جهان نمایش 13: نمایشنامه فرانکنشتاین

نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین: اقتباسی از رمان فرانکنشتاین اثر مری شلی» نوشتۀ نیک دیِر
اقتباسی از رمان معروف «فرانکنشتاین» مری شلی. نیک دیِر در نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین: اقتباسی از رمان فرانکنشتاین اثر مری شلی»، با عنوان اصلی frankenstein: based on the novel by mary shelley nick dear، چنانکه در عنوان فرعی این نمایش‌نامه ذکر شده، رمان «فرانکنشتاین»، اثر ملی شلی، را دستمایۀ اقتباسی نمایشی قرار داده است و این اثر مشهور داستانی را برای اجرا بر صحنۀ تئاتر بازنویسی کرده است.
از رمان «فرانکنشتاین»، که از آثار کلاسیک و مهم ادبیات علمی ـ تخیلی است، اقتباس‌های سینمایی متعددی انجام شده است. اقتباس تئاتری نیک دیِر از این رمان، چنانکه در مقدمۀ فرشاد رضایی بر ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین» اشاره شده، از موفق‌ترین اقتباس‌ها از اثر معروف و کلاسیک مری شلی است. این اقتباس، چنانکه در همین مقدمه توضیح داده شده است، نخستین بار در سال 2011، به کارگردانی دنی بویل و بازیگری بندیکت کامبِربَچ، در تئاتر ملی سلطنتی بریتانیا روی صحنه رفت و بسیار مورد توجه قرار گرفت و در سال‌های 2011 و 2012 فیلمی ضبط‌شده از همین اجرا در سینماهای بریتانیا و امریکا اکران شد.

مروی بر نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین»
نیک دیِر در نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین»، در عین وفاداری به اصل و جوهر رمان مری شلی، بازنویسی‌ای خلاقانه و مدرن از این رمان به دست داده و در این بازنویسی سعی کرده با نوآوری‌هایی در فرم و روایت جوهر ماندگار این اثر کلاسیک را هرچه‌بیشتر و با نگاهی نو بر صحنۀ نمایش احضار کند. از جمله خلاقیت‌هایی که نیک دیِر در بازنویسی تئاتری «فرانکنشتاین» به خرج داده است روایت داستان از منظرِ هیولایی است که شخصیت اصلی این اثر است. «فرانکنشتاین» ماجرای دانشمندی است کنجکاو و جاه‌طلب به نام ویکتور که می‌خواهد راز حیات را دریابد و به این منظور تکه‌های اجساد مردگان را به هم می‌چسباند و موجودی هیولاوش پدید می‌آورد و به تمهیدی به او جان می‌دهد. خلق این موجود هیولاوش اما سرآغاز فاجعه‌ای است که دانشمند خالق فرانکنشتاین در ابتدای ابداع او آن را پیش‌بینی نکرده بوده است.
در نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین» ماجرای دانشمند و هیولای دست‌ساز او را از منظر هیولا دنبال می‌کنیم. در بخشی از مقدمۀ فرشاد رضایی بر ترجمۀ فارسی این نمایش‌نامه درباره ویژگی‌های اقتباس نیک دیِر از «فرانکنشتاین» مری شلی و اهمیت این اقتباس آمده است: «اهمیت این نمایش‌نامه و اجرای صحنه‌ای و نسخۀ ضبط‌شده‌اش نگاه خلاقانه و وفادار به متن رمان است. نیک دیِر نمایش‌نامه‌اش را با همان سلسله وقایعی پیش می‌برد که مری شلی در رمانش شرح داده اما دیِر بخش اعظم داستان را از زاویۀ دید هیولا روایت می‌کند. به عبارت دیگر، قهرمان یا پروتاگونیست نمایش‌نامه هیولای فرانکنشتاین است و نه ویکتور. چنین تمهیدی نامعمول است چرا که هیولا در طول رمان شلی مسیر متمدن شدن و اهلی شدن را طی چندین ماه از سر می‌گذراند. پس نمایش‌نامه را با شخصیتی آغاز می‌کنیم که نه شناختی از جهان اطراف دارد، نه می‌تواند حرف بزند و نه درست راه برود. نمایش‌نامه‌نویس، و به تبعش بازیگرِ نقش هیولا، در این اثر رنج بزرگی را به جان خریده‌اند تا روایتی نو از اولین داستان علمی‌تخیلی مدرن ارائه دهند. بهره بردن از پرفورمنس، رقص و نمایش کلاسیک در کنار همدیگر، و تأکید بر بدن نه به صورت رویکردی اگزوتیک در فُرم بلکه به عنوان روشی منطبق با داستان و روایت، از دستاوردهای دیِر در این نمایش‌نامه است.»
در بخشی از نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین» می‌خوانید:
«هیولا: هر اربابی یه وظایفی داره... تو منو ول کردی تا بمیرم! من برده نیستم. من آزادم. اگه درخواستمو رد کنی باهات دشمن می‌شم، نابودت می‌کنم، با تمام قدرتم، تا قلبتو از کار نندازم بی‌خیال نمی‌شم! (مکث) معذرت می‌خوام. می‌خواستم منطقی پیش بریم. من قدرت استدلال دارم. فکر نکنم زیاده‌خواهی کرده باشم. یه موجود مؤنث می‌خوام که به زشتی خودم باشه. اگه راضی بشی بسازی من برای همیشه ناپدید می‌شم. می‌ریم توی جنگل‌های امریکای جنوبی و بهشت خودمونو می‌سازیم و همون‌جا توی آرامش زندگی می‌کنیم. و دیگه هیچ بنی‌بشری ما رو نمی‌بینه. قبول می‌کنی؟
ویکتور: متحیر شده‌م. به این زودی این همه چیز یاد گرفتی!
هیولا: به‌م افتخار می‌کنی؟
ویکتور: افتخار؟ نه.
هیولا: چرا؟
ویکتور: چون منطقت می‌لنگه.
هیولا: چطور؟
ویکتور: تو می‌گی دونفری می‌رین یه جای دور و ناپدید می‌شین ولی هم‌زمان می‌گی آرزوت اینه که بخشی از اجتماع باشی. از کجا معلوم از تبعید خسته نشی؟ از کجا معلوم برنگردی و دوباره زندگی بین آدم‌ها رو امتحان نکنی و باز با نفرت‌شون مواجه نشی؟ چون قطعاً با نفرت باهات برخورد می‌کنن. ولی اون‌موقع اگه وحشی بشین دیگه دو تایین و قدرت تخریب‌تون هم دو برابر می‌شه. چرا من راهو براتون باز کنم؟
هیولا: چون من تنهام! هر موجودی یه جفت داره. تمام پرنده‌های آسمون جفت دارن! حتی خود تو قراره ازدواج کنی! چرا لذتی رو که برای خودت می‌خوای از من دریغ می‌کنی؟ یه دقیقه پیش از ذکاوت من تعجب کرده بودی ولی الان این‌قدر سنگدل شدی. لطفاً این‌قدر ضد و نقیض حرف نزن چون حسابی منو عصبی می‌کنه! من فقط ازت می‌خوام امکان عشقو برام فراهم کنی.»

