شوایک

رمان «شوايک» اثر ياروسلاو هاشک
يک کمديِ سياهِ کلاسيکِ ضد جنگ. «شوايک» (?vejk) رماني است که وقايع آن با خوردنِ نخستين جرقه‌هاي جنگ جهاني اول آغاز مي‌شود و ما را با خود به دل جنگ و نيز پشت صحن? ميدان جنگ مي‌برد.
ياروسلاو هاشک در رمان «شوايک»، با خلق يکي از ماندگارترين تيپ‌هاي کميکِ ادبيات طنزآميز جهان، هم جنگ را هجو مي‌کند و هم امپراتوري‌اي را که از درون پوسيده است اما با ژست‌ها و شعارهاي حماسي و پرطمطراق حفظِ ظاهر مي‌کند تا همه چيز را روبه‌راه جلوه دهد. «شوايک» رماني است مناسب براي آنها که علاقمند به طنز انتقادي‌اند و هم مي‌خواهند لحظاتي سرخوشانه و مفرح را تجربه کنند و هم از پشت عينک طنزي سياه به واقعيت جهاني تباه بنگرند.
متن اصلي رمان «شوايک» نخستين بار در فاصل? سال‌هاي 1921 تا 1923 به صورت جزوه‌هايي دنباله‌دار و با عنوان Osudy dobrého voj?ka ?vejka za sv?tové v?lky، به زبان چک منتشر مي‌شد. البته عمر ياروسلاو هاشک کفاف نداد که اين رمان را به پايان برساند اما همان‌قدر از آن که نوشته و چاپ شد آوازه‌اي جهاني يافت و دستماي? اقتباس‌هاي تئاتري و تلويزيوني و راديويي و سينمايي قرار گرفت. بر اساس رمان «شوايک» فيلم‌هاي زيادي ساخته شده و همچنين برتولت برشت نمايشنامه‌اي بر اساس آن نوشته است.

مروري بر رمان «شوايک»
ماجراهاي رمان «شوايک»، چنانکه گفته شد، در متن جنگ جهاني اول اتفاق مي‌افتد. هاشک در اين رمان دوره‌اي از تاريخ سرزمين خود را ترسيم مي‌کند که امپراتوري اتريش ـ مجارستان غرقِ فساد و در آستان? زوال است.
شخصيت اصلي رمان «شوايک» مردي رند و عامي است که با شروع جنگ جهاني اول به جنگ مي‌رود و البته بيش از آنکه بجنگد در فکر عياشي و شکم‌چراني و فرار از زيرِ کار است. او رندي است با ظاهري ساده‌لوح که هاشکِ طنزنويس او را خلق کرده و وسطِ ميدان فرستاده تا نمايشِ کذبِ «همه‌چيز روبه‌راه است» را به هم بزند و آشفتگي و هرج‌و‌مرج و ادبار و فسادي را که با حماسه‌سرايي‌هاي دروغين لاپوشاني مي‌شود برملا کند. شوايک و همپالکي‌هايش همچنين نمايندگان شور زندگي‌اند در برابر مرگ، در روزگاري که مرگ و کشتار بر همه جا سايه گسترده است.

