هرکول و طویله ی اوجیاس

کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» اثر فریدریش دورنمات
نمایشنامه‌ای کُمیک و نقادانه، با وام‌گیری از اساطیر یونان. فریدریش دورنمات در کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس»، با عنوان اصلی Herkules und der Stall des Augias، شخصیت‌هایی از اسطوره‌های یونان باستان را به صحنۀ نمایشی طنزآمیز و نقادانه احضار کرده و متنی تدارک دیده که عرصۀ تنش‌ها و تعارض‌های انسانی است.
اینکه آیا انسان می‌تواند تغییر کند و جهان را به جایی بهتر و پاک‌تر برای زیستن بدل کند، پرسش اصلی دورنمات در کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» است.
هرکول، پهلوان اسطوره‌ای یونان باستان، و دیانیرا، معشوقۀ او، شخصیت‌های اصلی کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» هستند.
گفتنی است که دورنمات متن کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» را ابتدا برای اجرای رادیویی و به‌صورت نمایشنامه‌ای رادیویی نوشت و بعداً متنی برای اجرای صحنه‌ای هم از آن تدارک دید و منتشر کرد. ترجمۀ حمید سمندریان از کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» براساس همان متن صحنه‌ای است.

مروری بر کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس»
فریدریش دورنمات در کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» به‌شیوه‌ای کُمیک و نقادانه مسئلۀ آرمان دستیابی به جامعه و جهانی پاک را پیش می‌کشد و این پرسش را مطرح می‌کند که آیا چنین آرمانی می‌تواند محقق شود و اگر پاسخ مثبت است، شرایط تحقق آن چیست؟
ماجرای کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» در سرزمین الیس می‌گذرد. ماجرا از این قرار است که سرزمین الیس را کثافت گرفته است. این سرزمین چنان به پهن و کود آغشته شده که دیگر قابل سکونت نیست و باید برای پاکسازی آن فکری کرد و چاره‌ای اندیشید. در چنین شرایطی است که مقامات به فکر می‌افتند از هرکول، پهلوان اساطیری، برای پاکسازی الیس از پهن و کثافت کمک بگیرند. این‌گونه است که هرکول وارد صحنۀ کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» می‌شود. او، به‌همراه معشوقه‌اش، دیانیرا، و پیشکارش، پلی‌بیوس، به الیس می‌آید و می‌کوشد این سرزمین را از کثافت پاکسازی کند. اما آیا موفق می‌شود؟ هرکول و همراهانش در این مأموریت چه از سر می‌گذرانند و چه اتفاقاتی را تجربه می‌کنند؟ این را با خواندن کامل کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» در خواهید یافت.
دورنمات در کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» از دغدغه‌ها و مسائل بنیادین انسان و جوامع انسانی تعارض میان آرمان‌های انسانی و گرفتاری‌های ذهنی آدمیان سخن می‌گوید. او، چنانکه از قول حمید سمندریان در پشت جلد ترجمۀ فارسی کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» نقل شده، در این نمایشنامه معتقد است که «تا زمانی که زباله در مغز انسان‌ها ریشه دوانده، پس زباله‌روبی ظاهری در جامعه هیچ فایده‌ای ندارد.»

