توماس تاریک

رمان «توماسِ تاریک» نوشتۀ موریس بلانشو
رمانی فلسفی درباب غیاب و سکوت و مرگ و وجود. رمان «توماسِ تاریک»، با عنوان اصلی Thomas lObscur، نخستین رمان موریس بلانشو، داستان‌نویس و فیلسوف فرانسوی، است.
مثل همۀ آثار داستانی موریس بلانشو، رمان «توماس تاریک» نیز رمانی نامتعارف و بی‌شباهت به رمان در معنای کلاسیک و معمولِ آن است. بلانشو در رمان «توماس تاریک» مرز میان رمان و اثر غیرداستانی و فلسفی را مبهم می‌کند و متنی سیال به‌دست می‌دهد که میان داستان و ناداستان در حرکت است.
متن اصلی رمان «توماس تاریک» اولین بار در سال 1941 منتشر شده است.

مروری بر رمان «توماس تاریک»
تخطی از قواعد مرسوم و متداول و کلاسیک داستان‌نویسی ویژگی سبکی موریس بلانشو است و رمان «توماس تاریک» نیز از این قاعده مستثنا نیست. بلانشو هم داستان‌نویس بود، هم فیلسوف و هم نظریه‌پرداز ادبی و این‌ها همه را در آثار داستانی‌اش به‌هم می‌آمیخت. از همین رو رمان «توماس تاریک» هم نظریه و فلسفه می‌نماید و هم داستان.
در رمان «توماس تاریک» نه با شخصیت‌پردازی در معنای متعارف و معمول و مرسوم آن مواجهیم و نه با طرح‌وتوطئه و داستان و ماجرا. فقط می‌دانیم که شخصیت اصلی این رمان فردی‌ست به نام توماس که ماهیت و هویت او مبهم است. توماس در رمان «توماس تاریک» یک حاضرِ غایب، یک مُردۀ زنده و یک انسان خنثی و تنها و چندپاره و بی‌کس است.
بلانشو در رمان «توماس تاریک» مرگ و غیاب را به‌مثابۀ امری به صحنه احضار می‌کند که بر بودن حد می‌گذارد. گویی این نبودن و مرگ است که بودن را مرئی و محسوس و قابل مشاهده می‌سازد.
رمان «توماس تاریک» رمانی است که مضمون خود را در فُرم روایی و سبک‌پردازی پدیدار می‌کند؛ رمانی خاموش، ساکت و گویی غایب. داستان در رمان «توماس تاریک» غایب است همچنانکه دیگر عناصر داستانی، نظیر زمان و مکان، نیز غایبند و از رویداد و حادثه هم خبری نیست. شخصیتی هست و آن هم مبهم و با ذهنی انگار تکه‌پاره و مخدوش و وجودی متزلزل و در آستانۀ بی‌وجودی و محو شدن. توماس وجود دارد اما وجودش انگار که به مویی بند است، انگار که در حال انحلال در محیط پیرامون خویش است، انگار که دارد از هم می‌گسلد. این وجودِ بی‌وجود، این وجودِ دست‌وپا زننده میان بودن و نبودن، میان حضور و غیاب، در رمان «توماس تاریک» با جزئی‌نگری‌ای وسواس‌گونه ترسیم شده است، گویی که نویسنده خواسته باشد به غیاب، به نیستی، جسمیت ببخشد و آن را تجسم‌پذیر کند.
رمان «توماس تاریک» رمانی است دربارۀ عدم قطعیت و متزلزل بودن و زوال چیزها، گویی که فقط همین تزلزل، عدم قطعیت و زوال و به‌واقع مرگ است که قطعیت دارد و حد چیزها را معلوم می‌کند.
در بخشی از رمان «توماس تاریک» می‌خوانید: «توماس نشست و به دریا نگاه کرد. برای مدتی بی‌حرکت ماند، انگار آمده بود آن‌جا تا حرکات شناگران دیگر را دنبال کند، و گرچه مه نمی‌گذاشت دورها را ببیند، لجوجانه همان جا ماند، چشم‌هایش ثابت مانده بود روی بدن‌هایی که به دشواری روی آب می‌ماندند. بعد وقتی موجی قدرتمندتر به او رسید، در شیب ماسه‌ای فرو رفت و لغزید میان گردابه‌ای که او را فوراً به درون کشید. دریا آرام بود و توماس عادت به شناکردن داشت، آن هم ساعت‌ها و ساعت‌ها بی‌خستگی. اما امروز مسیری جدید در پیش گرفت. مه ساحل را پوشانده بود. ابری روی دریا پایین آمده بود و سطح آب در روشنایی گم شده بود که انگار تنها چیز واقعاً حقیقی بود. جریان آب تکانش می‌داد، البته بدون آن‌که به او این احساس را منتقل کند که در میانه‌ی موج‌هاست و در عنصری آشنا غلت می‌خورد. این یقین که اصلاً هیچ آبی در کار نیست، تلاش او برای شناکردن را بدل به کوششی بیهوده کرد که نتیجه‌ای جز نومیدی و دلسردی نداشت.»

دربارۀ موریس بلانشو، نویسندۀ رمان «توماس تاریک»
موریس بلانشو (Maurice Blanchot)، متولد 1907 و درگذشته به سال 2003، داستان‌نویس، نظریه‌پرداز ادبی و فیلسوف فرانسوی بود. او فیلسوفی بود که از طریق پرداختن به فلسفۀ مرگ و نظریه‌های شاعرانه درباب معنا تأثیری فراوان بر فلاسفۀ پساساختارگرایی نظیر ژیل دولوز، میشل فوکو، ژاک دریدا و ژان لوک نانسی گذاشت.
از آثار موریس بلانشو می‌توان به کتاب‌های «حکم مرگ»، «آمینادَب»، «عقل ساد» و «از کافکا تا کافکا» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «توماس تاریک»
رمان «توماس تاریک» با ترجمۀ رضا سیروان در نشر مرکز منتشر شده است.
رضا سیروان، متولد 1361، مترجم ایرانی است. او، به‌جز کتاب «توماس تاریک»، کتابی با عنوان «ژیل دولوز» را نیز به فارسی ترجمه کرده است.