کتاب «خون و نفت» اثر منوچهر فرمانفرمائيان، رخسان فرمانفرمائيان
خاطرات يکي از مهمترين چهرههاي نفت ايران در دوران پهلوي. کتاب «خون و نفت» خاطرات منوچهر فرمانفرمائيان است که از يکى از بزرگترين و پرنفوذترين خاندانهاى حکومتگر ايران دوره قاجار و پهلوى برخاسته و در نتيجه خاطرات او با مهمترين حوادث اين دوره تاريخى به هم آميخته است.
نويسنده کتاب «خون و نفت» به خاطر جايگاه خانوادگي، طبقاتي و شغلي شاهد بسياري از مناسبات قدرت در ايران بوده و از اينرو خاطرات او وجوهي پنهان و دروني از سير برخي حواث در ايران معاصر به دست داده است.
کتاب «خون و نفت» با عنوان اصلي «Blood and Oil» و زيرعنوان «خاطرات يک شاهزاده ايراني» بر اساس نسخهاي که در سال 1997 منتشر شده به فارسي برگردانده شده است.
اين کتاب براي علاقهمندان به تاريخ معاصر ايران و همچنين کساني که به خواندن کتابهاي خاطرات علاقهمندند جذاب و خواندني است به ويژه به اين دليل که شيوه روايت نويسنده در بسياري جاها شکل روايتي داستاني به خود گرفته است.
مروري بر کتاب «خون و نفت»
خاطرهنويسي ژانر پرطرفداري است که اگرچه در ايران چندان مرسوم نبوده اما به طور کلي يکي از منابع قابل توجهي است که ميتواند در شکلگيري يک روايت تاريخي از دورهاي خاص به کار مورخ بيايد. کتابهاي خاطره اما مخاطباني عامتر هم دارند و خوانندگان که تخصصي در تاريخ هم ندارند ميتوانند با خواندن کتابهاي خاطرات چهرههاي مطرح و شناخته شده اطلاعات زيادي درباره موضوع يا دورهاي خاص به دست بياورند. کتاب «خون و نفت» شامل خاطرات کسي است که به خاطر جايگاه خانوادگي و شغلياش تصويري قابل توجه از بخشي از تاريخ ايران به خصوص در ارتباط با مسئله نفت به دست داده است.
آنطور که مترجم اثر هم در يادداشت ابتدايياش توضيح داده، اهميت خاطرات منوچهر فرمانفرمائيان در کتاب «خون و نفت» بهخاطر نگاهى است که نويسنده با توجه به تخصص، تجربه، مقام و موقعيت اجتماعى و طبقاتى، و مسئوليتهاى مهم اجرايىاش، بهويژه در امور نفتى، از درون به نظام حاکم و روابط درونى و بيرونى آن داشته و صحنهها و رخدادهايى را به تصوير کشيده که چه بسا از نگاه پژوهندگان و نگارندگان بيرونى تاريخ پنهان مانده است.
مترجم کتاب «خون و نفت» در يادداشتاش به جايگاه کتاب خاطرات در نگارش تاريخ اشاره کرده و ميگويد از آنجا که خاطرهنويسي، نگرش و استنادى شخصى، تجربى و شهودى به تاريخ است، در آن پژوهش علمى تاريخ کمتر راه دارد و بهناچار با ديدگاهها و انگيزههاى طبقاتى، سياسى، اجتماعى و فرهنگى نويسنده آن درآميزى بيشترى دارد، بهطورى که مىتوان گفت خاطرهنويسى نوعى تاريخنگارى شخصى و جانبدارانه است که بيشتر با تجربههاى مستقيم و غيرمستقيم نويسنده سروکار دارد. اما، به هر حال، خاطرهنويسى نکات و ظرايفى را باز مىنمايد که در تاريخنگارى و تاريخ پژوهشى دانشورانه کمتر يافت مىشود و خود مىتواند مايه و پايهاى براى تاريخنگارى علمى به شمار آيد.
نويسنده کتاب «خون و نفت» خود اذعان دارد که کوشيده آنچه را که ديده، شنيده، يا استنباط کرده بنويسد و چون اسناد و مدارک گردآورده در دوران زندگىاش در ايران را از دست داده، خاطراتش را تنها به مدد حافظهاش به نگارش درآورده است.
با اينحال منوچهر فرمانفرمائيان سالها خارج از ايران به سر ميبرد و از اينرو در نوشتن کتاب «خون و نفت» به برخى منابع خارجى دسترسى داشته و از آنها در نگارش خاطراتش سود جسته، اما با اين حال بار اصلى کتاب بر دوش خاطرات او باقى مانده است و به همين علت، در موارد متعددى به امورى اشاره کرده که از آنها اطلاع دقيقى نداشته و لاجرم در دادن اطلاعات به خطا رفته است. در موارد اين چنيني، مترجم کتاب کوشيده پارهاى از آنها را در زيرنويس اصلاح کند.
