کالیگولا

نمایشنامۀ «کالیگولا» اثر آلبر کامو
فلسفه‌ورزی بر صحنۀ نمایش. کتاب «کالیگولا» (Caligula) یکی از نمایشنامه‌های مشهور آلبر کامو است؛ نمایشنامه‌ای که کامو در آن، مثل همۀ آثارش، به بیان دغدغه‌های فلسفی خود می‌پردازد و نگرش خود به جهان و آدمی را بیان می‌کند.
پوچی، که یکی از مضامین اصلی آثار کامو است، در نمایشنامۀ «کالیگولا» نیز جلوه‌ای پُررنگ دارد. این نمایشنامه، در کنار رمان «بیگانه» و کتاب «اسطورۀ سیزیف»، بخشی از سه‌گانۀ معروف به «سه‌گانۀ پوچی» آلبر کامو را تشکیل می‌دهد.
کتاب «کالیگولا» نمایشنامه‌ای فلسفی دربارۀ پوچی، عصیان، جنایت و مرگ است. متن اصلی این نمایشنامه اولین بار در سال 1944 منتشر شده و برای نخستین بار در سال 1945 بر صحنۀ تئاتر اجرا شده است.

مروری بر نمایشنامۀ «کالیگولا»
آلبر کامو نمایشنامۀ «کالیگولا» را با نگاه به زندگی امپراتور کایوس کالیگولا، امپراتور رومی، و براساس زندگی او نوشته است و البته از زاویۀ خود و با محور قرار دادن دغدغه‌های فلسفی خود به این شخصیت تاریخی نگاه کرده و او را بر صحنۀ نمایش احضار کرده است.
کامو در نمایشنامۀ «کالیگولا» داستان امپراتوری را روایت می‌کند که براثر مرگ خواهرش، دروسیلا، خواهری که کالیگولا سخت دلبستۀ او بوده است، کارش به جنون و جنایت می‌کشد و دست به کشتار و ویرانگری می‌زند.
نمایشنامۀ «کالیگولا» بیانگر تأملات فلسفی آلبر کامو در جنون و جنایت و ویرانگری امپراتور کالیگولا و فلسفه‌ورزی او درباب مفهوم پوچی است.
در نمایشنامۀ «کالیگولا» می‌بینیم که کالیگولا با مرگ خواهرش مدتی ناپدید می‌شود و چون بازمی‌گردد شروع به ظلم و کشتار می‌کند. درواقع مرگ خواهر کالیگولا او را با حقیقت مرگ مواجه کرده است. کالیگولا دریافته است که همه‌چیز پوچ و بی‌معناست و در پی عصیان علیه پوچی و مرگ است. او پادشاهی است که نه به‌قصد کشورگشایی، بلکه با نیت غلبه بر پوچی و رسیدن به آزادی، دست به جنایت می‌زند.
کامو خود کالیگولا را مردی می‌داند که از سَرِ شور زندگی به جنون ویرانگری کشانده شده است؛ مردی که از فرط وفاداری به اندیشۀ خود، وفاداری به انسان را فراموش کرده است.

دربارۀ آلبر کامو، نویسندۀ نمایشنامۀ «کالیگولا»
آلبر کامو (Albert Camus)، متولد 1913 در الجزایر و درگذشته به سال 1960، داستان‌نویس، نمایشنامه‌نویس، فیلسوف، جستارنویس و روزنامه‌نگار فرانسوی و برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات سال 1957 بود.
کامو نویسنده‌ای بود که در آثارش به بیان تأملات فلسفی خود درباب معنای هستی، موقعیت انسان در هستی و مسئولیت او در قبال دیگران و نیز در قبال فجایعی که در جهان اتفاق می‌افتد می‌پرداخت.
کامو، چه در قصه‌ها و نمایشنامه‌ها و چه در جُستارها و نوشته‌های غیرداستانی‌اش، همواره پرسشهایی بنیادین را دربارۀ انسان و جهان و مفاهیمی نظیر عدالت، اخلاق و خیر و شر پیش می‌کشید. او همچنین به نقد ایدئولوژی‌ها و نظام‌های تمامیت‌خواه می‌پرداخت.
آلبر کامو هم منتقد فاشیسم بود و هم منتقد کمونیسم و لیبرالیسم. با قطعیت‌های ایدئولوژیک سرِ سازگاری نداشت و معتقد بود خشونت را حتی عدالتخواهانه‌ترین ایدئولوژی‌ها توجیه نمی‌کند. در مواجهه با رویدادهای سیاسی زمانه‌اش و تحلیل این رویدادها، از جمله دربارۀ جنگ الجزایر، می‌کوشید تحت تأثیر مواضع احساسی قرار نگیرد و با شکاکیتی انتقادی به مسائل روزگار خود بنگرد.
کامو عمر کوتاهی داشت و پیش از پنجاه‌سالگی در تصادف اتومبیل کشته شد. عمرش اما پُربار بود و در مدتی کم آثار فراوانی از خود به جا گذاشت. رمان «بیگانه» از مشهورترین آثار اوست. از دیگر آثار آلبر کامو می‌توان به کتاب‌های «طاعون»، «سوء‌تفاهم» و «عصیانگر» اشاره کرد.
آلبر کامو سه سال پیش از مرگش، یعنی در سال 1957، جایزة نوبل ادبیات را دریافت کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی نمایشنامۀ «کالیگولا»
کتاب «کالیگولا» با ترجمۀ پری صابری در نشر قطره منتشر شده است.
پری صابری، متولد 1311 در کرمان، کارگردان تئاتر، نمایشنامه‌نویس و مترجم ایرانی است. او مؤسس تالار مولوی، بنیانگذار گروه تئاتر پازارگاد و دارای نشان لژیون دونور فرانسه، نشان ابن سینا از یونسکو، لوح سپاس هفدهمین جشنوارۀ بین‌المللی فجر و تندیس و لوح سپاس هجدهمین، نوزدهمین، بیستمین، بیست‌ویکمین و بیست‌وسومین جشنوارۀ بین‌المللی فجر است.
صابری همچنین بین سال‌های 1347 تا 1357 خورشیدی مدیر فعالیت‌های فوق برنامۀ دانشگاه تهران بوده است.
از نمایشنامه‌های پری صابری که او خود آن‌ها را بر صحنۀ تئاتر اجرا کرده است می‌توان به «من از کجا عشق از کجا: دیدار با فروغ فرخزاد»، «من به باغ عرفان» (دربارۀ سهراب سپهری) و «شمسِ پرنده: دیدار شمس و مولانا» و از ترجمه‌های او می‌توان به نمایشنامه‌های «شش شخصیت در جست‌وجوی نویسنده»، «یرما» و «کرگدن» اشاره کرد.
از نمایشنامۀ «کالیگولا» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است؛ یکی ترجمۀ ابوالحسن نجفی، منتشرشده در نشر نیلوفر، و دیگری ترجمۀ پرویز شهدی، منتشرشده در نشر به‌سخن.