کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» اثر خورخه لوئیس بورخس و جین فرانکو
چند قصه از خورخه لوئیس بورخس، بههمراه نقد و تفسیر جین فرانکو بر آثار این نویسند? بزرگ آرژانتینی. کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» مواجههای است با آثار بورخس، هم از طریق خواندن آثاری از خود او و هم از طریق نقدی که یکی از صاحبنظران و کارشناسان ادبیات امریکای لاتین بر آثار بورخس نوشته است.
در کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» جهان شگفتانگیز و هزارتویی بورخس را، هم بیواسطه و با گردش در درون این جهان و هم بهواسط? چشماندازی که جین فرانکو بر دنیای رازآلود و چندلای? آثار بورخس گشوده است، نظاره میکنیم.
کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» هم شروعی خوب برای بورخسخوانی است و هم به کسانی که پیشتر آثار بورخس را خواندهاند و با آثار او آشنایی دارند، تفسیری خلاقانه و جذاب از قصههای بورخس ارائه میدهد.
مروری بر کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته»
آنچه از خورخه لوئیس بورخس در کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» گردآوری و ترجمه شده، چهار قصه است که عبارتند از: «اسیر»، «مترجمان هزار و یک شب»، «دربار? کیش پرستش کتابها» و «فرق? ققنوس».
آنها که با دنیای بورخس آشنا هستند نیک میدانند که قصههای او قصه در معنای متعارف و کلاسیک آن نیستند اگرچه بورخس عناصر کلاسیک قصهنویسی را نیز در آثارش خلاقانه به کار میگیرد. بورخس نویسندهای است که از قصه به جُستار و از جُستار به قصه پُل میزند و مرز میان این دو را مخدوش میکند. این برای بورخس نهفقط یک تفنن و ماجراجوییِ تکنیکی، بلکه شیوهای از نگریستن به جهان است.
در قصههای کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» نیز با همین سبکِ آشنای بورخس مواجهیم. از بین چهار قص? این کتاب، شاید قص? «اسیر» قدری بیشتر به قصه میل کند اما آن هم پُلی از خبر و گزارش روزنامهای به قصه است و بالعکس. گویی داریم اخباری در صفح? حوادث روزنامه را میخوانیم و حین خواندن، همینطور نرمنرم، وارد حکایتی میشویم که رنگی از افسانه دارد و مسئل? هویتِ مُردّد را بهشیوهای کاملاً بورخسی پیش میکشد.
اما در قص? دوم کتاب، یعنی قص? «مترجمان هزار و یک شب» خصلت جُستارگونِ متن، آشکارا هویداست. گویی در این قصه از کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» در حال خواندن جُستاری درباب کسانی هستیم که کتاب «هزار و یک شب» را به فرانسه و انگلیسی ترجمه کردهاند. اما بورخس، هزارتوی بورخسیاش را در این متن نیز تعبیه میکند و اینگونه به یک جُستار خصلتی قصهوار میدهد.
قص? «مترجمان هزار و یک شب» قصهای است که در روایت آن از شیو? جستار استفاده شده است و این، چنانکه جین فرانکو در مقال? «مدین? فاضل? مردی خسته» اشاره میکند، ویژگی بورخس است که انواع نوشتار را ماهرانه برای قصهگویی به کار گیرد.
بورخس در قص? «مترجمان هزار و یک شب» از کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» میدان ترجم? «هزار و یک شب» را به صحنهای داستانی بدل میکند و مترجمان هزار و یک شب را به شخصیتهای یک قصه. او با این کار، خود «هزار و یک شب» را دستمای? تأمل در موضوع هویتِ مردّد قرار میدهد و از تحریف هویت اصلی «هزار و یک شب» به دست مترجمان مختلف آن سخن میگوید و ما را به هزارتوی ترجمههای «هزار و یک شب» میبرد.
در قص? سوم کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته»، با عنوان «دربار? کیش پرستش کتابها»، باز با نوشتهای جُستارمانند مواجهیم. بورخس در این قصه، به یکی از دغدغههای معروف و همیشگیاش، یعنی به این نظریه که جهان یک کتاب است میپردازد.
در قص? چهارم و پایانی کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته»، با عنوان «فرق? ققنوس»، هم باز با شیو? غیرداستانی برای نقل یک قصه مواجهیم. بورخس در این قصه، شیو? تاریخنگاری را برمیگزیند و از تاریخنگاری به حالوهوایی رازآلود و قصهوار و افسانهگون پُل میزند.
بعد از چهار قصهای که به آنها اشاره شد، وارد بخش دوم کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» میشویم و مقال? جین فرانکو در نقد و تفسیر آثار بورخس را میخوانیم؛ مقالهای با عنوان «مدین? فاضل? مردی خسته: خورخه لوئیس بورخس».
