جنایت و مکافات

کتاب «جنایت و مکافات» اثر فئودور داستایفسکی
از نمادهای عصر طلایی ادبیات روسیه. رمان «جنایت و مکافات»، با عنوان اصلی Преступление и наказание، یکی از چند شاهکار فئودور داستایفسکی و نیز جزو شاهکارهای ادبیات کلاسیک دنیاست.
کتاب «جنایت و مکافات» یک رمان جنایی – فلسفی است که در آن، از خلال قصه‌ای پُرکشش با شخصیت‌پردازی‌ای ماهرانه، از بعضی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مسائل وجودی انسان و درگیری آدمی با گناه و عذاب وجدان سخن رفته است.
متن اصلی کتاب «جنایت و مکافات» اولین بار در سال 1866 منتشر شده است. این رمان، دستمایۀ انواع اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی قرار گرفته که از جملۀ آن‌ها می‌توان به اقتباس‌های سینمایی جوزف فون اشترنبرگ و آکی کوریسماکی اشاره کرد. در ایران نیز فیلم «پل خواب»، به‌کارگردانی اکتای براهنی، با اقتباس از کتاب «جنایت و مکافات» ساخته شده است.

مروری بر کتاب «جنایت و مکافات»
داستایفسکی در کتاب «جنایت و مکافات» ماجرای یک قتل را می‌نویسد و از خلال شرح این ماجرای جنایی، آن‌گونه که شیوۀ همیشگی او در رمان‌هایش است، به هزارتوی درون انسان و پیچیدگی‌ها و تناقض‌های شخصیتی آدمی نقب می‌زند.
راسکلنیکف، شخصیت اصلی کتاب «جنایت و مکافات» که یکی از معروف‌ترین و جذاب‌ترین و پیچیده‌ترین شخصیت‌های داستانی خلق‌شده در تاریخ ادبیات داستانی است، یک دانشجوی فقیر است که از فرطِ فقر و نابسامانی و بی‌عدالتی اجتماعی، کارد به استخوانش رسیده و بر آن است که علیه شرایط و جامعۀ ناساز دست به عصیان بزند.
راسکلنیکف کتاب «جنایت و مکافات» بر این عقیده است که جنایت در شرایطی مجاز است. آن‌چه جنایت را از دید راسکلنیکف مشروع و موجه می‌کند، هدف و آرمانی والا است. به‌عقیدۀ شخصیت اصلی کتاب «جنایت و مکافات» اهدافی هستند که می‌شود به‌خاطرشان قراردادها و قوانین اجتماعی را ندید گرفت. با همین توجیه است که راسکلنیکف زنی رباخوار را به قتل می‌رساند و بعد از آن، بلافاصله، مجبور می‌شود خواهر مقتول را هم، که درست سرِ بزنگاه به صحنۀ جنایتِ اول پا گذاشته است، بکُشد. اما راسکلنیکف، که بارِ دو جنایت را به‌دوش می‌کشد، درمی‌یابد که قتل در عمل، آن‌گونه که او می‌پنداشته نیست و او نمی‌تواند با توجیه فلسفی‌ای که درباب مجاز بودن جنایت به‌هم بافته است، از بارِ عذاب جنایت‌هایی که مرتکب شده است خلاصی یابد.
در کتاب «جنایت و مکافات» می‌بینیم که راسکلنیکف چگونه، پس از ارتکاب جنایت، به تب و هذیان و اضطراب و تشویش و عذاب وجدان دچار می‌شود و فکر جنایت‌هایی که مرتکب شده یقه‌اش را ول نمی‌کند. او، حین وقوع این حوادث، عاشق دختری به نام سونیا می‌شود؛ دختری که تحت فشار فقر، تن‌فروشی می‌کند و حضورش در کتاب «جنایت و مکافات» تجسم عشق و عطوفتِ رهایی‌بخش است.
کتاب «جنایت و مکافات» رمانی است که از پس این‌همه سال که از نگارش آن می‌گذرد، همچنان تازگی و طراوت خود را حفظ کرده است، چون از مسائل و دغدغه‌ها و درگیری‌های همیشگی آدمی سخن می‌گوید و این کار را با نهایتِ مهارت در قصه‌پردازی انجام می‌دهد.
کتاب «جنایت و مکافات» یکی از بهترین کتاب‌هایی است که دربارۀ گناه و عذاب وجدان و رستگاری نوشته شده است.

