عکسیه
جستارهای تاریخ عکاسی ایران

کتاب «عَکسیّه» به‌کوشش محمدرضا طهماسب‌پور و به‌قلم جمعی از نویسندگان
بررسی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، هنری و سیاسی عکاسی در ایران عصر قاجار، از چند منظر. کتاب «عَکسیّه: جُستارهای تاریخ عکاسی ایران» مجموعه‌ جستارهایی از نویسندگان مختلف دربارۀ آغاز عکاسی در ایران در دورۀ قاجار و نگاهی از وجوه گوناگون به این مقطع از تاریخ عکاسی ایران است.
جستارهای کتاب «عَکسیّه» به‌کوشش محمدرضا طهماسب‌پور گردآوری و در کتاب «عَکسیّه» منتشر شده‌اند.
صدوهشتاد سال از ورود عکاسی به ایران می‌گذرد و در این دوران طولانی، عکاسی ایران تحولات گوناگونی را از سر گذرانده است. کتاب «عَکسیّه» از پس این تحولات، بازگشتی دارد به سرآغاز ورود عکاسی به ایران و نخستین مواجهه‌های ایرانیان با عکس و عکاسی.
مطالب گردآوری و منتشر شده در کتاب «عَکسیّه» چنانکه در مقدمۀ محمدرضا طهماسب‌پور بر این کتاب توضیح داده شده است، به‌جز یک مطلب که متن سخنرانی زنده‌یاد دکتر شهریار عدل، باستان‌شناس و کارشناس تاریخ هنر و معماری ایرانی و کارشناس پرونده‌های ثبت میراث جهانی در ایران و CNRS عضو مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه است، همگی ماحصل نشستی علمی – پژوهشی هستند که در آذر 1398 خورشیدی، به‌مناسبت گرامیداشت صدوهفتادوهفت‌سالگی آغاز عکاسی در ایران در فرهنگستان هنر ایران در تهران برگزار شد.
کتاب «عَکسیّه» دوران آغازین تاریخ عکاسی ایران را از جنبه‌های گوناگون فنّی و علمی و هنری و فرهنگی و اجتماعی و تاریخی و سیاسی مورد بررسی و واکاوی قرار می‌دهد.

