روزهای قفقاز

کتاب «روزهای قفقاز» نوشتۀ بانین ام‌البنین
روایت گذار از کودکی به بزرگسالی و گذار از سنت به تجدد، از خلال یک خودزندگی‌نامه. کتاب «روزهای قفقاز»، با عنوان اصلی Jours caucasiens، یک کتاب اتوبیوگرافیک از بانین ام‌البنین، نویسندۀ آذربایجانی، است که نویسنده در آن، حین روایت سرگذشت خود، تصویری از وقایع و تحولات و رویدادهای مهم اجتماعی – سیاسی زمان خود و تأثیر آن‌ها را بر زندگی خود و خانواده‌اش و مردم سرزمینش نشان می‌دهد.
بانین ام‌البنین در کتاب «روزهای قفقاز»، که معروف‌ترین کتاب او در اروپاست، روایتی از گذار از سنت به تجدد و تنش‌های برآمده از این گذار در جامعه‌ای به دست می‌دهد که با سنت‌هایی دیرپا زندگی کرده و با پیش‌زمینه‌ای سنتی و شرقی، با مدرنیتۀ غربی مواجه شده و این مواجهه تقابل‌هایی را میان نسل‌ها پدید آورده است.
بانین همچنین در کتاب «روزهای قفقاز» از رویدادهایی چون جنگ و انقلاب بلشویکی در روسیه سخن می‌گوید و تأثیر آن‌ها را بر زندگی نویسنده و هم‌نسلان و مردم سرزمینش نشان می‌دهد.
متن اصلی کتاب «روزهای قفقاز» اولین بار در سال 1946 در پاریس به چاپ رسیده است.

مروری بر کتاب «روزهای قفقاز»
چنانکه در مقدمۀ فرهاد دشتکی‌نیا بر ترجمۀ فارسی کتاب «روزهای قفقاز» اشاره شده است، در این کتاب اتوبیوگرافیک با روایت بانین از رنج‌های دوران گذار مواجهیم و این گذار، هم گذار از کودکی به دوران بلوغ و از دوران بلوغ به بزرگسالی است و هم گذاری از سنت به تجدد و از شرق به غرب.
بانین ام‌البنین در کتاب «روزهای قفقاز» هم گذار شخصی و فردی خودش را ترسیم می‌کند و هم فراتر از آن، با روایت زندگی خود در متنِ زمانه‌ای پرآشوب و متلاطم و رویدادها و بحران‌ها و تحولات و تلاطمات اوایل قرن بیستم و تأثیر آن‌‌ها بر کشور خودش، یعنی آذربایجان، گذار فرهنگی – اجتماعی کشورش از سنت به تجدد و مواجهۀ فرهنگِ سنتی کشورش با فرهنگ غرب را، با نگاهی ظریف و نقادانه و واقع‌بینانه و آمیخته به طنز و رندی و شوخ‌طبعی، به تصویر می‌کشد.
کتاب «روزهای قفقاز» آذربایجانی را نشان می‌دهد که سرنوشتش و سرنوشت مردمش با جنگ و بعد از آن، انقلاب بلشویکی در روسیه، دگرگون می‌شود. قفقاز در کتاب «روزهای قفقاز» عرصۀ مواجهۀ سنت و تجدد و تقابل میان نسل‌هاست؛ مواجهه و تقابلی که خانوادۀ مرفه راوی کتاب «روزهای قفقاز» نیز با آن درگیر است و نویسنده نشان می‌دهد که خانواده‌اش چگونه نسل‌به‌نسل، براثر مواجهه با تجدد، دگرگون می‌شود و چه واکنشی به تجدد نشان می‌دهد.
کتاب «روزهای قفقاز» روایت سرگذشت خانواده‌ای است که ناگهان با کشف نفت در زمین‌هایش، یک‌شبه ثروتمند شده اما چند نسل بعد، این ثروت را از دست می‌دهد. بانین، داستان این خانواده و اوج و زوال آن و داستان بخشی از زندگی خودش را در زمینه‌ای بزرگ‌تر روایت می‌کند و این‌گونه زندگی خود و خانواده‌اش را به مقطعی حساس از زیست فرهنگی – اجتماعی و سیاسی سرزمینش گره می‌زند و نیز به اوضاع و تحولات جهان، در دورانی که وقایع کتاب «روزهای قفقاز» در آن رخ می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های کتاب «روزهای قفقاز»، که آن را از خاطره‌نگاری‌های نوستالژیک و سانتی‌مانتال متمایز می‌کند، صراحت بی‌رحمانۀ نویسنده حین صحبت از خود و خانوادۀ خود است. بانین، اهل خودسانسوری نیست و برداشت‌ها و احساسات خود را از خانواده و محیط و اشخاصی که دیده و شناخته و میان آن‌ها بزرگ شده است، بی‌تعارف بیان می‌کند.
در بخشی از کتاب «روزهای قفقاز» می‌خوانید: «از لحظه‌ای که پایان جمهوری نوپای آذربایجان را به چشم خود دیدم دوران کودکی من هم پایان یافت. "یعنی چه خانم؟ در سیزده‌سالگی کودکی‌ات تمام شد؟" بله، در سیزده‌سالگی رفتن نامادری و خواهر و برادرم به پاریس تأثیر بدی بر من گذاشت و چهرۀ دیگری از زندگی را شناختم. البته پشت سر گذاشتن کودکی به نفع من بود. به نظرم، ماهیت کودکی باور به پایداری و زیبایی زندگی است. با نابودی این باور کودکی هم تمام می‌شود. بعضی وقت‌ها به نظرم می‌آید سادگی و معصومیت کودکی در همین دو قدمی من است. اما نه! من سادگی کودکی را دوست ندارم، چون مانع درک زیبایی، زشتی، بی‌رحمی و شیرینی دنیا می‌شود. به نظرم، دیدن زیبایی‌های دنیا عادی است، مهم این است که بتوان دنیا را همان‌طور که هست دید. این نگاه نشانۀ بزرگ شدن انسان است.»

