ظهور استبداد مدرن در ایران شاه، مخالفان و آمریکا 1332 تا 1336

کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» نوشتۀ علی رهنما
پژوهشی دربارۀ شکل‌گیری استبداد مدرن در ایرانِ عصر پهلوی دوم. کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران: شاه، مخالفان و آمریکا: 1332 تا 1346»، با عنوان اصلی The rise of modern despotism in Iran: the shah, the opposition, and the US, 1953–1968، تحقیقی است پیرامون این موضوع که محمدرضاشاه پهلوی از کِی، چگونه و تحت تأثیر چه عواملی حکومت استبدادیِ مدرن را در ایران برقرار کرد.
علی رهنما در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» مسیری را که حکومت پهلوی دوم به‌سمت استبداد مدرن طی کرد ترسیم می‌کند و از عوامل و رویدادهایی سخن می‌گوید که این مسیر را هموار کردند.
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» را می‌توان به‌مثابه مکملی بر کتاب دیگر علی رهنما، با عنوان کتاب «چپ رادیکال در ایران: انقلابیون مارکسیست ایرانی: تشکیل و تکامل سازمان فدائیان خلق 1355 – 1343»، قلمداد کرد، چرا که رهنما در این کتاب نیز، از زاویه‌ای دیگر، به عواملی می‌پردازد که در احساس ضرورت مبارزۀ مسلحانه با حکومت پهلوی دوم و سرنگونی این حکومت دخیل بودند.
متن اصلی کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» اولین بار در سال 2021 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»
علی رهنما، چنانکه خود در پیشگفتار کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» توضیح می‌دهد، در این کتاب بر آن است که با رویکردی جزئی‌نگر به موضوع شکل‌گیری استبداد مدرن در عصر پهلوی دوم بپردازد و نحوۀ تبدیل شدن حکومت محمدرضاشاه به یک حکومت استبدادیِ مدرن را مورد بررسی قرار دهد.
در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» به عوامل گوناگون داخلی و خارجیِ مؤثر در شکل‌گیری استبداد مدرن در ایران عصر پهلوی دوم پرداخته شده است و این موضوع، از وجوه مختلف و با اتکا به مجموعه‌ای از اسناد موجود، مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»، برای رسیدن به تصویری جامع و جزئی‌نگر از مدل استبدادی حکومت پهلوی دوم و اصلاح‌ناپذیر شدن این حکومت و فراهم آمدن زمینه برای مبارزات قهرآمیز و مسلحانه علیه آن، به‌سراغ اسناد و روایت‌ها و منابع گوناگونی رفته که هر یک جنبه‌ای از موضوع مورد مطالعه در کتاب را روشن می‌کنند. این اسناد، چنانکه رهنما خود در پیشگفتار کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» اشاره می‌کند، عبارتند از: روزنامه‌ها و نشریات و مجلات ایران، مذاکرات مجلس و سنا، صورت‌جلسات جبهۀ ملی و آرشیو گروههای اپوزیسیون، خاطرات و مصاحبه‌های بازیگران اصلی سیاسی ایرانی و خارجی، گزارش‌های ساواک در مورد افراد و احزاب و سازمان‌ها و رویدادها که بعد از انقلاب 1357 منتشر شدند و آرشیوهای اسناد ایالات متحده و بریتانیا.
در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» کودتای 28 مرداد 1332 به‌عنوان زمینه و نقطۀ آغاز رَوَند گذار حکومت پهلوی دوم به یک حکومت استبدادی مدرن در نظر گرفته شده و نویسنده نشان می‌دهد که این کودتا چگونه زمینه‌های شکل‌گیری استبداد مدرن در ایران را فراهم کرد و چگونه و طی چه مراحل و فرایندی حکومت ایران به یک حکومت استبدادی مدرن بدل شد.
علی رهنما در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» به‌طور مشخص بر دوره‌ای تمرکز می‌کند که از کودتای 28 مرداد 1332 آغاز و به سال 1346 منتهی می‌شود. این دوره همان دوره‌ای است که، بنا به آن‌چه در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» نشان داده شده، طی آن استبداد مدرن در ایران شکل می‌گیرد و تثبیت می‌شود.