درباره ياروسلاو هاشک، نويسنده رمان «شوايک»
ياروسلاو هاشک (Jaroslav Ha?ek)، متولد 1883 و درگذشته به سال 1923، داستان‌نويس، طنزپرداز، روزنامه‌نگار و شاعر چک بود. زندگي هاشک به ولگردي و بي‌قيديِ خودخواسته گذشت. از کودکي و نوجواني آدمي نبود که بتواند جايي بند شود. از خانواده‌اي فقير برآمده بود. پدرش معلم دبيرستان بود و پس از مرگش خانواده به فقري دوچندان دچار شد. هاشک کلاس چهارم دبيرستان بود که مجبور شد، با وجود اينکه دانش‌آموز خوبي بود، درس را رها کند و در داروخانه‌اي مشغول به کار شود. اما از داروخانه اخراج شد و دوباره به درس و مدرسه بازگشت. اين‌بار مدرسه را تمام کرد و بعد از فارغ‌التحصيلي از آموزشگاه بازرگاني در بانک شغلي دست‌وپا کرد. روحيه‌اش اما به کارِ کارمندي نمي‌خورد و دست آخر او را به دليل اينکه دل به کار نمي‌داد و محل کارش را ترک مي‌کرد از بانک اخراج کردند. هاشک نويسنده‌اي جهان‌ديده بود و بي‌اعتنا به آداب و قيود مرسوم. مدتي به عشق دختري از اعيان به نام يارميلا مايرووا سعي کرد سربه‌راه شود چون اين شرط خانواده دختر براي ازدواج هاشک با او بود. هاشک در اين دورانِ دلدادگي، چنانکه در مقدم? کمال ظاهري بر ترجم? فارسي رمان «شوايک» اشاره شده، «دست به هر کاري مي‌زند، و از روي ناچاري عضو هيئت نويسندگان مجل? دنياي حيوانات مي‌شود. اما خيلي زود بيرونش مي‌کنند، زيرا خبر از جانوران شگرفي مي‌دهد که تنها زاده خيال پرتوان خود اوست.» هاشک در نشريات مختلف کار مي‌کند اما در هيچ‌کدام ماندگار نمي‌شود. البته با دختر مورد علاقه‌اش ازدواج مي‌کند. حاصل اين ازدواج پسري به نام ريشارد است. زندگي زناشويي هاشک هم اما دوام نمي‌يابد.
هاشک مدتي هم آنارشيست شد. همچنين مدتي همراه چند نفر از دوستانش حزبي به نام «حزب پيشرفت آهسته در چارچوب قانون» تشکيل داد که البته حزبي بود که از سر طنز و کنايه و براي دست انداختن امپراتوري اتريش ـ مجارستان تأسيس شده بود. هاشک در دوران جنگ جهاني اول وارد ارتش مي‌شود. در اين دوره با آدم‌هايي آشنا مي‌شود که الگوهاي او براي خلق شخصيت‌هاي رمان «شوايک» مي‌شوند. اما هاشک در خدمت نظام نيز عنصري ناسازگار است. به خاطر فرار از خدمت خلع درجه و به زندان محکوم مي‌شود اما به جاي زندان او را به جبه? جنگ مي‌فرستند. هاشک به همراه سربازي به نام فرانتيشِک استراشليپکا به جانب اردوي روس‌ها فرار مي‌کند. اين سرباز يکي از منابع الهام هاشک در خلق شخصيت شوايک است. هاشک بر آن است که با روس‌ها عليه امپراتوري اتريش بجنگد. در روسيه به لژيون چکسلواکي مي‌پيوندد اما با وقوع انقلاب اکتبر تغيير مسير مي‌دهد. لژيون چکسلواکي را به قصد پيوستن به ارتش سرخ ترک مي‌کند. عضو حزب کمونيست روسيه مي‌شود و مدتي شور انقلابي او را تسخير مي‌کند و زندگي‌اش نظم و نسق و هدفي مي‌يابد. اين هم اما ديري نمي‌پايد. پس از مدتي به کشور خودش بازمي‌گردد و مشغول نگارش و انتشار رمان «شوايک» مي‌شود. از اين رمان آن‌قدر درآمد کسب مي‌کند که بتواند خانه‌اي بخرد و «شوايک» را زير يک سقف به انجام برساند اگرچه عمرش به اين کار کفاف نمي‌دهد.

درباره ترجم? فارسي رمان «شوايک»
متن کامل رمان «شوايک»، تا جايي که هاشک آن را نوشته، با ترجم? کمال ظاهري و همراه با مقدمه‌اي از او درباره زندگي هاشک و نيز ترجم? مقاله‌اي از لاسلو دوبوشي درباره رمان «شوايک» در نشر چشمه منتشر شده است. از رمان «شوايک» ترجمه‌هاي ديگري هم، البته ترجمه‌هايي ناقص که تنها بخشي از رمان را دربرمي‌گيرند، به فارسي منتشر شده که عبارتند از «مصدر سرکار ستوان» ترجم? حسن قائميان، «شوايک سرباز پاک‌دل» ترجم? ايرج پزشک‌زاد و «شوايک سرباز خوب» ترجم? منوچهر محجوبي.
در ترجم? کمال ظاهري از رمان «شوايک» تصويرسازي‌هاي معروف يوزف لادا براي اين رمان نيز چاپ شده است.
کمال ظاهري، متولد 1335، مترجم ايراني ادبيات اروپاي مرکزي و شرقي است. رمان «مُهر پنجم» و مجموعه داستان «قصه‌هاي يک‌دقيقه‌اي» از جمله ترجمه‌هاي اوست.

رتب? رمان «شوايک» در گودريدز: 4.08 از 5.