آزادی انتخاب

کتاب «آزادیِ انتخاب»، اثر میلتن و رز فریدمن
نظریۀ بازار آزاد به روایت سردمداران این نظریه. میلتن و رز فریدمن در کتاب «آزادیِ انتخاب»، به زبانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان غیرمتخصص کتاب‌های اقتصادی، به تبیین مبانی نظری اقتصاد آزاد و دفاع از آن می‌پردازند و استدلال می‌کنند که چرا به اعتقاد آنها اقتصاد آزاد شیوه‌ای بهتر و عادلانه‌تر از اقتصاد متمرکزِ دولت‌محور و وابسته به نظارت دولت است.
متن اصلی کتاب «آزادیِ انتخاب»، با عنوان اصلی Free to Choose: A Personal Statement، نخستین بار در سال 1980 به چاپ رسید؛ یعنی در دوره‌ای که نظام شوروی هنوز بر سر قدرت بود. فریدمن‌ها در این کتاب، ضمن برشمردن مواهب اقتصاد آزاد، سعی دارند نشان دهند که این سیستم اقتصادیِ مبتنی بر نفع شخصی در عمل بیش از سیستم جمع‌گرای اقتصاد کمونیستی به سود منافع همگانی و از جمله منافع طبقات محروم جامعه است.
مباحث کتاب «آزادیِ انتخاب»، پیش از ارائه در قالب کتاب، به صورت گفتارهایی تلویزیونی ارائه شده بود و فریدمن‌ها، پس از بازبینی آن گفتارها، شکل گسترش‌یافته و عمیق‌تر مباحث مطرح‌شده در آن‌ها را در کتاب «آزادیِ انتخاب» ارائه داده‌اند. آنها در این کتاب، ضمن تشریح مبانی اقتصاد آزاد و استدلال درباره برتری آن به اقتصاد دولت‌محور، از رابطۀ آزادی اقتصادی با آزادی سیاسی سخن گفته‌اند و آزادی سیاسی را تابعی از آزادی اقتصادی به شمار آورده‌اند.

مروری بر کتاب آزادیِ انتخاب
کتاب «آزادیِ انتخاب» از پیشگفتار، مقدمه، ده فصل و دو ضمیمه تشکیل شده است. «آزادیِ انتخاب» کتاب نظری مفیدی است برای آنها که می‌خواهند به زبانی ساده با اصول و مبانی اقتصاد بازار آزاد و ایدئولوژی برسازنده این نظریۀ اقتصادی آشنا شوند. میلتن و رز فریدمن در این کتاب معتقدند که سرشت و طبیعت بشر به نوعی از زندگی متمایل است که با آنچه آنها در نظریۀ بازار آزاد از آن سخن می‌گویند تأمین می‌شود؛ یعنی نفع شخصی. چنانکه در «آزادیِ انتخاب» می‌خوانیم، نفع شخصی موتور محرک فعالیت‌های انسان است و هرچه اقتصاد از کنترل دولت بیشتر فاصله بگیرد و دولت هرچه بیشتر پایش را از تعیین ساز‌و‌کار برای اقتصاد و فعالیت‌های اقتصادی بیرون بکشد و بازار را در تبعیت از جریان طبیعی خود آزادتر بگذارد، جامعه بیشتر سود خواهد کرد و اقتصاد شکوفاتر و پویاتر خواهد شد. فریدمن‌ها در کتاب «آزادیِ انتخاب» معتقدند که سیستم اقتصادی متمرکز، که در آن دولت نقش تعیین‌کننده دارد، آزادی سیاسی را نیز محدود و نابود می‌کند و برخلاف آنچه طرفداران اقتصاد کمونیستی و سوسیالیستی می‌گویند، سیستم اقتصادی مبتنی بر برابری و تمرکز دولتی عملاً به برابری منجر نمی‌شود و آنها که دم از تحقق برابری و عدالت اجتماعی به واسطۀ اقتصاد کمونیستی و سوسیالیستی می‌زنند فقط شعار می‌دهند و در عمل تنها به فکر منافع خودشان هستند و منافع دیگران را نادیده می‌گیرند و آزادی سیاسی را نابود می‌کنند، در حالی که به اعتقاد فریدمن‌ها در اقتصاد آزاد منافع شخصی به تحقق منافع همگانی می‌انجامد و آزادی سیاسی را نیز در پی دارد.
فریدمن‌ها در مقدمۀ کتاب «آزادیِ انتخاب»، برای نشان دادن تبار نظریۀ خود، به امریکای قرن نوزدهم و کتاب اقتصادی کلاسیک «ثروت ملل» آدام اسمیت و نیز اعلامیۀ استقلال امریکا گریز می‌زنند و این دو متن را، به عنوان دو متن الگو که نظریۀ اقتصادی‌شان بر پایۀ آن بنا شده است، معرفی می‌کنند.
در فصل‌های مختلف کتاب «آزادیِ انتخاب» به وجوه مختلف اقتصاد آزاد و تبیین این نظریه پرداخته شده و از آنچه نویسندگان کتاب مواهب این سیستم اقتصادی می‌دانند سخن رفته است. نقش قیمت در بازار، پیامدهای منفی نظارت دولتی بر تجارت داخلی و خارجی، پیشینۀ تاریخی و علت اقبال به نظریۀ اقتصاد مرکزی در امریکا و عوارض منفی آن و بحران اقتصادی 1929 و عامل اصلی این بحران، قوانین مربوط به رفاه اجتماعی، برابری، نقد آموزش و پرورش رایگان، نحوه حمایت از مصرف‌کننده، کارگران و اتحادیه‌های کارگری، تورم و میل طبیعی مردم به بازار آزاد و آفت‌ها و آسیب‌های مقاومت در برابر این سیستم طبیعی اقتصادی و انحراف از آن موضوعاتی هستند که در فصل‌های دهگانۀ کتاب «آزادیِ انتخاب» به آنها پرداخته شده است. عنوان‌های هر یک از این فصل‌ها عبارتند از: «قدرت بازار»، «بیداد نظارت»، «کالبدشکافی بحران»، «از گهواره تا گور»، «خلقت برابر»، «مدارس ما چه کم دارند؟»، «حامیان مصرف‌کننده کیانند؟»، «چه کسی از کارگران حمایت می‌کند؟»، «علاج تورم» و «طوفان فرو می‌نشیند».
کتاب «آزادیِ انتخاب» با ترجمه و مقدمۀ حسین حکیم‌زاده جهرمی در نشر فرزان روز منتشر شده است. دو مقدمه‌ای که مترجم بر دو چاپ این کتاب نوشته حاوی اطلاعات نسبتاً جامع و مفیدی درباره فریدمن و نظریۀ بازار آزاد و مباحث مطرح در کتاب «آزادیِ انتخاب» است.

