ترجمه متون ادبی

کتاب «ترجمۀ متون ادبی» اثر دکتر علی خزاعی‌فر
کتابی آموزشی، هم برای مترجمان ادبی و هم برای تشخیص ترجمۀ خوب از بد. دکتر علی خزاعی‌فر در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» از قواعد و روش‌های ترجمۀ ادبی سخن می‌گوید و مباحثی نظری و نیز آموزه‌هایی عملی و کاربردی را درباره ترجمۀ متون ادبی مطرح می‌کند.
کتاب «ترجمۀ متون ادبی» راهنمایی آموزشی برای کسانی‌ست که تازه وارد وادی ترجمۀ ادبی شده‌اند و حین ترجمه با دشواری‌ها، تردیدها و پرسش‌هایی مواجه می‌شوند که مربوط به تفاوت‌های واژگانی و نحوی و فرهنگی زبانی که متن به آن نوشته شده (زبان مبداء) و زبانی‌ست که متن قرار است به آن ترجمه شود (زبان مقصد که در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» همان زبان فارسی است).
در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» با پرسش‌هایی آشنا درباره انتقال یک متن ادبی از زبان مقصد به زبان فارسی و پاسخ‌ها و راه‌‌حل‌هایی برای این پرسش‌ها مواجه می‌شویم؛ پاسخ‌ها و راه‌حل‌هایی که از نظریه‌های گوناگون ترجمه و استخراج شده‌اند و کتاب «ترجمۀ متون ادبی» ما را با این نظریه‌ها نیز آشنا می‌کند و همچنین نمونه‌هایی از ترجمه‌های مترجمان ادبیِ مشهور و مطرح و نام‌آشنای ایرانی، مثل محمد قاضی و نجف دریابندری و فرزانه طاهری و عبدالله کوثری و بهمن فرزانه، را نیز به خواننده ارائه می‌دهد. کتاب «ترجمۀ متون ادبی» همچنین با تمرین‌هایی برای کسانی که می‌خواهند با راهنماییِ این کتاب عملاً دست به ترجمۀ ادبی بزنند، همراه است.
کتاب «ترجمۀ متون ادبی»، علاوه بر مترجمان ادبی و مخصوصاً تازه‌کاران این عرصه، می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند در مواجهه با ترجمۀ متون ادبی، اعم از شعر و داستان، ترجمۀ خوب و متوسط و ضعیف را از هم تشخیص دهند و به نقد ترجمه بپردازند و نیز برای کسانی که متون ادبی را به زبان اصلی می‌خوانند کتابی مفید و کاربردی است.
با خواندن کتاب «ترجمۀ متون ادبی» چه‌بسا وقتِ خواندن یک متن ادبی بتوانیم به درک بهتری از آن متن دست یابیم و بدانیم که برای رسیدن به چنین درکی لازم است به چه ابزار و لوازمی مجهز باشیم.

