شایو

کتاب «شایو» اثر اوسامو دازای، ترجمه مرتضی صانع، نشر کتاب فانوس
داستانی که در آن تصویری از تبعات و بحران‌های ناشی از جنگ و نیز زوال یک خانواده و یک جامعه به دست داده شده است. اوسامو دازای، از مهم‌ترین نویسندگان قرن بیستم ژاپن که خود در زمانه جنگ می‌زیست، در کتاب «شایو» روایتی از ژاپن پس از جنگ ارایه داده است.
رمان «شایو» اثر مهمی در ادبیات قرن بیستم ژاپن به شمار می‌رود. برخی از آثار اوسامو دازای از جمله همین کتاب جزو آثار کلاسیک مدرن ژاپن به شمار می‌روند.
ما در کتاب «شایو» سیر زوال یک جامعه را از طریق زوال خانواده‌ای می‌بینیم که زندگی‌شان مثل دیگر خانواده‌های ژاپنی در دوره پس از جنگ دچار بحران‌ شده است.
رمان «شایو» داستانی است با تیرگی‌های و تلخی‌هایی که در بطن یک جامعه ریشه دارد؛ داستان خانواده‌ای اشرافی که در سال‌های اولیه پس از جنگ دوم جهانی سقوط کرده و زوال یافته‌اند.
کتاب «شایو» شرحی از رنج‌های یک خانواده است‌ و این گواهی است بر فقر و بحران‌های جامعه ژاپن در سال‌های پس از جنگ. اوسامو دازای در این اثرش سیر فروپاشی یک خانواده را در پس‌زمینه‌ای اجتماعی و تاریخی روایت کرده است.

مروری بر کتاب «شایو»
وقایع کتاب «شایو» به ژاپن مدرن در دوران پس از جنگ دوم جهانی مربوط است. ماجراهای کتاب حول زندگی خانواده‌ای می‌گذرد که با بحران‌های زندگی روزمره درگیرند و این البته نه فقط بحران این خانواده بلکه به نوعی بحرانی جمعی است.
راوی رمان «شایو» دختر مجرد یک اشراف‌زاده بیوه است. او در حین روایت‌اش از زندگی خانوادگی‌شان در پی یافتن معنا در جامعه‌ای است که از سنت کنده شده و به جهان مدرن وارد شده است.
جنگ وضعیتی اضطراری را در جامعه ژاپن پدید آورده بود و این یک سوی بحرانی است که در کتاب «شایو» ترسیم شده اما سوی دیگر مسئله به ژاپن پس از جنگ مربوط است. جامعه‌ای که پوست انداخته و تغییر کرده و در حال طی کردن دوران گذاری است که دشوار‌ی‌ها و چالش‌های مختص به خودش را دارد.
راوی کتاب «شایو» برادری به نام نائوجی دارد که در جنگ حضور داشته و با اینکه جنگ تمام شده اما از او خبری نیست. او با اینکه دانشجو بوده به جبهه جنگ فراخوانده شده بود و به جزیره‌‌ای در اقیانوس آرام جنوبی فرستاده شده بود؛ روای می‌گوید «تا امروز خبری از او نداریم. با اینکه جنگ تمام شده هنوز به خانه بازنگشته. مادر از امید دیدار دوباره نائوجی دست شسته. به ما که این‌طور می‌گوید؛ ولی من یک ثانیه هم دست نکشیده‌ام. حسی همیشه می‌گوید که دوباره او را خواهیم دید.»
مادر راوی، اشراف‌زاده‌ای است که ده سال پیش شوهرش را از دست داده است. در میانه روایت رمان «شایو» می‌بینیم که این زن با اینکه اصلا خرافاتی نبوده اما از زمان مرگ شوهرش ترس کشنده‌ای از مارها در جانش افتاده و این به خاطر اتفاقی بوده که در روز مرگ شوهرش رخ داده: «درست پیش از آن که پدر فوت کند، مادر چیزی کنار تخت پدر می‌بیند و خیال می‌کند ریسمان سیاه باریکی است. بی‌خیال پیش می‌رود تا برش دارد، که متوجه می‌شود مار است. مار از دستش سر می‌خورد و در دالان ناپدید می‌شود. تنها مادر و دایی وادا آن را دیدند، سپس به هم نگاهی انداخته‌اند و از ترس آن که مبادا به آرامش واپسین ساعات زندگی پدر گزندی وارد شود چیزی نگفته‌اند.»
راوی کتاب «شایو» هم می‌گوید عصر روزی که پدرش مرد تعداد زیادی مار به درختان کنار آبگیر پیچیده بودند و او این را با چشم خود دیده است. او اینک بیست‌ونه ساله است و ده سال پیش که این اتفاق افتاده نوزده سال داشته و یعنی دیگر کودک نبوده است.
جنگ بر زندگی خانواده‌ای که در کتاب «شایو» با آنها روبروییم سایه انداخته نه فقط به خاطر اینکه پسر خانواده در جبهه است، افزون بر این، آنها در روز پایان جنگ مجبور شده‌اند خانه‌شان را رها کنند و به جایی دیگر بروند. در «نخستین روزهای دسامبر سالِ تسلیم بی‌چون و چرای ژاپن در جنگ» آنها مجبور می‌شوند خانه‌شان در خیابان نیشیکاتا را رها کنند و به خانه‌ای نقل مکان کنند که معماری‌اش بیشتر چینی است. با مرگ پدر خانواده، دایی وادا که برادر کوچک‌تر و تنها بازمانده خونی آن روزهای مادر بوده، مسئولیت تامین هزینه‌های خانه را بر عهده می‌گیرد. با پایان جنگ همه‌چیز دگرگون می‌شود و دایی وادا می‌گوید دیگر نمی‌توان مثل گذشته ادامه داد و چاره‌ای جز فروش خانه و مرخص کردن خدمتکاران وجود ندارد و این نقطه اوج زوال خانواده‌ای است که روزی اشرافی بوده است.
پس از فروش خانه، مادر افسرده‌حال و غمگین اشک می‌ریزد و می‌گوید ای کاش او در آن خانه مرده بود، مثل شوهرش. مادر، که بخش مهمی از روایت رمان «شایو» شرح حال اوست، بدترین لحظات زندگی‌اش را سپری می‌کند: «مادر تاکنون به این آهستگی با من حرف نزده بود. هیچ‌گاه هم به این بی‌خیالی جلوی من نگریسته بود؛ حتی زمان از دنیا رفتن پدر، یا ازدواج من، یا باردار به خانه بازگشتنم، یا وقتی بچه‌ام مرده به دنیا آمد. یا حتی بعدش که بیمار شدم و به تخت چسبیدم یا حتی وقتی نائوجی کار بدی انجام می‌داد، هرگز چنین ضعفی از خودش نشان نداده بود. مادر طی ده سالی که از مرگ پدر می‌گذشت، به همان آرامی و بی‌خیالی زمان زنده‌بودنش به سر می‌برد. من و نائوجی هم از این داستان بهره می‌گرفتیم تا بی‌هیج نگرانی و دلمشغولی قد بکشیم. مادر حالا دیگر آه در بساط ندارد.‌»
به این ترتیب در رمان «شایو» سیمای کامل زوال و ویرانی خانواده‌ای را می‌بینیم که می‌توان با تعمیم‌اش آن را زوال یک دوران بدانیم. زنی که روزی در خانه‌ای اشرافی زندگی می‌کرد حالا باید به کلبه‌ای روستایی برود و این آغاز دورانی آشفته است. «برای نخستین بار در زندگی درک کردم که چه جهنم سیاه، دردناک و بی‌دروپیکری است بی‌پولی. دلم پر از جوش و خروش بود، ولی چنان غمی مرا فرا گرفته بود که راه پایین آمدن اشک‌هایم را می‌بست. نمی‌دانم دردی که آن زمان تجربه کردم همان اصطلاح جاافتاده کرامت زندگی بشری‌ست که مردم می‌گویند، یا نه. با چشمانی دوخته به سقف همان‌جا دراز کشیدم. حس می‌کردم از کوچک‌ترین جنبشی ناتوان‌ام. تنم به سختی سنگ شده بود.»
اوسامو دازای در رمان «شایو» به میانجی طرح مسایل یک خانواده بخشی از مسایل اجتماعی و تاریخی یک دوره از ژاپن را مطرح کرده است.

