کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» نوشت? علي رهنما
پژوهشي دربار? شکلگيري استبداد مدرن در ايرانِ عصر پهلوي دوم. کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران: شاه، مخالفان و آمريکا: 1332 تا 1346»، با عنوان اصلي The rise of modern despotism in Iran: the shah, the opposition, and the US, 1953–1968، تحقيقي است پيرامون اين موضوع که محمدرضاشاه پهلوي از کِي، چگونه و تحت تأثير چه عواملي حکومت استبداديِ مدرن را در ايران برقرار کرد.
علي رهنما در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» مسيري را که حکومت پهلوي دوم بهسمت استبداد مدرن طي کرد ترسيم ميکند و از عوامل و رويدادهايي سخن ميگويد که اين مسير را هموار کردند.
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» را ميتوان بهمثابه مکملي بر کتاب ديگر علي رهنما، با عنوان کتاب «چپ راديکال در ايران: انقلابيون مارکسيست ايراني: تشکيل و تکامل سازمان فدائيان خلق 1355 – 1343»، قلمداد کرد، چرا که رهنما در اين کتاب نيز، از زاويهاي ديگر، به عواملي ميپردازد که در احساس ضرورت مبارز? مسلحانه با حکومت پهلوي دوم و سرنگوني اين حکومت دخيل بودند.
متن اصلي کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» اولين بار در سال 2021 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران»
علي رهنما، چنانکه خود در پيشگفتار کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» توضيح ميدهد، در اين کتاب بر آن است که با رويکردي جزئينگر به موضوع شکلگيري استبداد مدرن در عصر پهلوي دوم بپردازد و نحو? تبديل شدن حکومت محمدرضاشاه به يک حکومت استبداديِ مدرن را مورد بررسي قرار دهد.
در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» به عوامل گوناگون داخلي و خارجيِ مؤثر در شکلگيري استبداد مدرن در ايران عصر پهلوي دوم پرداخته شده است و اين موضوع، از وجوه مختلف و با اتکا به مجموعهاي از اسناد موجود، مورد بررسي قرار گرفته است.
نويسنده در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران»، براي رسيدن به تصويري جامع و جزئينگر از مدل استبدادي حکومت پهلوي دوم و اصلاحناپذير شدن اين حکومت و فراهم آمدن زمينه براي مبارزات قهرآميز و مسلحانه عليه آن، بهسراغ اسناد و روايتها و منابع گوناگوني رفته که هر يک جنبهاي از موضوع مورد مطالعه در کتاب را روشن ميکنند. اين اسناد، چنانکه رهنما خود در پيشگفتار کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» اشاره ميکند، عبارتند از: روزنامهها و نشريات و مجلات ايران، مذاکرات مجلس و سنا، صورتجلسات جبه? ملي و آرشيو گروههاي اپوزيسيون، خاطرات و مصاحبههاي بازيگران اصلي سياسي ايراني و خارجي، گزارشهاي ساواک در مورد افراد و احزاب و سازمانها و رويدادها که بعد از انقلاب 1357 منتشر شدند و آرشيوهاي اسناد ايالات متحده و بريتانيا.
در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» کودتاي 28 مرداد 1332 بهعنوان زمينه و نقط? آغاز رَوَند گذار حکومت پهلوي دوم به يک حکومت استبدادي مدرن در نظر گرفته شده و نويسنده نشان ميدهد که اين کودتا چگونه زمينههاي شکلگيري استبداد مدرن در ايران را فراهم کرد و چگونه و طي چه مراحل و فرايندي حکومت ايران به يک حکومت استبدادي مدرن بدل شد.
علي رهنما در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» بهطور مشخص بر دورهاي تمرکز ميکند که از کودتاي 28 مرداد 1332 آغاز و به سال 1346 منتهي ميشود. اين دوره همان دورهاي است که، بنا به آنچه در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» نشان داده شده، طي آن استبداد مدرن در ايران شکل ميگيرد و تثبيت ميشود.
