استادان استادان چه کردند؟ - تاریخ دارالمعلمین و دانشسرای عالی از 1297 تا 1357

کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» نوشت? مقصود فراستخواه
تاريخ يکي از اولين نهادهاي آموزش عالي در ايران. کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، نوشت? مقصود فراستخواه، پژوهشي‌ست تاريخي درباره يکي از پايه‌هاي آموزش عالي و تدريس علم مدرن در ايران.
مقصود فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، که عنوان فرعي‌اش «تاريخ دارالمعلمين و دانشسراي عالي (از 1297 تا 1357)» است، به روايت تاريخ تأسيس دارالمعلمين در ايران و ارتقاي آن به دانشسراي عالي پرداخته و آنچه را تا سال 1357 بر اين نهاد علمي مهمِ ايران مدرن گذشته، ثبت کرده است.
دارلمعلمين نهادي‌ست که، چنانکه فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» اشاره مي‌کند، تأثيري مهم بر تأسيس دانشگاه و شکل‌گيري علم مدرن در ايران داشته و تعدادي از نخستين استادان دانشگاه در ايران، در همين نهاد آموزش ديده‌اند. بنابراين کساني که در دارالمعلمين به‌عنوان معلم درس مي‌داده‌اند، استادانِ اولين استادان دانشگاه در ايران به حساب مي‌آيند و دانستن سرگذشت چنين نهادي، ما را در شناخت بخشي از رَوَند شکل‌گيري ايران مدرن و خاستگاه‌هاي آن آشنا مي‌کند. کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» پژوهشي‌ست براي آشنايي با همين وجه از تاريخ ايران مدرن.
در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» مي‌بينيم که علم مدرن چطور و از چه مجرايي وارد ايران شد و اولين تلاش‌ها در اين راستا چگونه و توسط چه کساني صورت گرفت و کدام افراد نقشي تأثيرگذار در حوزه آموزش عالي و رشد آن در ايران داشتند.
به‌ تعبيري مي‌توان گفت کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» کتابي‌ست درباره وجهي از تجدد ايراني.

مروري بر کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»
خاستگاه بحث در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، چنانکه نويسنده خود در بخشي از اين کتاب توضيح مي‌دهد، «يکي از نخستين نهادهاي آموزشِ عالي در ايران»، يعني «دارالمعلمين»، است. فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» در معرفي دارالمعلمين، که بعدها به دانشسراي عالي تبديل شد، و ذکر اهميت اين نهاد در ايران مي‌نويسد: «در اين نهاد پيشروترين آموزش‌هاي بعد از متوسطه در ايران ارائه شده است. در کلاس‌هاي دارالمعلمين، استادانِ استادانِ استادانِ اين سرزمين درس داده‌اند. بزرگاني پشت نيمکت‌هاي دارلمعلمين نشستند، تحصيل کردند و آنگاه خود از نخستين استادانِ نسل برجست? دانشگاهيان ايران شدند. در آزمايشگاه دارالمعلمين، اولين تحقيقات علوم پايه در سطح بعد از متوسطه و دانشگاهي آغاز شد، نخستين لذت‌هاي پرسشگري و دانايي نوين ايراني به همراه تنش‌هاي ترديدآميز فلسفي و شک علمي در فضاهايش تجربه شد و زمزم? معرفتي پي‌درپي در عمق ذهن و جان استادان و دانشجويانش طنين انداخت.»
فراستخواه در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» سرگذشت دارالمعلمين و دانشسراي عالي را، از آغاز تا سال 1357، در متن تاريخ ايران مدرن و چگونگي آغاز فکر تجددخواهي و نيز با اشاره به مدرنيت? غربي و خاستگاهها و زمينه‌هاي آن و همچنين اشاره به گرايش به علم‌آموزي و نسبت آن با رشد شهر و شهرنشيني در تاريخ ايران قديم، روايت مي‌کند.
در کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» از تأثير دارالمعلمين بر شکل‌گيري نهاد دانشگاه در ايران و نيز از شخصيتهاي مهم و تأثيرگذاري که در اين زمينه نقش‌آفريني کرده‌اند سخن رفته است.
در بخشي ديگر از کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟» مي‌خوانيد: «دارالمعلمين حاصل هوش و کوشش عاملان اجتماعي ايراني بود و از دامان جنب‌وجوش جديد شهري در متن تحولات ايران معاصر پديد آمد. شهر مادر تمدن است. زندگي و پويايي‌شناسي شهر است که حس نياز به علم‌آموزي را به حرکت و تکاپو وامي‌دارد. در سنت‌هاي ديرين ايراني، ما نيز هرگاه شهرهايمان قدري هويت و سرزندگي مي‌يافتند، "علم‌آموزي" قدر مي‌ديد و بر صدر مي‌نشست. شهرهاي ايراني البته در چنبره قدرت سياسي و نظامي بودند، اما يکسره بي‌خاصيت نبودند و، تا اندکي رونق مي‌گرفتند، علم را در آغوش خود اعتبار مي‌دادند. گواهش گندي‌شاپور است، در 1700 سال پيش.»
کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»، با عنوان فرعي «تاريخ دارالمعلمين و دانشسراي عالي (از 1297 تا 1357)»، در نشر ني منتشر شده است.

درباره مقصود فراستخواه، نويسنده کتاب «استادانِ استادان چه کردند؟»
دکتر مقصود فراستخواه، متولد 1335 در تبريز، استاد دانشگاه، جامعه‌شناس، پژوهشگر و مترجم ايراني است. فراستخواه تحصيلکرده الهيات، فلسفه و برنامه‌ريزي توسع? آموزش عالي است. کار پژوهشي او بيشتر بر سه حوزه مطالعات دين، مطالعات اجتماعي و مطالعات علم، آموزش عالي و دانشگاه متمرکز است.
فراستخواه استاد دانشگاه‌هاي الزهرا، علامه طباطبايي، تهران و شهيد بهشتي است. او همچنين در نيم? اول ده? 70 خورشيدي به تدريس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالي تبريز پرداخته است.
تدريس برنامه‌ريزي توسع? آموزش عالي در مؤسس? پژوهش و برنامه‌ريزي آموزش عالي از ديگر فعاليت‌هاي علمي و آموزشي دکتر مقصود فراستخواه است.
او داراي جايزه ترويج علم سال 1396 و جايزه مطالعات ميان‌رشته‌اي از دهمين جشنواره بين‌المللي فارابي است.
دکتر مقصود فراستخواه همچنين در سال 1397، به همراه دکتر عباس بازرگان، جايزه نشان دهخدا را براي کتاب «نظارت و ارزشيابي در آموزش عالي»، که کار مشترک عباس بازرگان و مقصود فراستخواه است، دريافت کرده است.
از ديگر آثار مقصود فراستخواه مي‌توان به کتاب‌هاي «ما ايرانيان: زمينه‌کاوي تاريخي و اجتماعي خلقيات ايراني»، «مسئله‌ي ايران»، «دين و جامعه»، «گاه و بي‌گاهيِ دانشگاه در ايران: مباحثي نو و انتقادي درباب دانشگاه‌پژوهي، مطالعات علم و آموزش عالي»، «دانشگاه و آموزش عالي: منظرهاي جهاني و مسئله‌هاي ايراني» و «ذهن و همه‌ چيز: طرح‌واره‌هايي براي زيستن» اشاره کرد.