اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا

کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا» به اهتمام محسن شهرنازدار
کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا» اسنادی دربارۀ بلوچستان در بخشی از دوران تسلط بریتانیاست. در سده‌ی نوزدهم مستشاران بریتانیایی به سرزمین بلوچستان و تاریخ و فرهنگ آنجا توجه زیادی داشتند به همین دلیل مأموران خفیه‌نویس آنان از اسناد بلوچستان گزارش‌هایی را نوشته‌اند. نمونه‌هایی از آن اسناد را می‌توانید در کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا» مطالعه کنید. امروزه بلوچستان منطقه‌ای است که شامل ایالت بلوچستانِ پاکستان، منطقه بلوچستان ایران و ولایت نیمروز افغانستان است. از تاریخ و فرهنگ غنی بلوچستان پس از قرن نوزدهم چیز زیادی در دسترس نیست و اطلاعات ما اندک است. پس از تحولات در قاره‌ی اروپا که سبب رقابت در کشورهای آسیایی شد. تسلط بر هندوستان برای دولت‌های اروپایی مهم شد و سرزمین‌های مجاور آن برای دسترسی به هندوستان نیز اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. یکی از آنها سرزمین بلوچستان بود که سیاست‌های انگلیس در آنجا آغاز شد. کتاب حاضر سندهای متروک و خوانده نشده‌ای را برای علاقه‌مندان گردآوری کرده است که برای علاقه‌مندان به تاریخ بلوچستان مناسب و ارزشمند است.
درباره کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا»
کتاب 4 بخش دارد. بخش اول و دوم هر کدام دارای چند فصل هستند. قسمت اول کتاب «رسالۀ امور مکران» نام دارد و از پانزده فصل تشکیل شده است که عبارتند از: «ارتباط اولیۀ با مکران»، «تلگراف و مکران: ادعاهای ایران»، «توافقاتی با سلطان مسقط در ارتباط با خط تلگرافی»، «مذاکرات با ایران برای گسترش تلگراف...»، «گزارش‌های کاپیتان راس در مورد مکران...»، «توافقاتی با رؤسای محلی در مورد تلگراف»، «حل‌و‌فصل اختلاف مرزی ایران ـ کلات...»، «تلگراف و حاکمان بلوچستان ایران...»، «ایستگاه تلگراف جاسک»، «محافظت از اتباع بریتانیایی در بلوچستان ایران...»، «شورش طوایف بلوچ، آشوب در مکران...»، «تغییرات در پرداخت یارانۀ تلگراف...»، «وضع گذرگاه خط تلگراف از گواتر تا جاسک»، «امور گوادر و چابهار» و «نمایندگی سیاسی بریتانیا در مکران و بلوچستان».
بخش دوم کتاب «گزارش‌ نظامی دربارۀ ایران: بلوچستان ایران، کرمان و بندرعباس» نام دارد. در این بخش هشت فصل گنجانده شده است که عبارتند از: «تاریخ»، «جغرافی»، «قوم‌نگاری»، «اقلیم و سلامت»، «منابع»، «ارتش»، «ارتباطات» و «مدیریت سیاسی»
بخش بعدی کتاب با عنوان «مرز ایران و شمال غرب بلوچستان» به اسناد محرمانه اختصاص دارد. آخرین قسمت کتاب نیز با «گزارش ژنرال سِر چارلز مک‌گرگور» و «ملاحظاتی پیرامون سرحدات بلوچستان» به پایان می‌رسد.
در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
به‌نظر می‌رسد به‌طور کلی می‌توان با استفاده از نفوذ نمایندۀ ما در کلات به بهترین وجه خان را از این کار منصرف کرد. پرهیز ایشان از این کار مانع از بروز سختی و پیچیدگی‌هایی که به تجارت روز افزون این بنادر آسیب می‌رساند خواهد شد. همچنین هیچ خسارتی به خود ایشان نیز وارد نخواهد کرد و او را به یک متحد و دوست برای ما در گوادر، که در هر موضوعی که منافع انگلیس در آن درگیر باشد می‌توان به مقامات خوب آن اعتماد کرد، بدل می‌کند. من فهمیدم که سید ثوینی از حمله‌ای که خان علیه گوادار در سال 1857 انجام داد کاملا آگاه بود و به‌نظر می‌رسید علاوه بر این، او می‌دانست که خان ایدۀ تصرف آنجا را هنوز در سر دارد. اما خان در انجام دادن هدف خود به دلیل عتاب فوری عشره‌اش، جام لسبیله، که گزارش می‌شود مکررا وی را از این کار منصرف کرده است، تردید نشان داده شده است، به این دلیل که این اقدام نقض قانون و قول پدربزرگش به سید ‌سلطان است. همچنین به من اطمینان داده شده است که بلوچ‌ها در گوادر از قانون مسقط کاملا راضی‌اند، زیرا سید ثوینی مالیاتی از آن‌ها نمی‌گیرد. و با در نظر گرفتن احساس امنیت بیشتر از حملۀ خان، آن‌ها از اعلی‌حضرت [نمایندۀ بریتانیا] خواسته‌اند اطراف شهر را دیوار بکشند، و او قول داده است که در اسرع وقت به این درخواست پاسخ دهد.
منطقه‌ای هشتاد مایلی که بین گوادر و پسنی قرار دارد متعلق به کلات است و به شهادت عمومی، اعراب و بلوچ‌ها، که در مسقط با آن‌ها در مورد این موضوع گفت‌وگو کردم، هم‌عقیده‌اند که خان فعلی با اقتدار از آن محافظت می‌کند. بنابراین، تلگراف الکتریکی در این منطقه کاملا ایمن خواهد بود. در مورد امکان اجرای طرح بین پسنی و سونمیانی نیز نظر مساعدی ابراز شد. خط میانی ساحل متعلق به جام لسبیله (یا همان‌طور که معمولا جام جدگال خوانده می‌شود) است، رئیسی که به نظر می‌رسد به خاطر صداقت و دولت خوبش مورد احترام جهانی است.
درباره گردآورندۀ کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا»
محسن شهرنازدار روزنامه‌نگار و محقق موسیقی است که در سال 1356 به دنیا آمد. شهرنازدار در رشتۀ انسان‌شناسی تحصیل‌کرده است. او فعالیت در سینمای مستند را با پژوهش‌ فیلم‌هایی که مرتبط با موسیقی اقوام ایرانی و همچنین چهره‌های روشنفکری معاصر بود، شروع کرده است.
درباره ترجمه فارسی کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا»
کتاب «اسنادی از بلوچستان در آرشیو بریتانیا» با ترجمۀ انسیه اعتمادی‌نیا، فاطمه خضری، ملیحه درگاهی، زهره دودانگه، مهدی فخر آوران به فارسی برگردانده شده ‌است. کتاب با ویرایش اسدالله سردارزهی و کوشش محسن شهرنازدار برای علاقه‌مندان به تاریخ بلوچستان توسط انتشارات پل فیروزه به چاپ رسیده است.