مروری بر کتاب «ترجمۀ متون ادبی»
دکتر خزاعی‌فر در فصلهای ابتدایی کتاب «ترجمۀ متون ادبی» مقدمات نظری و کاربردی را برای ترجمۀ متون ادبی توضیح می‌دهد و به شرح نخستین اصولی که مترجم ادبی باید بداند می‌پردازد.
اینکه ترجمۀ ادبی دقیقاً چه ویژگی‌هایی دارد و مترجم ادبی کارش چیست و نیز اینکه در ترجمۀ ادبی، وفاداری به زبان مبداء چقدر ممکن است و چقدر می‌توان از زبان مبداء تخطی کرد از جمله موضوعاتی هستند‌ که در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» به آن‌ها پرداخته شده است.
اختلافات و اشتراکات میان زبان مبداء و زبان مقصد و اینکه مترجم ادبی در چه مواردی حق دارد، هنگام مواجهه با اختلاف میان دو زبان، جانب زبان مقصد را بگیرد و در مورد ترجمۀ فارسی، متن را با توجه به اقتضائات و ویژگی‌های این زبان به فارسی برگرداند از موضوعات مهم مطرح‌شده در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» است.
در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» همچنین از ضرورت تسلط مترجم ادبی به زبان مبداء و زبان فارسی و دانش و اطلاعات مورد نیاز مترجم ادبی سخن رفته و از ضرورت روحیۀ تحقیق و جستجو در ترجمۀ ادبی.
خزاعی‌فر، پس از بیان اصول نظری ترجمۀ ادبی، از روش ترجمۀ متون ادبی سخن می‌گوید و از اینکه روش درست در ترجمۀ ادبی، روشی موسوم به روش «لفظی – معنایی» است که روشی‌ست مبتنی بر این عقیده که ترجمۀ یک متن ادبی، خود یک اثر ادبی است و بنابراین مترجم ادبی باید با وام‌گیری از مختصات ادبی زبان مقصد، یک متن ادبی را طوری ترجمه کند که سبک و ویژگی‌های ادبی آن از سوی خواننده‌ای که ترجمه را می‌خواند درک شود. بر این اساس، نویسنده در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» ترجمۀ لفظ‌به‌لفظ و افراط در این شیوه را نادرست می‌داند.
کاربرد زبان گفتار در ترجمه از دیگر مباحث مطرح در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» است.
کتاب «ترجمۀ متون ادبی»، علاوه بر طرح مباحث نظری و آموزشی، شامل تمرین‌هایی برای علاقمندان به ترجمۀ ادبی و نیز نمونه‌هایی از ترجمه‌های فارسی است. در این کتاب به دیدگاه‌ها و نظریات مترجمان کاربلد و صاحب‌نظر ایرانی نیز ارجاع داده شده است که از آن جمله می‌توان به نقل نظریات منوچهر انور درباره کاربرد زبان گفتار در ترجمه اشاره کرد.
بحث ترجمۀ شعر و اینکه شعر قابل ترجمه است یا نه از مباحث معروف در حوزه ترجمۀ ادبی است. در کتاب «ترجمۀ متون ادبی» فصلی مجزا به موضوع ترجمۀ شعر اختصاص داده شده است.
کتاب «ترجمۀ متون ادبی» از پیشگفتار، هفت فصل و یک بخش ضمیمه تشکیل شده که این ضمیمه، شامل نمونه‌هایی از ترجمه‌های مترجمان معروف و کاربلد و حرفه‌ای ایرانی است.
فصلهای هفت‌گانۀ کتاب «ترجمۀ متون ادبی» عبارتند از: «مترجم ادبی»، «دو اصل بنیادی در ترجمۀ ادبی»، «واحد ترجمه»، «اشتراک، تغییر و انتقال»، «روش ترجمۀ متون ادبی»، «زبانِ گفتاری» و «ترجمۀ شعر».
در بخش ضمیمۀ کتاب «ترجمۀ متون ادبی» هم این ترجمه‌ها را می‌خوانید: داستان کوتاه «بودجه» به‌ترجمۀ عبدالله کوثری، بخشی از منظومۀ «سرزمین بی‌حاصل» به‌ترجمۀ حسن شهباز، بخشی از رمان «هکلبری فین» به‌ترجمۀ نجف دریابندری، بخشی از رمان «دن کیشوت» به‌ترجمۀ محمد قاضی، بخشی از داستان کوتاه «باران» به‌ترجمۀ دکتر علی‌محمد حق‌شناس، داستان کوتاه «کوتوله» به‌ترجمۀ دکتر علی خزاعی‌فر، بخشی از شعر «مرگهای بوئنوس آیرس» به‌ترجمۀ احمد میرعلایی، بخشی از نمایشنامۀ «تراژدی قیصر» به‌ترجمۀ فرنگیس شادمان، بخشی از رمان «تام جونز» به‌ترجمۀ دکتر احمد کریمی حکاک، بخشی از کتاب «ضد خاطرات» به‌ترجمۀ ابوالحسن نجفی و رضا سیدحسینی و بخشی از رمان «حریم» به‌ترجمۀ فرهاد غبرایی.
کتاب «ترجمۀ متون ادبی» در انتشارات سمت منتشر شده است.

درباره دکتر علی خزاعی‌فر، نویسنده کتاب «ترجمۀ متون ادبی»
دکتر علی خزاعی‌فر، متولد مشهد، پژوهشگر مطالعات ترجمه و ترجمۀ ادبی در ایران، صاحب امتیاز و مدیر مسئول و سردبیر نشریۀ «مترجم»، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مترجم و داستان‌نویس ایرانی است.
خزاعی‌فر دارای لیسانس و فوق لیسانس ادبیات انگلیسی و آموزش زبان است و نیز از دانشگاه یومیست انگلستان دکترای زبان‌شناسی گرفته است. او فعالیت اصلی خود را روی ترجمۀ ادبی در ایران و مباحث نظری و آموزشی در این زمینه متمرکز کرده و در همین راستا مجلۀ «مترجم» را، که نشریه‌ای تخصصی درباره ترجمه و به‌ویژه ترجمۀ ادبی است، در مشهد تأسیس کرده است. این نشریه از سال 1370 در مشهد منتشر می‌شود.
خزاعی‌فر همچنین در سال 1379 اولین همایش ترجمۀ ادبی در ایران را در مشهد برگزار کرد.
از ترجمه‌های دکتر علی خزاعی‌فر می‌توان به کتاب‌ «برنده‌ی اسب چوبی و چند داستان دیگر» اشاره کرد. از خزاعی‌فر مجموعه داستانی هم به نام «تک‌خوان و چند داستان دیگر» منتشر شده است.





‌