تئوری بنیادی موسیقی

کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی»، اثر پرویز منصوری
کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی»، اثر پرویز منصوری، کتابی است علمی در توضیح اصطلاحات و مفاهیم پایه‌ای و فنّی و تخصصی مربوط به موسیقی. این کتاب مشهورترین اثر تألیفی پرویز منصوری در زمینۀ موسیقی است و از زمان نخستین چاپ آن در سال 1370 خورشیدی تا کنون بیش از هفتاد بار تجدید چاپ شده است.
«تئوری بُنیادی موسیقی» هم کتابی کارآمد برای استادان و دانشجویان موسیقی است و هم کسانی را که از موسیقی چیز زیادی نمی‌دانند اما علاقه‌مندند که بدانند، به کار می‌آید. پرویز منصوری این کتاب را با این هدف نوشته است که تئوری موسیقی را، به‌عنوان محصول تجربۀ استادان گذشته، به مخاطبانی که می‌خواهند، جدا از لذت‌بردن از شنیدن موسیقی، از جزئیات و ویژگی‌های تکنیکی و مبانی آن نیز سردرآورند توضیح دهد و همچنین پشتوانه‌ای نظری برای کسانی که خود به‌طور تخصصی در کارِ موسیقی‌اند فراهم آورد. «تئوری بُنیادی موسیقی»، چنانکه نویسنده خود در پیشگفتار آن توضیح داده است، حکم نوعی خودآموز موسیقی را دارد و به نحوی نوشته شده که خواننده را از مراجعه به استاد بی‌نیاز کند.
منصوری در پیشگفتار کتاب دربارة طیف مخاطبان آن می‌نویسد: «بنای نگارش این کتاب بر این پایه نهاده شده است که همه، از استاد موسیقی گرفته تا خواننده‌ای که کمترین دانشی از موسیقی ندارد، بتوانند از آن بهره‌مند شوند، ولی البته شرط خوانندة ناآشنا این است که گذشته از هوش متوسط علاقۀ موشکافانه‌ای هم به فراگرفتن پیچیدگی‌های تئوری موسیقی همراه با پشتکار فراوان داشته باشد. از سوی دیگر، نویسنده خواننده‌ای را هم در نظر داشته است که فراگیری موسیقی را تا مراحل عالی‌تر، و حتی مرحلۀ استادی، پیموده ولی در میان راه گسستگی‌هایی برایش پیش آمده و درکِ برخی نکته‌ها یا پیونددادن برخی مطالب را کم یا بیش مهمل گذاشته و به دست فراموشی سپرده است.»
نخستین چاپ کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» را انتشارات چاووش منتشر کرد، اما ناشر آن از چاپ دوم به بعد و تا امروز نشر کارنامه بوده است. «تئوری بُنیادی موسیقی» در سال 1371 خورشیدی به‌عنوان کتاب برگزیده سال انتخاب شد.

مروری بر کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی»
بر پیشانی پیشگفتار کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» این عبارت از «فاوست» گوته نقل شده است که: «دوست من، تئوری خاکستری است، اما درخت جاودان زندگی سبز است.» این عبارت نشان از اولویت عمل بر نظریه دارد و بیانگر این است که تجربۀ عملی در هرچیز مهم‌تر از آموزه‌های تئوریک است. با این‌همه پرویز منصوری پس از آوردن این عبارت از «فاوست» توضیح می‌دهد که چرا تئوری مهم است و نسبت تئوری با عمل چه نسبتی است و چرا باید تئوری آموخت و آموختن تئوری چگونه می‌تواند به ما کمک کند که در عرصه‌های مختلف بهتر عمل کنیم.
منصوری در تعریف تئوری و نسبت آن با عمل و ضرورت یادگیری تئوری، ضرورتی که کتاب بر اساس آن نوشته شده، می‌نویسد: «تئوری چکیده تجربه و عمل است، معرفت بر انبوه جنبه‌های گوناگون واقعیت است، نتیجۀ بررسی نظام درونی پدیده‌ها، و رهیافت به قانونمندی آن‌هاست؛ پس به‌کاربردن تئوری در واقع چیزی جز سود جستن از زندگی و عمل گذشته نیست. گاهی به‌نظر می‌رسد که تئوری و عمل در تعارض با یکدیگر قرار دارند، ولی خود این تعارض نیز بخشی از روند زندگی است؛ این دو یکدیگر را تکمیل می‌کنند، چنان که نادیده گرفتن یا دست کم گرفتن یکی از آن‌ها – چه در علم و چه در هنر – در نهایت برای سرسبزی و باروری درخت زندگی زیانبار است.»
کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» از پیشگفتار، بخشی با عنوان سرآغاز، توضیحی درباره مشخصه‌های صدا از نظر موسیقایی، دوازده فصل و بخشی با عنوان «پی‌افزود» تشکیل شده است. در این کتاب علاوه بر توضیح مفاهیم تئوریک موسیقی تا آنجا که امکانپذیر بوده به سیر تحول این مفاهیم نیز اشاره شده است. فصل‌های دوازده‌گانۀ کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» عبارتند از: «نشانه‌های اولیۀ خط موسیقی»، «تأکید و وزن»، «فاصله (1)»، «گام و تونالیته»، «فاصله (2)»، «قواعد نت‌نویسی»، «حامل و تاریخچۀ آن»، «مُدهای کلیسا»، «وزن‌های دشوارتر»، «تکمیل خط موسیقی، نشانه‌های دیگر»، «آکوردشناسی» و «سرآغاز هارمونی».
نام نت‌ها، شکل‌های نت‌نویسی در قدیم، وزن‌خوانی، سنکوپ، معنای فاصله در موسیقی، درست‌نویسی خط موسیقی، موسیقی در یونان باستان، موسیقی در قرون وسطی، شستی‌های پیانو و نام نت‌ها به زبان‌های مختلف از جمله موضوعات و مباحثی هستند که در فصل‌های مختلف کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» به آن‌ها پرداخته شده است. در پایان هر فصل تمرین‌هایی ارائه شده و علاوه بر این، بین بعضی از فصل‌ها هم پرسش و تمرین گنجانده شده است. بخش پی‌افزود کتاب نیز شامل توضیح برخی از اصطلاحات و مفاهیم مهم موسیقی است.

درباره پرویز منصوری، نویسنده کتاب «تئوری بنیادی موسیقی»
پرویز منصور، متولد 1303 در همدان و درگذشته به سال 1390 در وین اتریش، موسیقی‌دان ایرانی و مدرس و پژوهشگر و منتقد و نویسنده و مترجم حوزه موسیقی بود. منصوری زمانی که در ایران بود در هنرستان‌های موسیقی تهران تدریس می‌کرد، اما از دوره‌ای به بعد از ایران رفت و ساکن اتریش شد و حدود سی سال پایانی عمر خود را در آن کشور زندگی کرد. او در زمینه‌های مختلف مربوط به موسیقی، از جامعه‌شناسی موسیقی تا سازشناسی و ...، قلم می‌زد.
«سازشناسی» و «هارمونی تحلیلی» دو کتاب تألیفی دیگر منصوری در زمینۀ موسیقی هستند. او کتاب‌هایی را هم در این زمینه ترجمه کرده که عبارتند از: «چگونه از موسیقی لذت ببریم»، «اصول سازبندی ارکستر (ارکستراسیون)» و «دعوت به شنیدن».

رتبۀ کتاب «تئوری بُنیادی موسیقی» در گودریدز: 04/4 از 5.