و اعمالم هرچه می‌خواهد باشد این اندیشه سربلند و رستگارم می‌کند؛ علم و اطلاع بر اینکه در جایی یک خوشبختی و سعادت کامل و آرام و آسوده وجود دارد و همه‌کس و همه‌چیز را بر آن دسترس است ضروری‌تر است تا یک خوشبختی و سعادت فردی... علت وجودی زندگی بشر در این نکته خلاصه می‌شود که بداند در هر لحظه امکان دارد که در برابر امری لایتناهی و عظیم به سجده درآید. اگر انسان را از این امر لایتناهی و عظیم محروم کنند، او دیگر نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد و از این یأس و نومیدی جان خواهد داد. برای انسان عظمت و لایتناهی، امری ناگزیر و ضروری است، درست به همان اندازهِ این سیاره کوچکی که مسکن و ماوی اوست.»

درباره فیودور داستایفسکی نویسنده کتاب «تسخیرشدگان»
فیودور داستایفسکی در یازدهم نوامبر 1821 در مسکو متولد شد. پدرش گرچه تباری اشرافی داشت اما در این زمان دیگر از درجه اعتبار افتاده بود. او یک جراح نظامی بود که از ارتش استعفا داده و در زمان تولد فیودور، دکتر بیمارستان مارینسکی در مسکو برای فقرا شده بود. مادر داستایفسکی، ماریا نخائوا، دختر بازرگان متمولی بود که او نیز تا حدی مقام و موقعیت خود را از دست داده بود. فیودور به همراه برادر بزرگ‌تر و خواهرهای کوچک‌ترش در محوطه بیمارستان مارینسکی و در بخش الحاقی به ساختمان اصلی بیمارستان رشد کرد. او در انزوا رشد کرد و تا مدت‌ها در خانه درس خواند و با سلطه پدری مستبد روبه‌رو بود. در سیزده‌سالگی به مدرسه‌ای خصوصی در مسکو رفت و در شانزده سالگی او را به مدرسه مهندسی نظامی در سن‌پترزبورگ فرستادند. داستایفسکی در این دوره با اشتیاق آثار شاخص نویسندگان مختلف را خواند و سلیقه ادبی‌اش شکل گرفت و به خصوص علاقه زیادی به گوگول پیدا کرد. در سال 1843 داستایفسکی از مدرسه نظامی فارغ‌التحصیل شد و بعد از یک سال خدمت اجباری، با کناره‌گیری از مقام نظامی‌اش به نویسندگی روی آورد. اولین رمان او با عنوان «مردم فقیر» یا «بیچارگان» در 1846 منتشر شد و شهرت و مقبولیت زیادی برایش به همراه آورد. داستایفسکی زندگی پرفراز و نشیبی داشت و استبداد تزاری دامن او را هم گرفت. با درگرفتن شورش‌های انقلابی در سراسر اروپا در 1848، موج تازه‌ای از سرکوب به روسیه هم رسید و در نتیجه آن داستایفسکی در 1849 بازداشت شد و به چهار سال حبس با اعمال شاقه و تبعید محکوم شد. داستایفسکی پس از رهایی رمان‌های متعددی نوشت که برخی از آنها در شمار شاخص‌ترین شاهکارهای ادبیات جهانی به شمار می‌روند. او در طول شصت سال زندگی‌اش یعنی تا بیست‌وهشتم ژانویه 1881، نه تنها به یکی از مهم‌ترین چهره‌های ادبیات روسیه بلکه به قله‌ای در ادبیات جهانی بدل شد و در زمان حیاتش به شهرتی عام دست پیدا کرد. «جنایت و مکافات»، «ابله»، «برادران کارامازوف»، «قمار باز»، «جوان خام» و «نیه توچکا» عناوین برخی از آثار ترجمه شده داستایفسکی به فارسی است.

درباره ترجمه کتاب «تسخیرشدگان»
کتاب «تسخیرشدگان» با ترجمه علی‌اصغر خبره‌زاده در نشر نگاه منتشر شده است.
علی‌اصغر خبره‌زاده، متولد 1302، مترجم ایرانی است. خبره‌زاده در رشته ادبیات فارسی تا مقطع دکتری تحصیل کرد و با زبا‌های عربی و فرانسوی آشنا بود. او در سال‌های پیش از انقلاب به فعالیت‌های سیاسی هم گرایش داشت و مدتی هم به خاطر عضویت در حزب توده ایران تبعید شده بود. خبره‌زاده در بهمن 1387 در تهران درگشت. «دکتر ژیواگو»، «ژان کریستف»، «زن سی‌ساله» و «همیشه شوهر» برخی از ترجمه‌های خبره‌زاده هستند.