کتاب «روزهاي قفقاز» نوشت? بانين امالبنين
روايت گذار از کودکي به بزرگسالي و گذار از سنت به تجدد، از خلال يک خودزندگينامه. کتاب «روزهاي قفقاز»، با عنوان اصلي Jours caucasiens، يک کتاب اتوبيوگرافيک از بانين امالبنين، نويسند? آذربايجاني، است که نويسنده در آن، حين روايت سرگذشت خود، تصويري از وقايع و تحولات و رويدادهاي مهم اجتماعي – سياسي زمان خود و تأثير آنها را بر زندگي خود و خانوادهاش و مردم سرزمينش نشان ميدهد.
بانين امالبنين در کتاب «روزهاي قفقاز»، که معروفترين کتاب او در اروپاست، روايتي از گذار از سنت به تجدد و تنشهاي برآمده از اين گذار در جامعهاي به دست ميدهد که با سنتهايي ديرپا زندگي کرده و با پيشزمينهاي سنتي و شرقي، با مدرنيت? غربي مواجه شده و اين مواجهه تقابلهايي را ميان نسلها پديد آورده است.
بانين همچنين در کتاب «روزهاي قفقاز» از رويدادهايي چون جنگ و انقلاب بلشويکي در روسيه سخن ميگويد و تأثير آنها را بر زندگي نويسنده و همنسلان و مردم سرزمينش نشان ميدهد.
متن اصلي کتاب «روزهاي قفقاز» اولين بار در سال 1946 در پاريس به چاپ رسيده است.
مروري بر کتاب «روزهاي قفقاز»
چنانکه در مقدم? فرهاد دشتکينيا بر ترجم? فارسي کتاب «روزهاي قفقاز» اشاره شده است، در اين کتاب اتوبيوگرافيک با روايت بانين از رنجهاي دوران گذار مواجهيم و اين گذار، هم گذار از کودکي به دوران بلوغ و از دوران بلوغ به بزرگسالي است و هم گذاري از سنت به تجدد و از شرق به غرب.
بانين امالبنين در کتاب «روزهاي قفقاز» هم گذار شخصي و فردي خودش را ترسيم ميکند و هم فراتر از آن، با روايت زندگي خود در متنِ زمانهاي پرآشوب و متلاطم و رويدادها و بحرانها و تحولات و تلاطمات اوايل قرن بيستم و تأثير آنها بر کشور خودش، يعني آذربايجان، گذار فرهنگي – اجتماعي کشورش از سنت به تجدد و مواجه? فرهنگِ سنتي کشورش با فرهنگ غرب را، با نگاهي ظريف و نقادانه و واقعبينانه و آميخته به طنز و رندي و شوخطبعي، به تصوير ميکشد.
کتاب «روزهاي قفقاز» آذربايجاني را نشان ميدهد که سرنوشتش و سرنوشت مردمش با جنگ و بعد از آن، انقلاب بلشويکي در روسيه، دگرگون ميشود. قفقاز در کتاب «روزهاي قفقاز» عرص? مواجه? سنت و تجدد و تقابل ميان نسلهاست؛ مواجهه و تقابلي که خانواد? مرفه راوي کتاب «روزهاي قفقاز» نيز با آن درگير است و نويسنده نشان ميدهد که خانوادهاش چگونه نسلبهنسل، براثر مواجهه با تجدد، دگرگون ميشود و چه واکنشي به تجدد نشان ميدهد.
کتاب «روزهاي قفقاز» روايت سرگذشت خانوادهاي است که ناگهان با کشف نفت در زمينهايش، يکشبه ثروتمند شده اما چند نسل بعد، اين ثروت را از دست ميدهد. بانين، داستان اين خانواده و اوج و زوال آن و داستان بخشي از زندگي خودش را در زمينهاي بزرگتر روايت ميکند و اينگونه زندگي خود و خانوادهاش را به مقطعي حساس از زيست فرهنگي – اجتماعي و سياسي سرزمينش گره ميزند و نيز به اوضاع و تحولات جهان، در دوراني که وقايع کتاب «روزهاي قفقاز» در آن رخ ميدهد.