مخاطب اصلي فرمانفرمائيان در کتاب «خون و نفت» غربيان بودهاند و از اينرو او کوشيده است بيشتر بر روي مطالبي تمرکز کند که براى آنها جذابيت بيشترى داشته است. او در خاطراتش اگرچه از پيشينه اشرافى خود دفاع مىکند و دلبستگى خود را به آن نشان مىدهد، اما با اين حال سخنانش از شور و شوق ميهندوستى خالى نيست. مترجم کتاب معتقد است که همين امر، همراه با صداقتى که در تصوير رويدادها و بيان ديدگاههاى خود نشان مىدهد، خواننده را تحت تأثير قرار مىدهد و در سراسر کتاب با خود همراه مىسازد، هر چند که خواننده با بسيارى از ديدگاهها و تحليلهاى او موافق نباشد و آنها را مغاير و حتى مقابل ديدگاهها و ارزشهاى خود بشناسد.
درباره منوچهر فرمانفرمائيان و رخسان فرمانفرمائيان نويسندگان کتاب «خون و نفت»
منوچهر فرمانفرمائيان، متولد 1296 در تهران، از چهرههاي شناخته شده نفت ايران در دوران پهلوي است. او شاهزاده و درواقع سيزدهمين فرزند يکى از بزرگان خاندان قاجار بود. در دانشگاه بيرمنگام انگلستان، در رشته مهندسى نفت تحصيل کرد و پس از بازگشت به ايران که همزمان بود با سالهاي بعد از جنگ جهانى دوم، مدير کل اداره نفت، امتيازات و معادن شد. منوچهر فرمانفرمائيان در سال ???? مدير فروش شرکت نفت ملى ايران شد. ضمن آنکه عضو هيئت مديره کنسرسيوم بينالمللى نفت، که انحصار صادرات نفت ايران را به عهده داشت، نيز بود. او از امضاءکنندگان اصلى موافقتنامه قاهره در سال ???? بود، که به تشکيل اوپک منجر شد. او نخستين سفيرکبير ايران در ونزوئلا بود. منوچهر فرمانفرمائيان به گردآورى فرش، سفالينههاى قديمى ايران و سفرنامههاى ماجراجويان اروپايى در خاورميانه، علاقه زيادي داشت و مهمان هميشگى دربار شاه و دوست خواهران و مشاوران شاه بود. او در سال 1382 در کاراکاس درگذشت. «سفري به ايران» ديگر کتابي است که از او منتشر شده است.
رخسان فرمانفرمائيان در يوتاي ايالات متحده امريکا متولد شده و در هلند بزرگ شده و از دانشگاه پرينستون در رشته مطالعات خاورميانه فارغالتحصيل شده است. او در برهه انقلاب به ايران آمد و در زمانهاي پرهياهو هفتهنامه مستقل خبرى ايرانيان را راهاندازى کرد. پس از مدتي به مسکو رفت و در آنجا به عنوان گزارشگر و عکاس مشغول کار شد و مطالبى درباره نشانههاى اوليه انحطاط نظام کمونيستى در «تايم» و «کريستين ساينس مانيتور» به چاپ رسانيد. در سال ???? به ايالات متحده بازگشت و با يک رشته مجلات، از جمله اينترويو، ورکينگ وُمن و مک کالز به همکارى پرداخت. در سال ???? به کاراکاس رفت تا تمام وقت خود را به کار بر روى خاطرات پدرش اختصاص دهد.
درباره ترجمه کتاب «خون و نفت»
کتاب «خون و نفت» با ترجمه مهدي حقيقتخواه در نشر قنوس منتشر شده است.
مهدي حقيقتخواه، متولد 1326، مترجم ايراني است. حقيقتخواه مترجمي باسابقه و پرکار است و آثار متعدي به خصوص در زمينه تاريخ و جامعه شناسي سياسي با ترجمه او منتشر شده است. «تجدد آمرانه»، «ايران دوران قاجار و برآمدن رضاخان»، «رويارويي فکري ايران با مدرنيت»، «گسترش اسلام»، «عصر روشنگري» و «جنبش زنان در آمريکا» برخي از ترجمههاي او است. حقيقتخواه براي برخي از ترجمههايش جوايزي هم به دست آورده از جمله جايزه کتاب سال براي ترجمه کتاب «تاريخ ملل».
