تذکره الاولیاء 2 جلدی

کتاب «تذکره‌ الاولياء» اثر عطار نيشابوري
احوال و مقامات و کرامات عارفان، به‌روايت عطار نيشابوري. عطار، که خود از عارفان به‌نامِ تاريخ عرفان ايراني – اسلامي است، در کتاب مشهور «تذکره‌ الاولياء» مجموعه‌اي خواندني از زندگي‌نامه و شرح احوال و افکار عارفان نام‌آوري را که تا عصر او زيسته‌اند و اقوال اين عارفان و حکايت‌هاي مربوط به آن‌ها را گرد آورده است.
کتاب «تذکره الاولياء» يکي از آثار مهم ادبيات کلاسيک و از نمونه‌هاي برجست? نثر فارسي است. اين کتاب، هم منبعي مهم در تاريخ عرفان ايراني – اسلامي است و هم گنجينه‌اي از قصه و حکايت با نثري هنرمندانه که پشتوانه‌اي است براي هرکس که به‌نحوي با نوشتن به زبان فارسي سروکار دارد و نيازمند گسترش داير? واژگان خود است.
کتاب «تذکره الاولياء» مي‌تواند ياري‌گر قصه‌نويسان در قصه‌پردازي باشد و نيز ياري‌گر شاعران در کاربرد خلاقان? زبان.
از کتاب «تذکره الاولياء» تصحيح‌هاي مختلفي به چاپ رسيده است. يکي از تصحيح‌هاي معتبر اين کتاب، تصحيح محمدرضا شفيعي کدکني است که در دو جلد و با مقدمه‌اي مفصل از مصحح، در انتشارات سخن منتشر شده است. جلد اول اين تصحيح، شامل متن کتاب «تذکره الاولياء» و جلد دوم، شامل نسخه‌بدل‌ها، تعليقات، فرهنگواره، فرهنگوارة نسخه‌بَدَل‌ها و فهرست مراجع است.

مروري بر کتاب «تذکره الاولياء»
يکي از مهمترين ويژگي‌هاي کتاب «تذکره‌ الاولياء» عطار، به‌لحاظ ادبي، نثر و زبان اين کتاب است. کتاب «تذکره الاولياء» را چه‌بسا بتوان شعري منثور خواند يا نثري که جاهايي به شعر پهلو مي‌زند.
نثر عطار در کتاب «تذکره الاولياء» نثري ساده و درعين‌حال شاعرانه و آهنگين است. ديگر ويژگي ادبي کتاب «تذکره الاولياء» چيره‌دستي عطار در روايتگري و نقل قصه و حکايت در اين کتاب است. عطار در کتاب «تذکره الاولياء» به‌شيوه‌اي هنرمندانه، گزارش احوال عارفان ناميِ تاريخ عرفان و تصوف ايراني - اسلامي و سبک زندگي و نيز چگونگي گرويدنِ آنها به عرفان را حکايت کرده و به نقل سخنان آن‌ها درباب مفاهيم و مقوله‌هاي عرفاني و موضوعات بنيادين گوناگوني که انسان همواره و در هم? زمان‌ها با آن‌ها درگير است، پرداخته است.
با خواندن کتاب «تذکره الاولياء» همچنين مي‌توان تصويري از زمانه و جامع? بحران‌زده‌اي که عطار در آن مي‌زيسته، به دست آورد.
کتاب «تذکره الاولياء» از دو بخش تشکيل شده است. بخش اول اين کتاب، به نقل زندگي و سخنان و انديشه‌هاي عارفان پيش از منصور حلاج اختصاص دارد. اين بخش با «ذکر حسين منصور حلاج رَضِيَ ‌اللهُ عَنه»، که از حکايت‌هاي بسيار مشهور کتاب «تذکره الاولياء» است، به پايان مي‌رسد و بخش بعدي کتاب، دربار? عارفان پس از حلاج است.
در کتاب «تذکره الاولياء»، ضمن شرح حال عارفان بزرگ، از موضوعاتي چون فقر، قناعت، توکل، گناه، تواضع، بي‌اعتنايي به مال و جاه، بي‌اعتنايي به صاحبان قدرت و ثروت، شادي و غم، بي‌اعتباري زندگي و دل نبستن به آن، رضا، خوف و رجا و مرگ سخن رفته و نگرش عرفاي مختلف به اين موضوعات بيان شده است.
با خواندن کتاب «تذکره الاولياء»، همراه عطار و نثر آهنگين و جذاب او، به عوالم غريب عارفان سفر مي‌کنيم؛ عوالمي که گاه به خواب مي‌ماند و ادبيات سوررئال و رئاليسم جادويي را تداعي مي‌کند.