دربارۀ فریدریش دورنمات، نویسندۀ کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس»
فریدریش دورنمات (Friedrich Dürrenmatt)، متولد 1921 و درگذشته به سال 1990، نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس سوییسی است. دورنمات نمایشنامه‌نویسی آوانگارد و از طرفداران تئاتر حماسی بود. آثار دورنمات، چه نمایشنامه‌ها و چه آثار داستانی او، آثاری انتقادی دربارۀ انسان و جامعه و دارای وجوهی اجتماعی و فلسفی هستند. او در آثارش به مسائلی چون اخلاقیات و عدالت و مناسبات پیچیدۀ انسان‌ها با یکدیگر می‌پردازد. طنز هولناک از ویژگی‌های مهم و قابل توجه آثار دورنمات است.
دورنمات یکی از اعضای گروه اولتن، گروهی متشکل از نویسندگان چپ سوییسی، بود که مرتباً در رستورانی در شهر اولتن دور هم جمع می‌شدند.
آثار دورنمات دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی هم قرار گرفته‌اند. از جملۀ این اقتباس‌ها می‌توان به فیلم «قول»، به‌کارگردانی شان پن و بازیگری جک نیکلسون، اشاره کرد که براساس کتاب «قول»، سومین رمان پلیسی دورنمات، ساخته شده است.
از دیگر اقتباس‌های سینمایی از آثار دورنمات، فیلم «پایان بازی»، به‌کارگردانی ماکسیمیلیان شل، است که براساس کتاب «قاضی و جلادش»، اولین رمان پلیسی دورنمات، ساخته شده است. گفتنی است که در این فیلم، خود دورنمات هم در دو صحنه ظاهر می‌شود.
از دیگر آثار فریدریش دورنمات می‌توان به نمایشنامه‌های «ملاقات بانوی سالخورده»، «فیزیکدان‌ها»، «ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی» و «بازی استریندبرگ» و رمان‌های «عدالت» و «یونانی خواستار همسری یونانی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس»
کتاب «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» با ترجمۀ حمید سمندریان در نشر قطره منتشر شده است. این نمایشنامه، به‌کارگردانی خود سمندریان، در ایران بر صحنۀ تئاتر نیز اجرا شده است.
حمید سمندریان، متولد 1310 در تهران و درگذشته به سال 1391، کارگردان و مدرس تئاتر و مترجم ایرانی بود. سمندریان همسر هما روستا، بازیگر تئاتر و سینما، بود. او از نسل کارگردانانی بود که در دهه‌های 40 و 50 خورشیدی تحولی جدی را در تئاتر ایران پدید آوردند؛ کارگردانانی چون بهرام بیضایی، علی نصیریان، عباس جوانمرد و آربی اوانسیان که هر یک خاطرۀ اجراهای تئاتری درخشانی را در حافظۀ مخاطبان تئاتر در ایران برجا گذاشته‌اند.
سمندریان آثار متعدد و مهمی را از نمایشنامه‌نویسان مطرح کلاسیک و مدرن جهان در ایران روی صحنه برد. او در سبک کارگردانی تئاتر، از مکتب تئاتر آلمان متأثر بود و از آن پیروی می‌کرد.
سمندریان در سال 1342 گروهی تئاتری، به نام «گروه هنری پازارگاد»، را تأسیس کرد. فعالیت این گروه به‌صورت یک شرکت تعاونی بود و پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، جمیله شیخی، پرویز فنی‌زاده، محمدعلی کشاورز، اسماعیل داورفر پری صابری، اسماعیل محرابی، جمشید مشایخی، پرویز کاردان، محمد حفاظی، منوچهر فرید، ثریا قاسمی و اسماعیل شنگله از اعضای آن بودند.
از جمله آثاری که به‌کارگردانی حمید سمندریان در ایران روی صحنه رفت می‌توان به نمایشنامه‌های «ملاقات بانوی سالخورده»، «بازی استریندبرگ»، «مرغ دریایی» و «کرگدن» اشاره کرد.
سمندریان همچنین کارگردانی چند نمایش رادیویی و تله‌تئاتر را در کارنامۀ کاری خود دارد. او یک فیلم سینمایی نیز با عنوان «تمام وسوسه‌های زمین» ساخته است.
نمایشنامه‌های «فیزیکدان‌ها»، «ملاقات بانوی سالخورده»، «آندورا»، «زندگی گالیله» و «دایره‌ی گچی قفقازی» از جمله ترجمه‌های حمید سمندریان هستند.
یکی از دو سالن تماشاخانۀ ایرانشهر در تهران، به نام سمندریان نامگذاری شده است.
از نمایشنامۀ «هرکول و طویله‌ی اوجیاس» ترجمۀ فارسی دیگری هم موجود است که مترجم آن فرشته شیرآقایی و ناشرش انتشارات مهراندیش است.