کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» نوشت? فريد مرادي
پژوهشي دربار? پاتوقهاي ايراني، از عصر صفوي تا روزگار معاصر. کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» يک پژوهش فرهنگي، تاريخي، اجتماعي و نشانهشناختي دربار? اماکني است که در دورههاي مختلف تاريخ ايران، بهويژه ايرانِ مدرن، به پاتوق اقشار و گروهها و طبقات گوناگون اجتماعي بدل شدهاند.
فريد مرادي در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» ما را در قهوهخانههاي عصر صفوي و قاجار، کافهها و گالريهاي ايرانِ معاصر، تکيهها و مساجد و حسينيهها، محافل فرهنگي و اجتماعي و سياسي و انواعواقسام مکانهايي که در دورههاي مختلف تاريخ ايران، مخصوصاً در تاريخ ايران معاصر، به پاتوقي براي جمع شدن افرادي همفکر و همسنخ و تفريح و تفرج و پرسهزني و خوردن و آشاميدن و از هر دري سخن گفتن تبديل شدهاند ميگرداند و تاريخ ايران مدرن را از دريچه و چشمانداز پاتوق و پاتوقنشيني روايت ميکند.
کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» همچنين راهنمايي است براي دانستن اينکه چهرههاي سرشناس ايران معاصر کجاها را پاتوق خود کرده بودند و در چه اماکني دور هم جمع ميشدهاند.
مروري بر کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران»
فريد مرادي در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» تاريخ فرهنگي و اجتماعي پاتوق در ايران را روايت ميکند و نشان ميدهد که پاتوق و پاتوقنشيني در ايران، از روزگار صفويه که قهوهخانهها در ايران داير شدند تا روزگاري که کافهها در ايران پا گرفتند و به يکي از نمادهاي تلاقي فرهنگ ايران با غرب و گذار جامع? ايران از سنت به تجدد بدل شدند، چه تغيير و تحولاتي را از سر گذرانده است و چه فرقي هست بين پاتوقهاي سنتي و پاتوقهاي مدرن.
از آنجا که کافهها جزو مهمترين پاتوقهاي ايران مدرن هستند، چندان عجيب نيست که بخش عمدهاي از کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» به کافهنشيني در ايران مدرن و کافهنشينان سرشناس تاريخ معاصر ايران اختصاص داشته باشد. در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» از انواع کافههاي تاريخ معاصر ايران و کساني که اين کافهها پاتوقشان بوده سخن رفته است.
اما فقط کافهها در ايران مدرن پاتوق نبودهاند. در کنار کافهها انواع مکانهاي ديگر نيز عرصهاي براي گرد آمدن افراد همفکر و بحث و تبادل نظر ميان آنها بوده است؛ مکانهايي مثل خانههاي افراد سرشناس، گالريها، پارکها، مساجد، تکايا، حسينيهها و انواعواقسام مکانهاي ديگر که در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» به آنها هم پرداخته و گفته شده که چه کساني و چه گروهها و اقشاري به هر يک از اين مکانها ميرفتهاند.
در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» مشاهير و افراد سرشناسي چون صادق هدايت، رضا براهني، غلامحسين ساعدي، هوشنگ ابتهاج، جلال آلاحمد، مهندس بازرگان، هوشنگ گلشيري و بسيار آدم مشهور ديگر را، در کافهها و محافل و مکانهايي که پاتوقشان بوده، ملاقات ميکنيم و اينگونه بخشي از تاريخ فرهنگي و اجتماعي و سياسي ايران معاصر را از منظر پاتوقها و مکانهاي عمومي و خصوصي و نيمهخصوصي ميشناسيم.
کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» هم به پاتوقهاي ايران عصر پيشامدرن ميپردازد و هم به پاتوقها و اماکن گردش و پرسهزني و گردهمآيي در ايران مدرن. در اين کتاب، تاريخچهاي از پيدايش قهوهخانهها در ايران و پاتوق شدن آنها ارائه شده و سير تاريخي قهوهخانه در اين کشور ترسيم شده است و همچنين پيدايش کافهها در ايران عصر پهلوي و کافهها و پاتوقهاي مهم سالهاي پيش از انقلاب و نيز کافهنشيني و پاتوق و محفل و پرسهزني در در دوران بعد از انقلاب مورد بررسي قرار گرفته است.
نويسنده در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» اغلب وقتي از قهوهخانهها و کافهها و پاتوقهاي مختلف سخن ميگويد به ترسيم فضاي آنها و توصيف معماري و دکورشان هم ميپردازد.
پاتوقنشيني و پاتوقهاي زنان از ديگر موضوعاتي است که در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» به آن پرداخته شده است.
فريد مرادي در کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» ما را در پاتوقهاي ايران قديم و جديد، در پاتوقهايي مثل لقانطه و قهوهخان? قنبر در تهران قديم و همچنين کافه نادري و کافه فردوسي و کافه فيروز و ريويرا و کافه کوچيني و... در تهران عصر پهلوي دوم و نيز در کافههايي مثل کافه تيتر و کافه شوکا در تهران پس از انقلاب و سالهاي اخير ميگرداند، به پاتوقها و محافل خارج از تهران سرکي ميکشد، جمعهاي روشنفکري مشهور را رصد ميکند و از خاطرات آدمهاي معروف دربار? پاتوقنشيني نقلهايي ميآورد و اينگونه تصويري متنوع از پاتوقنشيني، در چشماندازي تاريخي و فرهنگي و اجتماعي و سياسي، ارائه ميدهد.
در بخشي از کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» به پاساژگردي هم، بهعنوان يکي از عادتهاي زندگي شهري در روزگار معاصر، پرداخته شده است.
کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران»، علاوه بر شرح تاريخ پاتوقها و نقل خاطراتي دربار? پاتوقنشينان مشهور، از منظري فرهنگي و اجتماعي و نشانهشناختي نيز به موضوع پاتوق و پاتوقنشيني و معاني و دلالتهاي ضمني و همچنين تأثيرات آن بر وجوه گوناگون زندگي ايراني و سبک زندگي مردم ايران ميپردازد.
کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» از مقدمه و يازده فصل تشکيل شده است.
فصلهاي يازدهگان? کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» عبارتند از: «پاتوق»، «قهوهخانه در ايران»، «کافههاي مهم و پاتوقي»، «چهرههاي مهم پاتوقنشين»، «خانه بهمثاب? پاتوق»، «کتابفروشيها و قرائتخانهها بهمثاب? پاتوق»، «انجمن و محفلها بهمثاب? پاتوق»، «گالريها بهمثاب? پاتوق»، «مساجد و حسينيهها بهمثاب? پاتوق»، «باشگاه (کلوب) بهمثاب? پاتوق» و «پاتوق در چند شهر بزرگ ايران».
کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران» با همکاري نشر لَنا و نشر قطره منتشر شده است.
دربار? فريد مرادي، نويسند? کتاب «پاتوق و پاتوقنشيني در ايران»
فريد مرادي، متولد 1333، کارشناس نشر، ويراستار و مورخ ايراني است. کتاب «تاريخ چاپ و نشر کتاب فارسي (از برآمدن تا انقلاب)» و «تختي، يک زندگي» از جمله آثار تأليفي او هستند.
از کارهاي مرادي در حوز? ويرايش نيز ميتوان به ويراست جديد کتاب «اوستا: يسنا (نامهي زرتشت)»، بهگردآوري و تأليف ابراهيم پورداود، اشاره کرد.
از فريد مرادي همچنين مقالاتي در مجل? «آزما» منتشر شده است.
