تصاحب تاریکی

رمان «تصاحب تاریکی» اثر بختیار علی
رمانی دربارۀ هویت، زبان، ملیت، فراموشی، مسائل اقلیت‌های قومی در ترکیۀ دهۀ 70 میلادی و مسائل انسانهای خاورمیانه‌ای. رمان «تصاحب تاریکی»، با عنوان اصلی «داگیرکردنی تاریکی»، رمانی در ژانر رئالیسم جادویی است که در آن به مسئلۀ کُردهای ترکیه و سرکوب آنها در دهۀ 70 میلادی، توسط حزب نئوفاشیستِ راست و ملی‌گرای افراطیِ «حرکت ملی»، و به‌طور کلی‌تر به مسئلۀ اقلیت بودن در هرکجای جهان و معنا و مفهوم اقلیت بودن پرداخته شده است.
بختیار علی، که استاد آمیختن واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی با فانتزی و اسطوره و افسانه است، در کتاب «تصاحب تاریکی» نیز این مهارت خود را به کار گرفته تا از خلال یک قصۀ جذاب و خواندنی در ژانر رئالیسم جادویی، پرسشهایی سیاسی، اجتماعی و فلسفی را دربارۀ هویت و زبان و فراموشی و مفهوم اقلیت‌بودگی پیش بکشد و نیز تصویری از مصائب انسانهای خاورمیانه‌ای، از جمله مصائب اقلیتهای خاورمیانه، به‌ دست دهد.
متن اصلی رمان «تصاحب تاریکی» اولین بار در سال 2020 منتشر شده است.

مروری بر رمان «تصاحب تاریکی»
اگر گرگور سامسا، شخصیت اصلی قصۀ «مسخ» فرانتس کافکا، یک روز صبح از خواب بیدار شد و دید به حشره تبدیل شده، عصمت اکتای، شخصیت اصلی رمان «تصاحب تاریکی» بختیار علی، که یک مردِ سیاسیِ راستگرای افراطی اهل ترکیه و عضو حزب «حرکت ملی» است، یک روز صبح، در دوازدهم ژوئیۀ 1977، از خواب بیدار می‌شود و می‌بیند زبان تُرکی را فراموش کرده و به زبانی غریب حرف می‌زند که کسی از آن سردرنمی‌آورد و او هم نمی‌تواند سر از آنچه دیگران به زبان تُرکی می‌گویند درآورَد. عصمت اکتای درحالی به این بلیه دچار می‌شود که همه او را به‌عنوان سخنوری توانا می‌شناسند و سخنوری یکی از ویژگی‌های اوست.
آیا عصمت اکتایِ رمان «تصاحب تاریکی» بختیار علی هم، مانند گرگور سامسای داستان «مسخ» کافکا، مسخ شده است؟ جریان چیست؟ همسر عصمت اکتای، وقتی او را چنین ناتوان از حرف زدن و فهمیدن حرف دیگران می‌بیند، می‌برَدش بیمارستان که ببیند چه بلایی سرِ شوهرش آمده است. معاینات پزشکی اما هیچ عارضه و بیماری‌ای را در عصمت اُکتای تشخیص نمی‌دهند. او به‌ظاهر سالم است و هیچ مشکلی ندارد. عصمت اکتای اما خودش تحولی را در درونش احساس می‌کند. او حس می‌کند با فراموش کردن زبان ترکی، زبانی دیگر در درونش سربرآورده است.
در ادامۀ رمان «تصاحب تاریکی» می‌بینیم که ماجرای عصمت اکتای و فراموشی‌اش به ماجرای سرکوب و شکنجه و کشتار فجیع کردها در دهۀ 70 میلادی، توسط شبه‌نظامیان حزب «حرکت ملی» ترکیه، پیوند می‌خورد و پای شخصیتها و وقایعی دیگر نیز به رمان باز می‌شود.
بختیار علی در رمان «تصاحب تاریکی»، ضمن طرح قصه‌ای ماهرانه درباب زبان و هویت و مسئلۀ کردها و اقلیت‌ها و ارائۀ تصویری تکان‌دهنده از سرکوب و شکنجه و کشتار اقلیتهای کُرد در ترکیۀ دهۀ 70 میلادی، به تأمل درباب این موضوع می‌پردازد که هرکس گویا اقلیتی را در تاریکجاهای وجود خود دارد؛ اقلیتی که توسط خود فرد، سرکوب و به تاریکی‌های درونش رانده و به فراموشی سپرده شده است؛ اقلیتی که گرچه در تاریکی وجودِ شخص، محبوس شده، اما همچنان سرکش و عصیانگر، به کمین نشسته تا در بزنگاهی مناسب از تاریکی به‌در آید. رمان «تصاحب تاریکی» حکایت مواجهه با همین اقلیتِ درون است.
در بخشی از رمان «تصاحب تاریکی» می‌خوانید: «وقتی توی تاکسی نشسته بود، ناگهان احساس کرد برای خیابان، خانه، راننده، پنجره، درخت، باد، آسمان و... برای آن چیزهایی که می‌خواهد به زبان بیاورد، چند کلمه پیدا کرده که قبلاً آن‌ها را نشنیده است. تعدادی کلمه می‌داند که قبلاً نمی‌دانسته و نشنیده است. در تاکسی به عابران، ابرهای سپید، مغازه‌ها، کالسکه‌ها و ژاندارم‌ها نگاه می‌کرد که احساس کرد زبان دیگری کم‌کم درونش شکل می‌گیرد و به طرزی عجیب در ذهن و تخیلش می‌بالد. اما به جای این‌که آرام شود، بیش‌تر ترسید.»

