خون و نفت
خاطرات یک شاهزاده ایرانی

کتاب «خون و نفت» اثر منوچهر فرمانفرمائیان، رخسان فرمانفرمائیان
خاطرات یکی از مهم‌ترین چهره‌های نفت ایران در دوران پهلوی. کتاب «خون و نفت» خاطرات منوچهر فرمانفرمائیان است که از یکى از بزرگترین و پرنفوذترین خاندان‌هاى حکومتگر ایران دوره قاجار و پهلوى برخاسته و در نتیجه خاطرات او با مهم‌ترین حوادث این دوره تاریخى به هم آمیخته است.
نویسنده کتاب «خون و نفت» به خاطر جایگاه خانوادگی، طبقاتی و شغلی شاهد بسیاری از مناسبات قدرت در ایران بوده و از این‌رو خاطرات او وجوهی پنهان و درونی از سیر برخی حواث در ایران معاصر به دست داده است.
کتاب «خون و نفت» با عنوان اصلی «Blood and Oil» و زیرعنوان «خاطرات یک شاهزاده ایرانی» بر اساس نسخه‌ای که در سال 1997 منتشر شده به فارسی برگردانده شده است.
این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و همچنین کسانی که به خواندن کتاب‌های خاطرات علاقه‌مندند جذاب و خواندنی است به ویژه به این دلیل که شیوه روایت نویسنده در بسیاری جاها شکل روایتی داستانی به خود گرفته است.

مروری بر کتاب «خون و نفت»
خاطره‌نویسی ژانر پرطرفداری است که اگرچه در ایران چندان مرسوم نبوده اما به طور کلی یکی از منابع قابل توجهی است که می‌تواند در شکل‌گیری یک روایت تاریخی از دوره‌ای خاص به کار مورخ بیاید. کتاب‌های خاطره اما مخاطبانی عام‌تر هم دارند و خوانندگان که تخصصی در تاریخ هم ندارند می‌توانند با خواندن کتاب‌های خاطرات چهره‌های مطرح و شناخته شده اطلاعات زیادی درباره موضوع یا دوره‌ای خاص به دست بیاورند. کتاب «خون و نفت» شامل خاطرات کسی است که به خاطر جایگاه خانوادگی و شغلی‌اش تصویری قابل توجه از بخشی از تاریخ ایران به خصوص در ارتباط با مسئله نفت به دست داده است.
آن‌طور که مترجم اثر هم در یادداشت ابتدایی‌اش توضیح داده، اهمیت خاطرات منوچهر فرمانفرمائیان در کتاب «خون و نفت» به‏خاطر نگاهى است که نویسنده با توجه به تخصص، تجربه، مقام و موقعیت اجتماعى و طبقاتى، و مسئولیت‌هاى مهم اجرایى‏اش، به‌ویژه در امور نفتى، از درون به نظام حاکم و روابط درونى و بیرونى آن داشته و صحنه‏ها و رخدادهایى را به تصویر کشیده که چه بسا از نگاه پژوهندگان و نگارندگان بیرونى تاریخ پنهان مانده است.
مترجم کتاب «خون و نفت» در یادداشت‌اش به جایگاه کتاب خاطرات در نگارش تاریخ اشاره کرده و می‌گوید از آن‌جا که خاطره‌نویسی، نگرش و استنادى شخصى، تجربى و شهودى به تاریخ است، در آن پژوهش علمى تاریخ کمتر راه دارد و به‌ناچار با دیدگاه‌ها و انگیزه‏هاى طبقاتى، سیاسى، اجتماعى و فرهنگى نویسنده آن درآمیزى بیشترى دارد، به‏طورى که مى‏توان گفت خاطره‏نویسى نوعى تاریخ‏نگارى شخصى و جانبدارانه است که بیشتر با تجربه‏هاى مستقیم و غیرمستقیم نویسنده سروکار دارد. اما، به هر حال، خاطره‏نویسى نکات و ظرایفى را باز مى‏نماید که در تاریخ‏نگارى و تاریخ پژوهشى دانشورانه کمتر یافت مى‏شود و خود مى‏تواند مایه و پایه‏اى براى تاریخ‏نگارى علمى به شمار آید.
نویسنده کتاب «خون و نفت» خود اذعان دارد که کوشیده آنچه را که دیده، شنیده، یا استنباط کرده بنویسد و چون اسناد و مدارک گردآورده در دوران زندگى‏اش در ایران را از دست داده، خاطراتش را تنها به مدد حافظه‏اش به نگارش درآورده است.
با این‌حال منوچهر فرمانفرمائیان سال‌ها خارج از ایران به سر می‌برد و از این‌رو در نوشتن کتاب «خون و نفت» به برخى منابع خارجى دسترسى داشته و از آنها در نگارش خاطراتش سود جسته، اما با این حال بار اصلى کتاب بر دوش خاطرات او باقى مانده است و به همین علت، در موارد متعددى به امورى اشاره کرده که از آنها اطلاع دقیقى نداشته و لاجرم در دادن اطلاعات به خطا رفته است. در موارد این چنینی، مترجم کتاب کوشیده پاره‏اى از آنها را در زیرنویس اصلاح کند.
مخاطب اصلی فرمانفرمائیان در کتاب «خون و نفت» غربیان بوده‌اند و از این‌رو او کوشیده است بیشتر بر روی مطالبی تمرکز کند که براى آنها جذابیت بیشترى داشته است. او در خاطراتش اگرچه از پیشینه اشرافى خود دفاع مى‏کند و دلبستگى خود را به آن نشان مى‏دهد، اما با این‌ حال سخنانش از شور و شوق میهن‏دوستى خالى نیست. مترجم کتاب معتقد است که همین امر، همراه با صداقتى که در تصویر رویدادها و بیان دیدگاه‌هاى خود نشان مى‏دهد، خواننده را تحت تأثیر قرار مى‏دهد و در سراسر کتاب با خود همراه مى‏سازد، هر چند که خواننده با بسیارى از دیدگاه‌ها و تحلیل‌هاى او موافق نباشد و آنها را مغایر و حتى مقابل دیدگاه‌ها و ارزش‌هاى خود بشناسد.