يکي از ويژگيهاي کتاب «روزهاي قفقاز»، که آن را از خاطرهنگاريهاي نوستالژيک و سانتيمانتال متمايز ميکند، صراحت بيرحمان? نويسنده حين صحبت از خود و خانواد? خود است. بانين، اهل خودسانسوري نيست و برداشتها و احساسات خود را از خانواده و محيط و اشخاصي که ديده و شناخته و ميان آنها بزرگ شده است، بيتعارف بيان ميکند.
در بخشي از کتاب «روزهاي قفقاز» ميخوانيد: «از لحظهاي که پايان جمهوري نوپاي آذربايجان را به چشم خود ديدم دوران کودکي من هم پايان يافت. "يعني چه خانم؟ در سيزدهسالگي کودکيات تمام شد؟" بله، در سيزدهسالگي رفتن نامادري و خواهر و برادرم به پاريس تأثير بدي بر من گذاشت و چهر? ديگري از زندگي را شناختم. البته پشت سر گذاشتن کودکي به نفع من بود. به نظرم، ماهيت کودکي باور به پايداري و زيبايي زندگي است. با نابودي اين باور کودکي هم تمام ميشود. بعضي وقتها به نظرم ميآيد سادگي و معصوميت کودکي در همين دو قدمي من است. اما نه! من سادگي کودکي را دوست ندارم، چون مانع درک زيبايي، زشتي، بيرحمي و شيريني دنيا ميشود. به نظرم، ديدن زيباييهاي دنيا عادي است، مهم اين است که بتوان دنيا را همانطور که هست ديد. اين نگاه نشان? بزرگ شدن انسان است.»
دربار? بانين امالبنين، نويسند? کتاب «روزهاي قفقاز»
بانين امالبنين، متولد 1905 و درگذشته به سال 1992، که با نام مستعار بانين مينوشت، نويسند? آذربايجاني – فرانسوي بود. او يکي از مهمترين شخصيتهاي ادبي، از بين مهاجران قفقازيِ ساکن اروپا، بود.
اجداد بانين امالبنين بزرگترين تاجران نفت قفقاز بودند و پدرش مدير شرکتهاي نفت درياي خزر و سياستمدار بود و دورهاي وزارت تجارت و صنعت را در جمهوري دموکراتيک آذربايجان بهعهده داشت.
بانين هجدهساله بود که، بهخاطر جنگ، با خانوادهاش از آذربايجان به ايران مهاجرت کرد. حدود شش ماه در انزلي و رشت مقيم بود و با روي کار آمدن حکومت شوروي، به فرانسه مهاجرت کرد و تا آخر عمر در آنجا زندگي کرد و زندگياش را وقف معرفي تاريخ و فرهنگ آذربايجان به اروپا کرد.
از ديگر آثار بانين ميتوان به کتاب «روزهاي پاريس»، که آن هم اثري اتوبيوگرافيک است و دنبال? کتاب «روزهاي قفقاز» بهحساب ميآيد، اشاره کرد. از بانين شش رمان و سه کتاب دربار? زندگي و آثار ارنست يونگر هم منتشر شده است. او را در اروپا بيش از هر چيز، با کتاب «روزهاي قفقاز» ميشناسند.
بانين آثاري از داستايفسکي را هم به فرانسوي ترجمه کرده است.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «روزهاي قفقاز»
کتاب «روزهاي قفقاز» با ترجمه و مقدم? فرهاد دشتکينيا در نشر ثالث منتشر شده است.
فرهاد دشتکينيا، متولد 1362، مترجم ايراني و عضو هيئت علمي دانشکد? ادبيات و علوم انساني دانشگاه شهيد باهنر کرمان است. از ترجمههاي او ميتوان به کتابهاي «ملانصرالدّين و ايران: نود و شش مقاله از مجلهي ملانصرالدين» و «در خان? همسايهها: خاطرات محمدامين رسولزاده» اشاره کرد.