دربار? عطار نيشابوري، نويسند? کتاب «تذکره الاولياء»
فريدالدين محمد بن ابراهيم نيشابوري، معروف به عطار نيشابوري، از عارفان و اديبان به‌نامِ قرن ششم و هفتم هجري بود.
عطار، هم در نظم و هم در نثر سرآمد بود و آثارش حاوي ارزشمندترين نمونه‌هاي نظم و نثر فارسي هستند. او همچنين يکي از مهمترين چهره‌هاي عرفان ايراني – اسلامي است.
عطار، قصه‌گو و تمثيل‌پردازي چيره‌دست و همچنين طنزپردازي رند و نکته‌سنج بود. طنز او، که نمونه‌هايي هنرمندانه از آن را در جاي‌جايِ آثارش مي‌توان ديد، طنزي نقادانه است که ناسازي جهان را مي‌نماياند و صاحبان قدرت و ثروت را دست مي‌اندازد. عطار در قصه‌هايش ديوانگان رند را به صحنه مي‌آورد تا با زبان گزنده‌ و طعنه‌زنشان حقايقي ناگفتني را برملا کنند و نابساماني‌هاي جامعه‌اي بحراني و گرفتار ويراني و مرگ را عيان سازند.
عطار در روزگاري بحراني از تاريخ ايران زيست؛ روزگاري که مرگ و ويراني بر زادگاه او، نيشابور، سايه انداخته بود. مرگ‌انديشي‌اي که در آثار عطار جلوه‌ مي‌کند ريشه در همين تجرب? هولناک دارد. عطار در طول زندگي‌اش، هم هجوم غزها به نيشابور و ويراني نيشابور به دست آن‌ها را ديد و هم بعدها شاهد هجوم مغول‌ها به آن‌جا بود و خودش نيز سرانجام به دست مغول‌ها کشته شد.
از عطار نيشابوري، جز کتاب «تذکره ‌الاولياء» که به نثر نوشته شده و از آن سخن رفت، آثار منظوم فراواني هم، در قالب غزل و قصيده و مثنوي و رباعي، به‌ جا مانده است. از آثار منظوم او مي‌توان به «ديوان قصايد و غزليات»، «منطق‌الطير»، «مختارنامه» و «اسرارنامه» اشاره کرد.

دربار? محمدرضا شفيعي کدکني، مصحح کتاب «تذکره الاولياء»
دکتر محمدرضا شفيعي کدکني، متولد 1318 در کدکنِ خراسان، پژوهشگر و منتقد ادبي، مصحح متون کهن و شاعر ايراني است. شفيعي کدکني در خانواده‌اي عالم متولد شد و تحصيلات ابتدايي را نه در مدرسه که در نزد پدرش که عالمي روحاني بود آموخت. به دبستان و دبيرستان نرفت اما از کودکي تحت تعليم پدرش و محمدتقي اديب نيشابوري زبان و ادبيات عرب را آموخت و چنان در اين زمينه مهارت يافت که در هفت‌سالگي الفي? ابن مالک را از بر بود. در محضر شيخ هاشم قزويني به آموختن فقه و اصول و کلام پرداخت و شيخ هاشم که درگذشت آخرين مراحل درس خارج فقه را در محضر سيد محمدهادي ميلاني فراگرفت.
علي‌اکبر فياض، که خود از ادباي برجست? ايراني بود، به شفيعي کدکني پيشنهاد کرد که در دانشگاه فردوسي مشهد تحصيل کند. شفيعي در کنکور شرکت کرد و نفر اول شد و از دانشکد? ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد ليسانس زبان و ادبيات فارسي گرفت و در همين رشته ادام? تحصيل داد و از دانشگاه تهران با مدرک دکتري زبان و ادبيات فارسي فارغ‌التحصيل شد.
شفيعي کدکني از سال 1348 به تدريس در دانشگاه تهران پرداخت. از او تأليفات بسياري، هم در زمين? پژوهش ادبي و تاريخي در عرفان و انديش? اسلامي و تصحيح برخي متون مهم ادبيات عرفاني ايران و هم در زمين? نظريه و زيبايي‌شناسي شعر، به جا مانده و به اين ميراث مکتوب بايد دفترهاي شعر او را نيز افزود. تخلص شعري او «م. سرشک» است.
تصحيح آثار عطار نيشابوري از کارهاي ارزشمند دکتر محمدرضا شفيعي کدکني در زمين? تصحيح متون ادبي کهن ايراني است. از آثار او در زمين? تحقيق و نظري? ادبي هم مي‌توان به کتاب‌هاي «قلندريّه در تاريخ»، «موسيقي شعر» و «صور خيال در شعر فارسي» اشاره کرد.
«در کوچه‌باغ‌هاي نشابور»، «مرثيه‌هاي سرو کاشمر»، «غزل براي گل آفتابگردان» و «در ستايش کبوترها» از جمله دفترهاي شعر محمدرضا شفيعي کدکني‌اند.
شفيعي کدکني در ترجمه نيز دستي دارد. از ترجمه‌هاي او مي‌توان به کتاب «تصوّف اسلامي و رابط? انسان و خدا» اشاره کرد.