دربارۀ بختیار علی، نویسندۀ رمان «تصاحب تاریکی»
بختیار علی، متولد 1960، داستان‌نویس، مقاله‌نویس، روشنفکر، منتقد ادبی و شاعر اهل کردستان عراق و ساکن آلمان است.
رئالیسم جادویی ویژگی اصلی آثار داستانی بختیار علی است. او در داستانهایش واقعیتهای اجتماعی و سیاسی را با افسانه و اسطوره و فانتزی می‌آمیزد و اینگونه از دریچۀ تخیل به تاریخ و جامعه و رویدادهای سیاسی، خصوصاً رویدادهای خاورمیانه و مسائل اقلیتهای خاورمیانه‌ای، می‌پردازد.
از بختیار علی، به‌جز آثار داستانی، چند مجموعه شعر و نیز مقالات مختلفی دربارۀ موضوعات گوناگون منتشر شده است.
از آثار داستانی بختیار علی می‌توان به رمانهای «آخرین انار دنیا»، «جمشیدخان عمویم، که باد همیشه او را با خود می‌برد»، «غروب پروانه»، «غزل‌نویس و باغ‌های خیال»، «قصر پرندگان غمگین»، «دریاس و جسدها» و «مرگِ تک‌فرزندِ دوم» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «تصاحب تاریکی»
رمان «تصاحب تاریکی» با ترجمۀ مریوان حلبچه‌ای در نشر ثالث منتشر شده است.
مریوان حلبچه‌ای، متولد 1358 در حلبچه، مترجم اهل کردستان عراق است. او در کودکی، بعد از بمباران شیمیایی حلبچه و دچار شدن به عارضۀ شیمیایی، همراه خانواده‌اش به ایران آمد و مدتی در ایران زندگی کرد.
حلبچه‌ای دانش‌آموختۀ علوم ارتباطات با گرایش روزنامه‌نگاری از دانشگاه سلیمانیه است. او آثار ادبی زیادی را از کُردی به فارسی و نیز از فارسی به کُردی ترجمه کرده است. از ترجمه‌های کُردی به فارسی او می‌توان به کتاب‌های «آخرین انار دنیا»، «جمشیدخان عمویم، که باد همیشه او را با خود می‌برد»، «عاشقانه‌های جنگ و صلح»، «حاشیه‌نشین‌های اروپا»، «خانۀ گربه‌ها»، «خداحافظ دلدادگی» و «حصار و سگ‌های پدرم» و از ترجمه‌های فارسی به کُردی او می‌توان به «چهار صندوق»، «من فقط سفیدی اسب را گریستم» و «باغبان جهنم» اشاره کرد.