در شناخت مثنوی معنوی

کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» نوشتۀ مهدی سالاری‌نسب
راهنمایی جامع برای شناخت یکی از شاهکارهای ادبیات کلاسیک ایران. کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» کلیدی‌ست برای ورود به دنیای مثنوی معنوی و درکِ ساختار و سبک و مضامین و معانی آن و آشنایی با پژوهش‌های انجام شده در باب این اثر بزرگ ادبیات عرفانی فارسی و مهم‌ترین نسخه‌های خطی و چاپی موجود از آن.
مهدی سالاری‌نسب در کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» به زبانی موجز به شرح و معرفی جنبه‌های گوناگون مثنوی معنوی، از خصوصیات تاریخی و معنایی و محتوایی تا ویژگی‌های سبکی و ساختاری و زیبایی‌شناختی و دیگر وجوه این کتاب مهم و تأثیرگذار ادبیات کلاسیک فارسی پرداخته است.
کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» کتابی‌ست که، چنانکه در پیشگفتار نویسنده بر آن اشاره شده است، هدف از نگارش آن ارائۀ «تصویری کلی و حتی‌المقدور جامع» از مثنوی بوده است. این کتاب برای کسانی که می‌خواهند مثنوی‌خوانی را شروع کنند کتابی کارآمد است و می‌تواند آن‌ها را مجهز به پیش‌زمینه‌هایی لازم برای درک بهتر مثنوی کند و نسخه‌های معتبر مثنوی و نیز شرح‌های قابل اطمینان بر این کتاب و پژوهش‌های ارزنده در باب آن را به آن‌ها بشناساند.
ادبیات کلاسیک هرگز کهنه نمی‌شود و خواندن متون کلاسیک به نگاه و دریافت ما به جهان و انسان عمق می‌بخشد. اما چه بسا برای شروع خواندن این متون لازم باشد متونی راهنما در اختیار داشته باشیم؛ متونی که واسطه‌ای باشند برای ارتباط‌گیری بهترمان با آثاری که قرن‌ها از پدید آمدن آن‌ها می‌گذرد و از همین رو شاید در ابتدا با آن‌ها احساس بیگانگی کنیم و راحت نتوانیم با آن‌ها اُخت شویم و برای خواندن‌شان نیاز به یک نقشۀ راه داشته باشیم. کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» راهنمایی‌ست که جهت برقراری همین پیوند و آشتی میان ما مخاطبان امروزی با ادبیات کهن فراهم آمده است. این کتاب شمه‌هایی از جهان پهناور مثنوی را به ما می‌نمایاند.

مروری بر کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی»
کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» از گاه‌شمار زندگی مولانا، پیشگفتار نویسنده و شش فصل (به پیروی از تعداد دفترهای مثنوی که شش تاست) تشکیل شده است. فصل‌های شش‌گانۀ این کتاب عبارتند از: «تاریخِ نظم، عنوان، آغاز و پایان»، «ساختار، موضوعات، اَعلام، مآخذ و چکیده دفاتر»، «سرچشمه‌ها و بینش‌های بنیادی»، «زبان و سبک مثنوی»، «شروح، واژه‌نامه‌ها، گزیده‌ها، و سیر ترجمه‌ها» و «نسخه‌های خطی و چاپی».
فصل اول کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی»، که از سه گفتار تشکیل شده است، به اطلاعاتی تاریخی درباره مثنوی، اطلاعاتی نظیرِ آغاز و تاریخ سرایش مثنوی و پایان آن، اختصاص دارد و به طرح نکاتی در باب هجده بیت اول این کتاب و استعاره نی در آغاز آن و موضوعاتی از این دست.
فصل دوم شامل اطلاعاتی درباره موضوعاتی چون ساختار دفترهای مثنوی و تقسیم‌بندی آن‌ها و نیز معرفی اَعلام مثنوی و اسم‌های خاصی است که در این کتاب آمده. در این فصل همچنین چکیده‌ای از مطالب دفترهای شش‌گانۀ مثنوی، همراه با منتخبی از مهمترین ابیات هر دفتر ارائه شده است.
منابع و مآخذی که مولوی در سرایش مثنوی از آن‌ها استفاده کرده و سرچشمه‌های این کتاب و اندیشه‌های اصلی و بنیادین مطرح در مثنوی و بینش مولوی به مفاهیم گوناگون و تلقی او از این مفاهیم موضوعاتی‌اند که در فصل سوم کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» به آن‌ها پرداخته شده است. پیوند مثنوی با قرآن، کاربرد احادیث در این کتاب، پیوند مثنوی با آثار پیشینیان و تأثیر مولوی از سنایی و عطار در این کتاب، پیوند مثنوی با شاهنامه و فرهنگ ایران باستان و نیز پیوند آن با ادیان و فرهنگ یونانی و هندی، تفاوت‌های مقالات شمس و مثنوی، مقایسۀ مثنوی با دیگر آثار مولوی و نگاه مولوی به مفاهیم و موضوعاتی نظیر عشق، حقیقت، وحدت، زندگی، مرگ و همچنین زن، طنز و موسیقی در مثنوی از جمله موضوعاتی‌اند که در این فصل از کتاب از آن‌ها سخن رفته است.
فصل چهارم کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» به معرفی ویژگی‌های سبکی و زبانی مثنوی و مختصات ادبی و زیبایی‌شناختی آن اختصاص دارد. در این فصل به موضوعاتی چون موسیقی کلام و آرایه‌های ادبی در مثنوی، ضرب‌المثل‌های مثنوی و قصه‌گویی و روایت‌گری در مثنوی پرداخته شده است.
در فصل پنجم کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» شرح‌های نوشته شده بر مثنوی و پژوهش‌هایی که درباره آن انجام شده و نیز ترجمه‌های مثنوی به زبان‌های دیگر معرفی شده‌اند.
فصل ششم و پایانی کتاب هم به معرفی نسخه‌های خطی و چاپیِ مثنوی اختصاص دارد.
کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی» در انتشارات فرهنگ معاصر منتشر شده است. این کتاب اولین کتاب از مجموعه‌ای به نام «در شناخت نامورنامه‌ها» است. این مجموعه، که سردبیر آن مهدی سالاری‌نسب است، به معرفیِ موجز و جامعِ متون شاخص کلاسیک فارسی اختصاص دارد.

درباره مهدی سالاری‌نسب، نویسنده کتاب «در شناختِ مثنوی معنوی»
مهدی سالاری‌نسب، متولد 1360، دانش‌آموختۀ فلسفه و حقوق در دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران و پژوهشگر ادبیات و فلسفه است. از کتاب‌های سالاری‌نسب می‌توان به «رنجنامه: رساله‌ای در رنجِ بشر» و «حیات در کلمات: نگاهی به سلوک روحی و میراث معنوی و هنری مولانا از دریچۀ برخی کلمات» اشاره کرد.