درباره میلتن و رز فریدمن، نویسندگان کتاب آزادیِ انتخاب
میلتن فریدمن (Milton Friedman)، متولد 1912 و درگذشته به سال 2006، اقتصاددان امریکاییِ مکتب شیکاگو و برنده نوبل اقتصاد در سال 1976 است. فریدمن از رهبران مکتب اقتصادی شیکاگو و از چهره‌های مرکزی نظریۀ بازار آزاد در اقتصاد است. او، که خود در خانواده‌ای فقیر در بروکلین نیویورک متولد شد، هوادار و مدافع اقتصاد سرمایه‌داری و از منتقدان سرسخت اقتصاد کمونیستی و سوسیالیستی بود و معتقد بود که پویایی اقتصاد و نیز آزادی سیاسی در گرو به رسمیت شناختن نفع شخصی در فعالیت‌ها و سیاست‌های اقتصادی است. فریدمن در دوران ریاست جمهوری رونالد ریگان مشاور اقتصادی او بود. او به نیکسون هم در زمینۀ اقتصاد مشورت می‌داد. فریدمن، علاوه بر «آزادیِ انتخاب»، در کتاب قدیمی‌ترش با عنوان «سرمایه‌داری و آزادی» نیز از رابطۀ آزادی سیاسی با آزادی اقتصادی سخن گفته و آزادی سیاسی را در گرو تحقق اقتصاد سرمایه‌داری دانسته است. نظریات فریدمن در باب اقتصاد آزاد از جانب دولت‌هایی که با کودتای نظامی در کشورهای امریکای لاتین به قدرت رسیدند خریدار داشت؛ چنانکه شاگردان شیلیایی او در دانشگاه شیکاگو، که به پسران شیکاگو معروف‌اند، در شیلیِ تحت حکومت پینوشه به مقامات بالای دولتی رسیدند. همچنین تعدادی از شاگردان امریکای لاتینی او به حکومت‌های دیکتاتوری دیگر کشورهای امریکای لاتین مشاوره اقتصادی می‌دادند. فریدمن خود نیز بعد از کودتای شیلی به پینوشه نامه نوشت و به او رهنمودهای اقتصادی داد. او همچنین به چین و شیلی سفر کرد و این همکاری و روابط تنگاتنگش با برخی حکومت‌های استبدادی انتقادهایی را علیه او برانگیخته است. مقولۀ پول یکی از حوزه‌های تخصصی اصلی فریدمن بود.

رُز دیرکتور فریدمن (Rose Director Friedman)، متولد 1910 و درگذشته به سال 2009، اقتصاددان طرفدار نظریۀ بازار آزاد و همسر میلتن فریدمن و همکار و دستیار او در نگارش کتاب‌های «سرمایه‌داری و آزادی»، «آزادیِ انتخاب» و «مصیبت وضع موجود» بود.

رتبۀ کتاب «آزادیِ انتخاب» در گودریدز: 4.23 از 5.