درباره فئودور داستایفسکی، نویسندۀ کتاب «جنایت و مکافات»
فئودور میخایلوویچ داستایفسکی (Фёдор Михайлович Достоевский)، متولد 1821 و درگذشته به سال 1881، از بزرگترین نویسندگان کلاسیک قرن نوزدهم و از مهمترین نمایندگان عصر طلایی ادبیات روسیه است.
داستایفسکی نویسنده‌ای بود با زندگی‌ای پر از اُفت‌وخیز و تلاطم. یک‌‌بار حتی تا دمِ مرگ و پای جوخۀ اعدام رفت اما در آخرین لحظات اعلام شد که بخشوده شده است. سالهایی را در سیبری زندانی بود. از بیماری صرع نیز رنج می‌برد و این‌ها همه، در کنار عوامل و رویدادهایی دیگر، تأثیرات خود را به‌نحوی بر جهان‌بینی و آثار داستانی‌اش به ‌جا گذاشتند.
داستایفسکی در رمان‌هایش آیندۀ جهان، برآمدن نظام‌های توتالیتر و بحرانهایی را که انسان مدرن در قرن بیستم قرار بود از سر بگذراند پیش‌بینی کرده و پرسش‌ها و تردیدهایی را دربارۀ انسان و انتخاب‌های او و نیز درباب مقولۀ خیر و شر و شک و یقین پیش کشیده که همچنان برای انسان قرنِ بیست‌و‌یکمی نیز مطرح است. شخصیت‌پردازی قدرتمند و ترسیم ماهرانۀ تلاطمات درونی و پیچیدگی‌ها و تناقضات شخصیتی آدم‌ها و درگیری‌شان با بحرانهای وجودی و هستی‌شناختی، از خلال قصه‌هایی جذاب و پُرکشش، از ویژگی‌های اصلی آثار شاخصِ داستایفسکی هستند. او به ویژه در رمان‌های «جنایت و مکافات»، «برادران کارامازوف»، «شیاطین» و «ابله» اوج هنر قصه‌پردازی و نیز عصارۀ جهان‌بینی خود را به نمایش گذاشته است. این رمان‌ها، با گذشت این‌همه‌سال از نوشته‌شدن‌شان، همچنان تَر و تازه و شاداب‌اند و مثل هر اثر بزرگ کلاسیک، همچنان حرفهای تازه‌ و مهمی برای گفتن دارند.
داستایفسکی روزنامه‌نگار چیره‌دستی هم بود و از سال 1861 تا 1863 ماهنامۀ «زمان» را سردبیری کرد؛ ماهنامه‌ای ادبی، سیاسی، اقتصادی و فلسفی که لئونید گروسمن در کتاب «داستایفسکی، زندگی و آثار» از آن به‌عنوان «واقعه‌ای بزرگ در تاریخ مطبوعات روسیه» یاد می‌کند و دلیل توفیق این ماهنامه را «قریحۀ شگفت‌آور داستایفسکی، شیفتگی آتشینش در طلب اندیشه‌های نو، روحیۀ مبارزه‌جوی او به‌عنوان یک نویسندۀ سیاسی و عشق بی‌آلایشش به آفریده‌های مردم خود» می‌داند.
از داستایفسکی، به‌جز رمان و داستان کوتاه، نوشته‌های غیرداستانی بسیاری هم در موضوعات مختلف به ‌جا مانده است. او همچنین مترجم آثاری از ادبیات آلمان و فرانسه بوده است.

درباره ترجمه فارسی کتاب «جنایت و مکافات»
کتاب «جنایت و مکافات» با ترجمه و مقدمۀ مهری آهی در انتشارات خوارزمی منتشر شده است.
مهری آهی، متولد 1301 در تهران و درگذشته به سال 1366، استاد دانشگاه و مترجم ایرانی بود. او فرزند مجید آهی، دیپلمات و سیاستمدار ایرانی، بود.
آهی تحصیلکردۀ زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران و زبان و ادبیات روسی در روسیه و انگلستان و فرانسه بود و دکترای زبان و ادبیات روسی داشت. او در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، زبان و ادبیات روسی و ادبیات تطبیقی درس می‌داد و همچنین رییس مرکز زبان‌های خارجی دانشگاه تهران بود.
آهی همچنین چهار دوره نمایندگی ایران را در کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد به‌عهده داشت و یکی از بنیانگذاران «جمعیت راه نو»، «شورای کتاب کودک»، «انجمن کتاب» و «شورای عالی جمعیت زنان ایران» بود. او از مترجمان مطرح و مهم ادبیات کلاسیک روسی به فارسی بود.
از ترجمه‌های مهری آهی می‌توان به کتاب‌های «پدران و پسران» و «قهرمان عصر ما» اشاره کرد.
از کتاب «جنایت و مکافات» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است. از جملۀ این ترجمه‌ها می‌توان به ترجمۀ پرویز شهدی، منتشرشده در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ترجمۀ حمیدرضا آتش‌برآب، منتشرشده در انتشارات علمی و فرهنگی، ترجمۀ اصغر رستگار، منتشرشده در انتشارات نگاه، و ترجمۀ احد علیقلیان، منتشرشده در نشر مرکز، اشاره کرد.