اما آن‌چه نویسنده در کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» برای ورود به بحث اصلی ضروری دیده است، ارائۀ تعریف و شناختی از استبداد و مشخص کردن تفاوت میان استبداد سنتی و استبداد مدرن است تا خواننده درک روشن‌تری از مفهوم استبداد مدرن و تفاوت آن با استبداد سنتی و گذار جامعۀ ایران از استبداد سنتی به استبداد مدرن در دوران سلطنت محمدرضاشاه پیدا کند. به همین منظور است که در مقدمۀ کتاب به مباحثی دربارۀ چیستیِ استبداد و نظرات روشنفکران عصر مشروطه دربارۀ استبداد و نیز نظرات منتسکیو در این باره پرداخته شده است.
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران» از بخشی با عنوان «پیشگفتار و سپاس‌گزاری‌ها»، مقدمه و سی بخش تشکیل شده است.
بخش‌های سی‌گانۀ کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران عبارتند از: «جامعۀ تروماتیزۀ پس از کودتا»، «ژنرال زاهدی به قدرت می‌رسد»، «پیچیدگی‌های تضمین یک توافق نفتی»، «حسین علاء نخست‌وزیر صوری»، «اقبال، نخست‌وزیر مطیع»، «زلزله‌های سیاسی و چاره‌جویی‌های موقتی»، «خراب‌کاری‌های اقبال»، «مهندس شریف‌امامی، دلال سیاسی جدید شاه»، «وقتی مستبدین سرود شبه‌دموکراتیک می‌خوانند»، «نخست‌وزیری امینی: وعده و وعیدها»، «مخالفان مصدقی به میدان می‌آیند»، «توهم‌گرایی سیاسی»، «امینی در برابر همۀ مخالفان»، «شاهِ خودسر»، «به لطف ملوکانۀ شاه امینی حکومت می‌کند»، «تسویه حساب با دانشگاه تهران»، «دانشجویان متوجه بیرون می‌شوند»، «اصلاحات ارضی: معتقدان، تسهیل‌گران بی‌میل و ذی‌نفعان سیاسی»، «علم کشور را به صاحب خود تحویل می‌دهد»، «شاه از چپ و راست مخالفان را می‌زند»، «آخرین کنگرۀ جبهۀ ملی»، «مراسم جشن حکومتی خُرده‌مالکان»، «نیروهای سه‌گانه با انقلاب سفید مخالفت می‌کنند»، «مقامات سیاسی و مذهبی با یکدیگر درگیر می‌شوند»، «هواداران [آیت‌الله] خمینی به خیابان‌ها می‌آیند»، «از سیاست دموکراتیک تا مبارزۀ مسلحانه»، «تغییر موضع»، «سال رقص گلوله‌ها»، «آریامهر» و «سرمستی تاج‌گذاری».

دربارۀ علی رهنما، نویسندۀ کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»
علی رهنما، متولد 1331، استاد دانشگاه، اقتصاددان و مورخ ایرانی است. او فرزند حمید رهنما، دیپلمات و سیاستمدار دورۀ پهلوی دوم، و نوۀ زین‌العابدین رهنما، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، پژوهشگر و سیاستمدار ایرانیِ دوره‌های قاجار و پهلوی، است.
رهنما مدیریت دورۀ کارشناسی ارشد مطالعات اسلام و خاورمیانه در دانشگاه امریکایی پاریس و تدریس اقتصاد در همین دانشگاه را در کارنامۀ کاری خود دارد.
از آثار علی رهنما می‌توان به کتاب‌های «پشت پردۀ کودتا: اوباش، فرصت‌طلبان، ارتشیان، جاسوسان» و «مسلمانی در جستجوی ناکجاآباد: زندگی‌نامه‌ی سیاسی علی شریعتی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران: شاه، مخالفان و آمریکا: 1332 تا 1346» با ترجمۀ پوریا پرندوش در نشر نگاه معاصر منتشر شده است.
پوریا پرندوش، متولد 1357، پژوهشگر مسائل خاورمیانه و پژوهشگر مهمان سابق در پژوهشکدۀ مطالعات استراتژیک خاورمیانه و مترجم و مؤلف ایرانی است. او، به‌جز کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»، کتاب «چپ رادیکال در ایران» علی رهنما را نیز به فارسی ترجمه کرده است.
از پوریا پرندوش کتابی تألیفی هم با عنوان «رخداد، سوژه و حقیقت در اندیشۀ سیاسی آلن بدیو» منتشر شده است.