جنایت و مکافات

رمان «جنایت و مکافات»، اثر فئودور داستایفسکی
رمان «جنایت و مکافات»، با عنوان اصلی Преступление и наказание، یکی از شاهکارهای ادبیات قرن نوزدهم و متعلق به دوران شکوه رمان روسی است. متن اصلی این رمان نخستین بار در سال 1866 منتشر شد. داستایفسکی در رمان «جنایت و مکافات» قصه‌ای جنایی را با مسائل فلسفی و روان‌شناختی و اخلاقی و دغدغه‌ها و تناقض‌های بنیادین انسان گره زده و رمانی خلق کرده که هم جذاب و پرکشش است و هم انسان را به تأمل در باب خود و موقعیت خود در جهان و نیز تأمل در برخی مفاهیم اخلاقی وامی‌دارد.
«جنایت و مکافات» رمانی است که مانند همۀ آثار بزرگ کلاسیک گذر زمان به آن راه ندارد و در همۀ اعصار تازه می‌نماید، چون داستایفسکی در این رمان مسائلی را طرح کرده که انسان همواره و در هر زمانی با آن‌ها درگیر بوده و هست؛ مسائلی نظیر گناه و عذاب و جزا و خیر و شر و عقوبت و بخشایش و عطوفت و عشق و شفقت و نیز اینکه آیا انسان در شرایطی خاص، مثلاً در تنگناهای اقتصادی و اجتماعی، می‌تواند مرتکب عمل شریرانه بشود و آیا این برتری به بعضی انسان‌ها داده شده که پایشان را از قید و بندهای قانونی و اخلاقی و اجتماعی فراتر بگذارند و اعمالی مرتکب شوند که به لحاظ قانونی و اخلاقی مجاز شمرده نمی‌شود؟ «جنایت و مکافات» همچنین رمانی بزرگ درباره عذاب وجدان است و درباره اینکه شاید برای انجام عملی شریرانه توجیهی بیابیم، اما از عذاب وجدان و احساس گناه ناشی از آن خلاصی نخواهیم داشت.
بر اساس رمان «جنایت و مکافات» فیلم و سریال نیز ساخته شده است که از آن جمله می‌توان به اقتباس‌های سینمایی جوزف فون اشترنبرگ و آکی کوریسماکی از این رمان اشاره کرد. در ایران نیز فیلم «پل خواب»، به‌کارگردانی اکتای براهنی، با اقتباس از رمان «جنایت و مکافات» ساخته شده است.

مروری بر رمان «جنایت و مکافات»
شخصیت اصلی رمان «جنایت و مکافات» مردی به نام راسکلنیکف است؛ مردی که داستایفسکی با آفریدن او یکی از ماندگارترین شخصیت‌های داستانی را به تاریخ ادبیات داستانی عرضه کرد. راسکلنیکف دانشجویی است فقیر که از فقر و نابسامانی و بی‌عدالتی اجتماعی به تنگ آمده و می‌خواهد علیه این نابسامانی‌ها عصیان کند. او معتقد است که انسان‌ حق دارد در راه هدفی والا روی قراردادها و قوانین اجتماعی پا بگذارد و حتی مرتکب جنایت شود. با همین فلسفه زنی رباخوار را می‌کشد و چون در لحظۀ جنایت ناگهان خواهر مقتول هم از راه می‌رسد مجبور می‌شود او را هم به قتل برساند. اما قضیه به این سادگی که او فکر می‌کرده نیست. راسکلنیکف بعد از ارتکاب جنایت دچار هذیان و تب و تشویش و عذاب وجدان می‌شود و توجیهات فلسفی و اجتماعی هم به هیچ وجه آرامش نمی‌کند. او در حین وقوع این اتفاقات عاشق دختری به نام سونیا می‌شود؛ دختری که فقر او را به تن‌فروشی کشانده است. سونیا در رمان «جنایت و مکافات» تجسم عشق و عطوفتِ نجات‌بخش است.

درباره فئودور داستایفسکی، نویسنده رمان «جنایت و مکافات»
فئودور داستایفسکی، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است. او نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک ‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت و در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌برد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آیندة جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرد و پرسش‌ها و تردیدهایی را درباره انسان و انتخاب‌های او و نیز در باب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشید که همچنان برای انسان قرنِ بیست و یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی است. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصارة جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این همه سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تر و تازه و شاداب‌اند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.

درباره ترجمه فارسی رمان «جنایت و مکافات»
از رمان «جنایت و مکافات» چندین ترجمۀ فارسی موجود است. ترجمۀ پرویز شهدی از این رمان در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است. پرویز شهدی، متولد 1315 در مشهد، تحصیلکرده رشتۀ زبان و ادبیات فرانسه در دانشگاه تهران و در مقطع کارشناسی و نیز تحصیلکرده دانشگاه سوربن فرانسه در رشتۀ ادبیات تطبیقی و در مقطع کارشناسی ارشد است. از پرویز شهدی ترجمه‌های فراوانی از ادبیات کلاسیک و مدرن جهان به فارسی منتشر شده است که از آن جمله می‌توان به «نفوس مُرده»، «فراز و نشیب زندگی بدکاران»، «پاک‌کن‌ها»، «بارون درخت‌نشین» و «دیوانه‌بازی» اشاره کرد.
از رمان «جنایت و مکافات» ترجمه‌های دیگری هم به فارسی موجود است که از آن جمله می‌توان به ترجمۀ مهری آهی (منتشرشده در انتشارات خوارزمی)، ترجمۀ احد علیقلیان (منتشرشده در نشر مرکز) و ترجمۀ اصغر رستگار (منتشرشده در انتشارات نگاه) اشاره کرد.

رتبۀ رمان «جنایت و مکافات» در گودریدز: 4.40 از 5.