درباره اوسامو دازای نویسنده کتاب «شایو»
اوسامو دازای، با نام اصلی شوجی تسوشیما، از مشهورترین نویسندگان ژاپنی سده بیستم است که در 19 ژوئن 1909 در شهر کاناگی در منطقه کیتاتسوگارو در استان آئوموری ژاپن متولد شد. خاندان تسوشیما از خانواده‌های مشهور و تواتگر آئوموری بود که با کشاورزی و خدمات مالی شهرت و ثروت به دست آورده بود. اوسامو دازای تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌اش را در آئوموری گذراند و اولین اثرش را در مجله ادبی مدرسه چاپ کرد. دازای به نسلی از نویسندگان ژاپنی قرن بیستم تعلق داشت که در دوره‌ای بحرانی و پرتلاطم زندگی کردند. او شاهد هر دو جنگ جهانی بود و تاثیرات و تبعات جنگ در آثار او بازتاب داشته است. دازای در 13 ژوئن سال 1948 دست به خودکشی زد و به زندگی خود پایان داد. اوسامو دازای اگرچه عمری کوتاه داشت اما آثار زیادی از او به جا مانده و یکی از نویسندگان تاثیرگذار ادبیات ژاپن شناخته می‌شود. «زوال بشری»، «نه آدمی»، «مینیمانژ: صبح خاکستری» برخی دیگر از آثار اوسامو دازای هستند که به فارسی هم ترجمه شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «شایو»
کتاب «شایو» با ترجمه مرتضی صانع در نشر کتاب فانوس منتشر شده است.
مرتضی صانع، متولد 1372، مترجم ایرانی است. «مترسگ» و «نه آدمی» از ترجمه‌های او هستند.