سینماگران 6: اصلانی به روایت اصلانی

کتاب «اصلانی به روایت اصلانی»
گفت‌وگوهایی با محمدرضا اصلانی، فیلمساز و شاعر ایرانی. کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» مجموعه‌ای‌است از گفت‌وگوهای زاون قوکاسیان، یونس تراکمه و داوود مسلمی با محمدرضا اصلانی که به تنظیم و تدوین طاهره امامی در این کتاب گردآوری و منتشر شده‌اند.
محمدرضا اصلانی از فیلمسازان و شاعران نامتعارف و آوانگارد ادبیات و سینمای ایران است. اشعار او اشعاری مدرن اما ریشه‌دار در سنت ادبیات کهن فارسی و فیلم‌های او فیلم‌هایی غیرتجاری و واجد نگاه و سبکی خاص و ویژه هستند؛ نگاه و سبکی که فیلم‌های اصلانی را به فیلم‌هایی نامتعارف بدل می‌کند که برای درک آن‌ها باید زبان مخصوص و زیبایی‌شناسی پشت این زبان تصویری را دریافت و نیز به ریشه‌های سنتی و مدرن آن واقف بود.
فیلم «شطرنج باد» اصلانی، اگرچه در زمان خود قدر ندید، اما در سالهای اخیر و پس از مرمت توسط سینماتک بولونیا، با حمایت بنیاد فیلم مارتین اسکورسیزی و کمک مالی بنیاد جرج لوکاس، و نمایش این نسخۀ مرمت‌شده با واکنش‌هایی مثبت روبه‌رو شده است و از آن به‌عنوان فیلمی شاخص در تاریخ سینمای ایران یاد می‌شود.
در کتاب «اصلانی به روایت اصلانی»، به‌راهنمایی خود محمدرضا اصلانی و از طریق آن‌چه او خود از جهان ذهنی و آثارش می‌گوید، به دنیای فیلم‌های او سفر می‌کنیم.
کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» کتابی‌ست که دریچه‌ای‌ به دنیای آثار سینمایی محمدرضا اصلانی می‌گشاید و درک این آثار را برای ما آسان‌تر می‌کند. این کتاب هم می‌تواند کسانی را که فیلم‌های محمدرضا اصلانی را دیده‌اند به درکی روشن‌تر و عمیق‌تر از این فیلم‌ها برساند و هم آنهایی را که با سینمای اصلانی آشنا نیستند به تماشای فیلم‌های او ترغیب کند.

مروری بر کتاب «اصلانی به روایت اصلانی»
چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» ماحصل مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای زاون قوکاسیان، یونس تراکمه و داوود مسلمی با محمدرضا اصلانی است. در این گفت‌وگوها محمدرضا اصلانی از چگونگی پرورش و شکل‌گیری ذوق هنری‌اش و از آثار و افرادی که بر او تأثیر گذاشته‌اند و همچنین از تلقی‌اش از سینما و ویژگی‌های فیلم‌هایش سخن می‌گوید.
در کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» سینمای محمدرضا اصلانی را، از ابتدای ورود او به عالم سینما تا فیلم «دست‌های هگمتانه»، دنبال می‌کنیم و همچنین با وجوهی دیگر از زندگی فکری و فرهنگی او آشنا می‌شویم.
محمدرضا اصلانی در کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» از آبشخورهای فکری و زیبایی‌شناختی خود سخن می‌گوید و از اینکه فیلم‌هایش از چه منابع ادبی و هنری‌ای تغذیه می‌کنند.
نقاشی و ادبیات از جمله سرچشمه‌های شکل‌گیری نگاه سینمایی اصلانی هستند. او در کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» نقل می‌کند که این دو هنر چه تأثیری بر سینمای او گذاشته‌اند.
اصلانی همچنین در کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» از تأثیر تئاتر بر خود و نیز از نگاه اجتماعی‌اش و ریشه‌های این نگاه سخن می‌گوید و از واقعیت‌های اجتماعی و تجربه‌های زیسته‌ای که بر آثارش تأثیر گذاشته‌اند.
کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» از مقدمه‌ای به‌قلم محمدرضا اصلانی و بیست‌وسه فصل تشکیل شده است.
فصل‌های بیست‌وسه‌گانۀ کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» عبارتند از: «مصطفی فرزانه، پدر هنری‌ام قبل از فریدون رهنما»، «سمک عیار»، «ورود اصلانی به سینما و همکاری با طیاب به عنوان فیلم‌نامه‌نویس»، «بانک ملی و نمادپردازی در آثار اصلانی»، «صبح روز چهارم، تنگنا و بدبده»، «لحن و زبان»، «همکاری با اوانسیان و نادری و ماجراهای نشر نقره در آغاز»، «ناآرامی در تمام زندگی»، «چنین کنند حکایت»، «میراث»، «مسجد جامع فهرج و تاری‌خانه»، «منطق‌الطیر (تأثیر ادبیات و سینما بر یکدیگر)»، «کودک و استثمار»، «فیلم‌نامۀ شطرنج باد»، «شطرنج باد»، «در تلاطم آتش سبز»، «آتش سبز»، «فرم‌های روایی در آتش سبز»، «زبان در آتش سبز»، «قیاس آتش سبز و شطرنج باد»، «تاریخ و نقاشی در آتش سبز»، «علت دیده‌نشدن آتش سبز» و «هگمتانه».
در بخشی از کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» می‌خوانید: «واقعیت این است که من از سینما به سینما نیامدم. از ادبیات به نقاشی و از نقاشی به شعر رفتم و کاملاً تصادفی به سینما آمدم. به اضافۀ این‌که مطالعات فلسفی جزو زندگی روزمرۀ من بود. این‌طور نبود که فقط در دانشکده مطالعه کرده باشم. از طرفی، اگزیستانسیالیسم آن دوره و از طرف دیگر، تئاتر بسیار بر من اثر داشت. دوستانی ارمنی در دانشکده داشتم که آن‌ها هم جزو گروه تئاتری سرکیسیان بودند. بعد سرکیسیان را شناختم. از سویی، الخاص بود و از سوی دیگر، نقاشان بزرگ مکزیک و هم‌دوره‌ای‌های من، صفرزاده یا همان مش صفر، سحابی، فرشید ملکی، حسین رسائل و ایرج انواری. اصرار داشتیم این مکتب از نقاشی را که برای حسین قوللرآغاسی و محمد مدبر بود به شکل مدرن ایرانی درآوریم. در کوران بحثی روشن‌فکرانه از ادبیات و نقاشی بودیم.»
کتاب «اصلانی به روایت اصلانی» در نشر خوب منتشر شده است. این کتاب از جمله کتاب‌های مجموعه‌ای با عنوان «سینماگران» است که به‌دبیری بابک کریمی در نشر خوب منتشر می‌شود.