درباره نیک دیِر، نویسنده نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین»
نیک دیِر (Nick Dear)، متولد 1955، نمایش‌نامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس انگلیسی است. دیِر فارغ‌التحصیل ادبیات تطبیقی اروپایی از دانشگاه اِسِکس است. او متخصص اقتباس از آثار داستانی و ناداستان‌های تاریخی است. نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین» مشهورترین نمایش‌نامۀ نیک دیِر است.

درباره ترجمۀ فارسی نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین»
نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین: اقتباسی از رمان فرانکنشتاین اثر مری شلی» با ترجمۀ فرشاد رضایی در نشر نی و در مجموعۀ «جهان نمایش» منتشر شده است. «جهان نمایش» عنوان مجموعه کتاب‌هایی است که زیر نظر رضا رضایی و با همکاری رحمان سهندی در نشر نی و در زمینۀ تئاتر و ادبیات نمایشی منتشر می‌شود. این مجموعه، چنانکه در توضیح آن آمده است، «مجموعه‌ای است از متن‌هایی که برای صحنۀ نمایش یا درباره آن نوشته شده‌اند. انواع نمایش‌نامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایش‌نامه‌هایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متن‌های نظری در حوزه درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای می‌گیرند.»
فرشاد رضایی، مترجم نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین»، متولد 1370 است. او رمان «فرانکنشتاین» مری شلی را نیز به فارسی ترجمه کرده. بعضی ترجمه‌های دیگر فرشاد رضایی عبارتند از: «رودخانۀ تباهی»، «شکسپیر برای فیلمنامه‌نویسان»، «جوزف ک: براساس رمان محاکمه اثر فرانتس کافکا»، «مرگ‌نامه» و «یک حکومت کوتاه و رعب‌آور».

رتبۀ نمایش‌نامۀ «فرانکنشتاین» در گودریدز: 4.21 از 5.