درباره منوچهر فرمانفرمائیان و رخسان فرمانفرمائیان نویسندگان کتاب «خون و نفت»
منوچهر فرمانفرمائیان، متولد 1296 در تهران، از چهره‌های شناخته شده نفت ایران در دوران پهلوی است. او شاهزاده و درواقع سیزدهمین فرزند یکى از بزرگان خاندان قاجار بود. در دانشگاه بیرمنگام انگلستان، در رشته مهندسى نفت تحصیل کرد و پس از بازگشت به ایران که همزمان بود با سال‌های بعد از جنگ جهانى دوم، مدیر کل اداره نفت، امتیازات و معادن شد. منوچهر فرمانفرمائیان در سال ۱۳۳۷ مدیر فروش شرکت نفت ملى ایران شد. ضمن آنکه عضو هیئت مدیره کنسرسیوم بین‏المللى نفت، که انحصار صادرات نفت ایران را به عهده داشت، نیز بود. او از امضاءکنندگان اصلى موافقتنامه قاهره در سال ۱۳۳۸ بود، که به تشکیل اوپک منجر شد. او نخستین سفیرکبیر ایران در ونزوئلا بود. منوچهر فرمانفرمائیان به گردآورى فرش، سفالینه‏هاى قدیمى ایران و سفرنامه‏هاى ماجراجویان اروپایى در خاورمیانه، علاقه زیادی داشت و مهمان همیشگى دربار شاه و دوست خواهران و مشاوران شاه بود. او در سال 1382 در کاراکاس درگذشت. «سفری به ایران» دیگر کتابی است که از او منتشر شده است.
رخسان فرمانفرمائیان در یوتای ایالات متحده امریکا متولد شده و در هلند بزرگ شده و از دانشگاه پرینستون در رشته مطالعات خاورمیانه فارغ‏التحصیل شده است. او در برهه انقلاب به ایران آمد و در زمانه‌ای پرهیاهو هفته‏نامه مستقل خبرى ایرانیان را راه‏اندازى کرد. پس از مدتی به مسکو رفت و در آنجا به عنوان گزارشگر و عکاس مشغول کار شد و مطالبى درباره نشانه‏هاى اولیه انحطاط نظام کمونیستى در «تایم» و «کریستین ساینس مانیتور» به چاپ رسانید. در سال ۱۳۶۱ به ایالات متحده بازگشت و با یک رشته مجلات، از جمله اینترویو، ورکینگ وُمن و مک کالز به همکارى پرداخت. در سال ۱۳۷۱ به کاراکاس رفت تا تمام وقت خود را به کار بر روى خاطرات پدرش اختصاص دهد.

درباره ترجمه کتاب «خون و نفت»
کتاب «خون و نفت» با ترجمه مهدی حقیقت‌خواه در نشر قنوس منتشر شده است.
مهدی حقیقت‌خواه، متولد 1326، مترجم ایرانی است. حقیقت‌خواه مترجمی باسابقه و پرکار است و آثار متعدی به خصوص در زمینه تاریخ و جامعه شناسی سیاسی با ترجمه او منتشر شده است. «تجدد آمرانه»، «ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان»، «رویارویی فکری ایران با مدرنیت»، «گسترش اسلام»، «عصر روشنگری» و «جنبش زنان در آمریکا» برخی از ترجمه‌های او است. حقیقت‌خواه برای برخی از ترجمه‌هایش جوایزی هم به دست آورده از جمله جایزه کتاب سال برای ترجمه کتاب «تاریخ ملل».