زمین از دریچه ی آسمان

کتاب زمین از دریچه آسمان گردآوری هشت جلسه درسی است که نویسنده در موسسه‌ی فرهنگی-هنری «سروش مولانا» تدریس کرده‌است.
همان‌طور که مصطفی ملکیان، نویسنده زمین از دریچه آسمان، خود در مقدمه کتاب گفته است، برای رفع مشکلات مادی و اقتصادی و معیشتی یک جامعه، تغییر فرهنگی شهروندان یک جامعه، یعنی تغییر برخی از باورها، احساسات و عواطف، خواسته‌ها، ارزش‌ها و آرمان‌های مهم آنان در کنار منابع طبیعی، برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و اقتصادی، و قدرت سیاسی، دارای اهمیت است. یعنی اگر جامعه همه عوامل را به صورت کافی و وافی داشته‌باشد ولی شهروندانش دارای فرهنگی خاص نباشند، نمی‌توان شاهد رشد و توسعه‌ی اقتصادی آن جامعه بود.
مصطفی ملکیان در مصاحبه‌ای که با محسن آزموده در باره زمین از دریچه آسمان داشته گفته‌است:
من به ‎این جهت اسم «زمین از دریچه ‎آسمان» را برگزیدم تا به ‎این اشاره كنم كه ما برای بسیاری از مسائل یا مشكلات مادی به دنبال راه‌حل‌ها یا راه رفع‌های مادی می‌گردیم و این درست است، اما در عین حال برای بسیاری از مسائل و مشكلات مادی، راه‌حل‌های معنوی و روحی نیز وجود دارد. می‌خواستم به‎این نكته ‎اشاره كنم.
معتقدم اگر كسی سه آموزه داشته باشد، او را معنوی می‌خوانم. نخست اینكه معتقد باشد همه قوانین حاكم بر هستی و عالم انسانی، فقط قوانین فیزیك، شیمی ‌و زیست‌شناسی نیست و قوانین دیگری نیز هستند كه حاكم هستند و مثل سایر قوانین با صلابت هستند، اما در عین حال این قوانین چنان نیستند كه در فیزیك یا شیمی ‌یا زیست‌شناسی بتوانیم از آنها سراغ بگیریم. خبری و اثری از آنها نیست. دوم این كه ‎انسان معنوی مطلقا معتقد نیست كه وضع موجود من، وضع مطلوب نیز هست. انسان معنوی كسی است كه همیشه ‎از وضع موجود شخص خودش (بحث من اصلا وضع موجود اجتماعی نیست)، خشنودی كامل ندارد و معتقد است فاصله‎ای میان وضع موجودش و وضع مطلوبش هست، یعنی وضعی كه در آن قرار دارد با وضعی كه می‌تواند در آن قرار بیابد و بنابراین همیشه یك تكاپو و طلب در او هست، یك كوشایی، یك جوشش در او هست و در وضع كنونی خودش آرام نگرفته ‎است. این كوشش و جوشش مصروف به ‎این است كه خودش را از وضع موجود نامطلوب به وضع مطلوب ناموجود برساند. اما سومین آموزه‎ای كه فرد معنوی به آن معتقد است این است كه وضع مطلوب برای فرد انسانی قابل تحقق هست و آرزوی محال و محال اندیشی نیست. تمام سخنان من درباره فرد انسانی است. این به جهت آن است كه من هم مثل معنویان جهان به‌شدت فردگرا هستم و با دیدگاه‌های جامعه‌گرایانه كمابیش و با تفاوت درجات دوری دارم. سخن معنویان جهان هیچ‌وقت بر سر اصلاح جامعه نیست و هدف‌شان اصلاح فرد است و نتیجه كارشان اصلاح جامعه خواهد بود. با تفكیكی كه همیشه میان هدف و نتیجه كرده‎ام. حالا با این تعریف مشخص می‌شود كه مرادم از معنویان جهان كسانی است كه به‎این سه آموزه به جد هم التزام نظری و هم التزام عملی دارند.