مروری بر کتاب «عَکسیّه»
موضوع جستارهایی که در کتاب «عَکسیّه» فراهم آمده‌اند عکاسی ایران در دوران قاجار، یعنی دورانی است که عکاسی به این کشور وارد می‌شود و در ایران پا می‌گیرد.
عنوان کتاب «عَکسیّه» نیز، چنانکه در مقدمۀ محمدرضا طهماسب‌پور بر این کتاب اشاره شده، برگرفته از یک رسالۀ دست‌نوشتۀ قدیمی با عنوان «عَکسیّه حَشریّه» است که در سال 1302 ق نوشته شده و به عکاسی دوران ناصری اختصاص دارد. این رساله اولین بار، در میان رساله‌های دست‌نوشتۀ عکاسی در دورۀ قاجار، در سال 1307 ق به‌شیوۀ چاپ سنگی چاپ شده است.
کتاب «عَکسیّه» عکاسی دوران قاجار را از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار می‌دهد و با رویکردهایی متنوع، از رویکردهای علمی و فنی و هنری گرفته تا رویکردهای میان‌رشته‌ای، دربارۀ آغاز عکاسی در ایران بحث می‌کند.
بررسی عکس‌های دورۀ قاجار از این نظر که چه چیز را از تاریخ و فرهنگ و جامعه و وقایع سیاسی آن دوران منعکس می‌کنند و نیز تحلیل زیبایی‌شناختی و فرهنگی و ایدئولوژیک عکس‌های آماتوریِ کسانی که به‌طور ذوقی و غیرحرفه‌ای عکاسی می‌کرده‌اند از جمله موضوعاتی هستند که در کتاب «عَکسیّه» به آن‌ها پرداخته شده است. مثلاً در یکی از جستارهای این کتاب، با عنوان «پدر تاجدارِ خانه»، به‌قلم سهیلا شمس، به مقایسۀ عکس‌هایی که ناصرالدین‌شاه می‌گرفته با عکس‌هایی که داماد او، دوست‌محمدخان مُعیّرالممالک، می‌گرفته پرداخته شده و تفاوت نوع نگاه این دو عکاس، که هردو از سر تفنن و نه به‌صورت حرفه‌ای عکاسی می‌کرده‌اند، به موضوع‌های عکس‌هایشان و نیز تفاوت زیبایی‌شناختی این عکس‌ها پرداخته شده است.
کتاب «عَکسیّه» از مقدمه‌ای با عنوان «180 سال عکاسی در ایران»، به‌قلم محمدرضا طهماسب‌پور، و یازده جستار تشکیل شده است. جستارهای یازده‌گانۀ کتاب «عَکسیّه» عبارتند از: «نخستین عکس‌برداری به شیوه داگرئوتیپ در ایران» از شهریار عدل، «عکس در خاطرات ناصرالدین‌شاه» از مجید عبد امین، «دو نقاش، دو عکاس؛ دو مصور» از نیایش پورحسن، «عکاسی معماری در ایران عصر قاجار» از کامران صفامنش و بابک مفیدی، «در این قاب، جایی برای شما نیست: جستاری درباره غیاب تصویر زن در تاریخ عکس‌های خانوادگی ایران» از افسانه کامران، «نمایش مرگ» از میرا کسنیا شووردا و به‌ترجمۀ زهرا امیرحاجلو، امیر متشرعی و پیمان خانی، «حضور خویش در آینه، استعاره‌ای برای فرد شدن» از امیرهوشنگ للهی، «رُخ‌نگاره: از شاه شهروند تا سلطان صاحبقران» از شباهنگ کوثر، «پدر تاجدارِ خانه» از سهیلا شمس، «از روایت تاریخ تا برساختن حافظه: نقش عکاسی در انقلاب مشروطۀ ایران» از الهه هلبیگ و به‌ترجمۀ علیرضا بهارلو، امیر متشرعی و پیمان خانی و «درود از شهر شیراز، شهر پاک‌ترین هوا و زلال‌ترین آسمان در جهان: لذت‌های تصویری ساده، از مجموعه‌های کتابخانه دانشگاه لایدن هلند» از کورین جی. ام. فورمان و به‌ترجمۀ امیرسعید کردونی و مژگان تاج‌الدینی.
کتاب «عَکسیّه: جُستارهای تاریخ عکاسی ایران» در انتشارات خانه فرهنگ و هنر مان منتشر شده است.

دربارۀ محمدرضا طهماسب‌پور، گردآورندۀ کتاب «عَکسیّه»
محمدرضا طهماسب‌پور، متولد 1345 در اهواز، پژوهشگر، مؤلف، مدرس دانشگاه و عکاس ایرانی است. طهماسب‌پور دارای لیسانس عکاسی از دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران و فوق‌ لیسانس عکاسی از دانشگاه هنر تهران است. او پژوهشگر تاریخ عکاسی ایران، با تمرکز بر عکاسی دوران قاجار، است.
تدریس در دانشگاه الزهرا و دانشگاه تهران، برگزاری همایش علمی «عکاسی دوران قاجار در بوتۀ پژوهش» در فرهنگستان هنر ایران، حضور در نمایشگاه‌های گروهی و انفرادی و ایجاد پایگاه اینترنتی مطالعاتی – پژوهشی «تاریخ عکاسی ایران» از جمله فعالیت‌های علمی و هنری و پژوهشی محمدرضا طهماسب‌پور هستند. او همچنین آثاری را در حوزۀ تاریخ عکاسی ایران تألیف کرده و در تألیف آثاری در این زمینه مشارکت داشته است. از جملۀ این آثار می‌توان به کتاب‌های «ایتالیایی‌ها و عکاسی در ایران» و «آقارضا عکاسباشی» اشاره کرد که دومی، کاری مشترک و ماحصل همکاری محمدرضا طهماسب‌پور و آرمان استپانیان است.