جین فرانکو در این مقاله، ضمن ارائ? تفسیر موشکافانه و چندوجهی خود از آثار بورخس، به تفسیرهای منتقدان دیگر، هم منتقدانِ راست و هم منتقدان چپ، از آثار او هم اشاره میکند.
دربار? خورخه لوئیس بورخس و جین فرانکو
خورخه فرانسیسکو ایسیدورو لوئیس بورخس آسودو (Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo)، معروف به خورخه لوئیس بورخس (Jorge Luis Borges)، متولد 1899 و درگذشته به سال 1986، داستاننویس، جُستارنویس، منتقد ادبی و شاعر آرژانتینی بود. او همچنین رئیس کتابخان? ملی آرژانتین و استاد ادبیات انگلیسی دانشگاه بوئنوس آیرس بود.
بورخس یکی از مهمترین نویسندگان ادبیات مدرن امریکای لاتین است. آثار او بر نویسندگان بسیاری تأثیر گذاشت. ادبیات رئالیسم جادویی امریکای لاتین، ژانر فانتزی و نیز ادبیات فلسفی وامدار آثار بورخس هستند و آثار او به این ژانرها و جریانها ادبی یاری رسانده است.
هزارتوها، کتابها، نویسندگان، بینهایت، آینه، آرشیو، کتابخانه، شانس، اساطیر و رؤیاها از مضامین اصلی آثار بورخس هستند.
بورخس در قصههای کوتاه خود جهانهای ساختهشده در کلمات را به جهان واقعی پیوند میزد. از دید او جهان هزارتویی است بافتهشده از کلمات و هم? قصهها انگار یک قصهاند که به صورتهای مختلف نوشته شده است، همچنانکه آدمهای مختلف گویی همه یک آدمند که در زمانهای مختلف تکثیر شده است و هم? کتابها هم منشعب از یک کتابند.
در قصههای کوتاه بورخس، شعر و افسانه و معما و قصه و حکایت و مقاله و جُستار یکی میشوند. هر متن انگار که مجموعهای از متون دیگر است و حتی متون علمی و غیرداستانی هم بیانگر داستانی هستند.
قصههای بورخس از سوی دیگر تلاقیگاهِ داستان غربی و قصههای پلیسی و معمایی با قصهها و افسانهها و حکایتهای شرقی است و از اینها همه مجموعهای رازآلود فراهم میآید از افسانه و معما و راز و واقعیت و رؤیا، با رگهای از طنزی پوشیده.
از آثار خورخه لوئیس بورخس میتوان به «باغ گذرگاههای هزارپیچ»، «الف» و «کتاب شن» اشاره کرد.
جین فرانکو (Jean Franco)، متولد 1924 و درگذشته به سال 2022، پژوهشگر، استاد دانشگاه و منتقد ادبی امریکایی متولد بریتانیا بود. فرانکو پیشگام مطالعه و تحقیق در زمین? ادبیات و مطالعات فرهنگی امریکای لاتین بود و شهرت او هم بیش از هرچیز به این خاطر است. او اولین استاد ادبیات امریکای لاتینِ دانشگاه اسکس در انگلستان بود. نویسندگان زن از موضوعات اصلی پژوهشهای جین فرانکو بودند.
فرانکو تدریس در دانشگاههای استنفورد و کلمبیا را نیز در کارنام? کاری خود داشت و استاد بازنشست? دانشگاه کلمبیا بود.
از آثار جین فرانکو میتوان به کتابهای «فرهنگ نو در امریکای لاتین: جامعه و هنرمند» و «درآمدی بر ادبیات امریکای لاتین» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسی کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته»
کتاب «مترجمان هزار و یک شب / مدین? فاضل? مردی خسته» با ترجم? شاپور بهیان در نشر خوب منتشر شده است.
دکتر شاپور بهیان، متولد 1341 در مسجد سلیمان، مترجم، منتقد ادبی و داستاننویس ایرانی است. بهیان دارای دکترای جامعهشناسی نظری فرهنگی از دانشگاه تهران است. از او مقالات مختلفی در نشریات گوناگون منتشر شده است. مجموعهای از مقالات شاپور بهیان در نقد و نظری? ادبی در کتابی با عنوان «چکامهی گذشته/ مرثیهی زوال» گردآوری و به چاپ رسیده است.
از ترجمههای شاپور بهیان میتوان به کتابهای «رکوئیم برای یک راهبه»، «رمان تاریخی»، ««ناخودآگاه سیاسی: روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی»، «کافکا: بهسوی ادبیات اقلیت»، «بوف کور هدایت: رمانی غربی» و «پیشدرآمدی بر شناخت رمان» اشاره کرد.
از شاپور بهیان مجموعه داستانی هم به نام «در سرزمینی دیگر» منتشر شده است.
