بینش و روش تاریخ نگاری شاهزادگان مورخ قاجار

کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» نوشتۀ محمدعلی برات‌زاده
پژوهشی در تاریخ‌نگاریِ عصر قاجار و تاریخ‌هایی که شاهزادگانِ قجر نوشته‌اند. محمدعلی برات‌زاده در کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار»، با تمرکز بر شاهزداگانِ تاریخ‌نگارِ شاخصِ عصر قاجار و آثار آن‌ها و تأثیرشان بر تحول تاریخ‌نگاری و نیز تحولات سیاسی و اجتماعی و علمی در ایران، گذار از تاریخ‌نگاریِ سنتی به تاریخ‌نگاری جدید در دوره قاجار و عوامل مؤثر بر این گذار را مورد بررسی قرار داده است.
در کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» به شرح زندگی و معرفی آثار تعدادی از شاخص‌ترین شاهزادگان قجرِ مورخ و بررسی سبک تاریخ‌نگاری آن‌ها و نوع تاریخ‌نگری‌شان پرداخته شده است. در این کتاب همچنین زمینه‌های تحول تاریخ‌نگاری در ایران و چگونگی این تحول در ایران دوره قاجار مورد بررسی قرار گرفته و به تحقیق در عوامل این تحول پرداخته شده است.
کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» علاقمندان تاریخ و مطالعات تاریخی و نیز کسانی را که به‌طور تخصصی در این عرصه کار می‌کنند با دوره‌ای مهم از تحول تاریخ‌نگاری ایران آشنا می‌کند و تصویری از آغاز شکل‌گیری تاریخ‌نگاری مدرن در ایران و نقش شاهزادگان قاجار در این رویداد مهم را ارائه می‌دهد. با خواندن کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» درمی‌یابیم که آن دسته از شاهزادگان قاجار که از موقعیت ممتاز خود برای کسب دانش و آشنایی با علوم جدید دنیا استفاده کردند و از طریق ترجمه و تألیف در رواج این علوم کوشیدند، چگونه نه فقط بر تاریخ‌نگاری جدید که به نحوی بر تحولات اجتماعی – سیاسی ایران عصر قاجار که به انقلاب مشروطه انجامید نیز تأثیر گذاشتند.
کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» فرصتی‌ست تا با وجوه و ویژگی‌های بعضی کتاب‌های تاریخی عصر قاجار که موضوع پژوهش این کتاب‌اند آشنا شویم و سیری کلی در این کتاب‌ها داشته باشیم.

مروری بر کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار»
کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» را چه بسا بتوان روایتی از پیدایش فکر تجددخواهی در ایران و زمینه‌های وقوع انقلاب مشروطه دانست. تمرکز این روایت اما نه بر رویدادهای سیاسی و اجتماعی، بلکه بر فکر تجددخواهی در بین گروهی از شاهزادگان قاجار و چگونگی پدید آمدن این فکر و نمود آن در آثار این شاهزادگان است. در کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» نشان داده شده که چگونه تحول فکری شاهزادگان قاجار و آشنایی آن‌ها با علوم و افکار جدید، به‌واسطۀ جایگاه و موقعیتی که داشتند، باعث رواج افکار تجددخواهانه در میان روشنفکران ایرانی شد و درنهایت فکر مشروطه‌خواهی را به‌وجود آورد. شاهزادگان قاجار هم از امکان بیشتری برای تحصیل علوم نوین برخوردار بوده‌اند و هم راحت‌تر می‌توانسته‌اند به ثبت مشاهدات و آنچه می‌دیده و می‌اندیشیده‌اند بپردازند. از همین رو تاریخ‌هایی که این شاهزادگان نوشتند نقش مهمی در تحولات تاریخ‌نگاری و نیز تحولات اجتماعی و سیاسی در ایران ایفا کرد و امروزه هم این تاریخ‌نگاری‌ها منابع مهمی برای مطالعه و پژوهش در آن دوره و نیز مطالعه و پژوهش در زمینۀ شکل‌گیری تاریخ‌نگاریِ نوین در ایران به حساب می‌آید.
محمدعلی برات‌زاده در کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» هم از تحولات کلی تاریخ‌نگاری در ایران عصر قاجار سخن گفته و هم به بررسی ویژگی‌های سبکیِ تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ شاخص قاجار پرداخته است. او همچنین در این کتاب زمینه‌‌ای را که شاهزادگان موردنظر در این پژوهش در آن رشد کردند و تعلیم دیدند و جایگاه و موقعیت آن‌ها و تأثیرشان بر پیشرفت علم در ایران را مورد بررسی قرار داده است.
کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» از شرح چکیده‌ای از آنچه در این کتاب به آن پرداخته شده، مقدمه‌، سه فصل و یک بخش نتیجه‌گیری تشکیل شده است. فصل‌های سه‌گانۀ کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» عبارتند از: «نگاهی گذرا به تاریخ‌نگاری عصر قاجار»، «بررسی حیات علمی، فرهنگی و سیاسی اجتماعی شاهزادگان قاجار» و «بررسی سبک تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار».
ویژگی‌های تاریخ‌نگاری صدر قاجار، تقابل تاریخ‌نگاری سنتی و مدرن ایران در دوران قاجار، نقش عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در تحولات تاریخ‌نگاری، اعزام محصل به فرنگ، صنعت چاپ و نقش آن در تحول تاریخ‌نگاری، نقش امیرکبیر و دارالفنون در تحولات تاریخ‌نگاری، نقش روزنامه‌ها در تحول تاریخ‌نگاری، فتحعلی آخوندزاده و نخستین نقد علمی تاریخ، میرزا آقاخان کرمانی و انتقاد از تاریخ‌نگاری سنتی، نقش مدارس جدید در تاریخ‌نگاری، تأثیر سفرنامه‌ها و کشفیات باستان‌شناسی در تاریخ‌نگاری، ویژگی‌های تاریخ‌نگاری دوره ناصری و مشروطیت، شیوه آموزش و تعلیم و تربیت شاهزادگان قاجار، فعالیت‌ها و اقدامات علمی و فرهنگی شاهزادگان قاجار، گرایش‌های سیاسی شاهزادگان قاجار، نقش ترجمه در تحولات تاریخ‌نگاری عصر قاجار، سبک تاریخ‌نگاری محمودمیرزا در کتاب تاریخ صاحبقرانی، تاریخ‌نگاری شاهزاده بهمن‌میرزا در کتاب شُکرنامه و سبک تاریخ‌نگری و اندیشۀ بهمن‌میرزا در این کتاب، شیوه تاریخ‌نگاری جهانگیرمیرزا در تاریخ نو یا تاریخ جهانگیری، سبک تاریخ‌نگاری علیقلی‌میرزا اعتضادالسلطنه در اکسیرالتواریخ و نیز سبک تاریخ‌نگاری او در تاریخ و سوانح و وقایع افغانستان، سبک تاریخ‌نگری و اندیشۀ نادرمیرزا در تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز و سبک تاریخ‌نگاری جلال‌الدین میرزای قاجار در نامه خسروان و ویژگی‌های مشترک تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار از جمله موضوعاتی‌اند که در کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» به آن‌ها پرداخته شده است.
کتاب «بینش و روش تاریخ‌نگاری شاهزادگان مورخ قاجار» در نشر تاریخ ایران منتشر شده است.