دربارۀ بانین ام‌البنین، نویسندۀ کتاب «روزهای قفقاز»
بانین ام‌البنین، متولد 1905 و درگذشته به سال 1992، که با نام مستعار بانین می‌نوشت، نویسندۀ آذربایجانی – فرانسوی بود. او یکی از مهمترین شخصیت‌های ادبی، از بین مهاجران قفقازیِ ساکن اروپا، بود.
اجداد بانین ام‌البنین بزرگترین تاجران نفت قفقاز بودند و پدرش مدیر شرکت‌های نفت دریای خزر و سیاستمدار بود و دوره‌ای وزارت تجارت و صنعت را در جمهوری دموکراتیک آذربایجان به‌عهده داشت.
بانین هجده‌ساله بود که، به‌خاطر جنگ، با خانواده‌اش از آذربایجان به ایران مهاجرت کرد. حدود شش ماه در انزلی و رشت مقیم بود و با روی کار آمدن حکومت شوروی، به فرانسه مهاجرت کرد و تا آخر عمر در آن‌جا زندگی کرد و زندگی‌اش را وقف معرفی تاریخ و فرهنگ آذربایجان به اروپا کرد.
از دیگر آثار بانین می‌توان به کتاب «روزهای پاریس»، که آن هم اثری اتوبیوگرافیک است و دنبالۀ کتاب «روزهای قفقاز» به‌حساب می‌آید، اشاره کرد. از بانین شش رمان و سه کتاب دربارۀ زندگی و آثار ارنست یونگر هم منتشر شده است. او را در اروپا بیش از هر چیز، با کتاب «روزهای قفقاز» می‌شناسند.
بانین آثاری از داستایفسکی را هم به فرانسوی ترجمه کرده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «روزهای قفقاز»
کتاب «روزهای قفقاز» با ترجمه و مقدمۀ فرهاد دشتکی‌نیا در نشر ثالث منتشر شده است.
فرهاد دشتکی‌نیا، متولد 1362، مترجم ایرانی و عضو هیئت علمی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «ملانصرالدّین و ایران: نود و شش مقاله از مجله‌ی ملانصرالدین» و «در خانۀ همسایه‌ها: خاطرات محمدامین رسول‌زاده» اشاره کرد.