اما آنچه نويسنده در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» براي ورود به بحث اصلي ضروري ديده است، ارائ? تعريف و شناختي از استبداد و مشخص کردن تفاوت ميان استبداد سنتي و استبداد مدرن است تا خواننده درک روشنتري از مفهوم استبداد مدرن و تفاوت آن با استبداد سنتي و گذار جامع? ايران از استبداد سنتي به استبداد مدرن در دوران سلطنت محمدرضاشاه پيدا کند. به همين منظور است که در مقدم? کتاب به مباحثي دربار? چيستيِ استبداد و نظرات روشنفکران عصر مشروطه دربار? استبداد و نيز نظرات منتسکيو در اين باره پرداخته شده است.
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران» از بخشي با عنوان «پيشگفتار و سپاسگزاريها»، مقدمه و سي بخش تشکيل شده است.
بخشهاي سيگان? کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران عبارتند از: «جامع? تروماتيز? پس از کودتا»، «ژنرال زاهدي به قدرت ميرسد»، «پيچيدگيهاي تضمين يک توافق نفتي»، «حسين علاء نخستوزير صوري»، «اقبال، نخستوزير مطيع»، «زلزلههاي سياسي و چارهجوييهاي موقتي»، «خرابکاريهاي اقبال»، «مهندس شريفامامي، دلال سياسي جديد شاه»، «وقتي مستبدين سرود شبهدموکراتيک ميخوانند»، «نخستوزيري اميني: وعده و وعيدها»، «مخالفان مصدقي به ميدان ميآيند»، «توهمگرايي سياسي»، «اميني در برابر هم? مخالفان»، «شاهِ خودسر»، «به لطف ملوکان? شاه اميني حکومت ميکند»، «تسويه حساب با دانشگاه تهران»، «دانشجويان متوجه بيرون ميشوند»، «اصلاحات ارضي: معتقدان، تسهيلگران بيميل و ذينفعان سياسي»، «علم کشور را به صاحب خود تحويل ميدهد»، «شاه از چپ و راست مخالفان را ميزند»، «آخرين کنگر? جبه? ملي»، «مراسم جشن حکومتي خُردهمالکان»، «نيروهاي سهگانه با انقلاب سفيد مخالفت ميکنند»، «مقامات سياسي و مذهبي با يکديگر درگير ميشوند»، «هواداران [آيتالله] خميني به خيابانها ميآيند»، «از سياست دموکراتيک تا مبارز? مسلحانه»، «تغيير موضع»، «سال رقص گلولهها»، «آريامهر» و «سرمستي تاجگذاري».
دربار? علي رهنما، نويسند? کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران»
علي رهنما، متولد 1331، استاد دانشگاه، اقتصاددان و مورخ ايراني است. او فرزند حميد رهنما، ديپلمات و سياستمدار دور? پهلوي دوم، و نو? زينالعابدين رهنما، نويسنده، مترجم، روزنامهنگار، پژوهشگر و سياستمدار ايرانيِ دورههاي قاجار و پهلوي، است.
رهنما مديريت دور? کارشناسي ارشد مطالعات اسلام و خاورميانه در دانشگاه امريکايي پاريس و تدريس اقتصاد در همين دانشگاه را در کارنام? کاري خود دارد.
از آثار علي رهنما ميتوان به کتابهاي «پشت پرد? کودتا: اوباش، فرصتطلبان، ارتشيان، جاسوسان» و «مسلماني در جستجوي ناکجاآباد: زندگينامهي سياسي علي شريعتي» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران»
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران: شاه، مخالفان و آمريکا: 1332 تا 1346» با ترجم? پوريا پرندوش در نشر نگاه معاصر منتشر شده است.
پوريا پرندوش، متولد 1357، پژوهشگر مسائل خاورميانه و پژوهشگر مهمان سابق در پژوهشکد? مطالعات استراتژيک خاورميانه و مترجم و مؤلف ايراني است. او، بهجز کتاب «ظهور استبداد مدرن در ايران»، کتاب «چپ راديکال در ايران» علي رهنما را نيز به فارسي ترجمه کرده است.
از پوريا پرندوش کتابي تأليفي هم با عنوان «رخداد، سوژه و حقيقت در انديش? سياسي آلن بديو» منتشر شده است.
