رمان های جاویدان جهان: کلبه ی عمو تام

رمان «کلبه‌ی عموتام»، اثر هریت بیچر استو
رمانی کلاسیک درباره تبعیض نژادی. رمان «کلبه‌ی عموتام»، با عنوان اصلی Uncle Tom's Cabin، نخستین بار در سال 1852 به صورت کتاب منتشر شد و خیلی زود آوازه‌ای جهانی یافت. هریت بیچر استو «کلبه‌ی عموتام» را ابتدا به صورت پاورقی در نشریه‌ای منتشر کرد و بعد متن کامل آن را در یک کتاب به چاپ رساند.
رمان «کلبه‌ی عموتام» داستانی انتقادی درباره برده‌داری و زندگی رنج‌بار سیاهان در آمریکای قرن نوزدهم است. شهرت این رمان در زمان خودش، به عنوان رمانی جسورانه علیه برده‌داری و تبعیض نژادی، به جایی رسید که بعضی آن را جرقۀ جنگ داخلی آمریکا و لغو برده‌داری دانستند. چنانکه معروف است و محسن سلیمانی نیز در مقدمه‌اش بر ترجمۀ فارسی خلاصۀ رمان «کلبه‌ی عموتام» اشاره کرده، آبراهام لینکلن، رییس جمهور آمریکا در دوران جنگ داخلی و کسی که اعلامیۀ آزادی بردگان را صادر کرد، در دیداری با هریت بیچر استو به او گفت: «پس شما همان خانم کوچکی هستی که باعث جنگی بزرگ (جنگ داخلی آمریکا) شد!»
البته رمان «کلبه‌ی عموتام» حدود ده سال قبل از وقوع جنگ داخلی نوشته شده، اما در زمانی که هریت بیچر استو دست‌به‌کار نوشتن آن شد زمزمه‌هایی علیه برده‌داری برخاسته بود و بحث در این باره به راه افتاده بود. استو «کلبه‌ی عموتام» را با الهام از مشاهدات و دانسته‌هایش از واقعیت‌های جامعه‌ای نوشت که در آن می‌زیست. این رمان را همچنین اثری انتقادی درباره وضعیت زنان و شرایط تبعیض‌آمیز حاکم بر زندگی آنها در آمریکای نیمۀ قرن نوزدهم دانسته‌اند. گفتنی است که این رمان، ضمن تحسین جهانی، خشم طرفداران برده‌داری در جنوب آمریکا را نیز برانگیخت و در پاسخ به آن رمان‌هایی نوشته شد که به رمان‌های «ضدّ تام» شهرت دارند.
رمان «کلبه‌ی عموتام» روی صحنۀ تئاتر هم اجرا شده و همچنین دستمایۀ اقتباس‌هایی سینمایی قرار گرفته است.

مروری بر رمان کلبه‌ی عموتام
رمان «کلبه‌ی عموتام» یک رمان رئالیستی قرن نوزدهمی با ویژگی‌ها و عناصر آشنای این نوع رمان‌هاست. داستان این رمان درباره سیاهپوستی مؤمن و رنجبر و صبور و مهربان و ستمکش به نام تام است که ارباب او، علیرغم میلش و با اینکه از کار و اخلاق تام رضایت دارد، مجبور می‌شود او را در ازای بدهی‌ای به یک تاجر بدهد. تاجر اما پسرکی سیاه‌پوست را نیز از ارباب تام طلب می‌کند. این پسرک فرزند برده‌ای به نام لیزا است. لیزا که نمی‌خواهد فرزندش از او جدا شود فرار می‌کند، اما تام تسلیم سرنوشت رنج‌بار خود می‌شود. به گفتۀ خود استو، یکی از منابع الهام او در این رمان ماجرای برده‌ای سیاهپوست بوده که زیرِ شکنجه جان داده و در حالِ جان دادن برای شکنجه‌گرانش دعا می‌کرده است. اما همچنین گفته شده که مرگ پسر هجده‌ماهۀ استو، ساموئل چارلز استو، نیز در احساس همدردی‌اش با سیاهان تحت ستم بی‌تأثیر نبوده و او خود نیز به این موضوع اشاره کرده و گفته است که از دست دادن کسی که بسیار به او نزدیک بوده باعث شده که با بردگان احساس همدردی کند. استو خطاب به بردگان رنج‌دیده گفت که «شما همیشه در قلب من ساموئل چارلز استو خواهید بود.»
هریت بیچر استو در رمان «کلبه‌ی عموتام» خشونتی را که در عصر او بر سیاهان اعمال می‌شده، بی‌پرده به تصویر کشیده است. او از همان سطرهای ابتدایی رمان ما را با جامعه‌ای مواجه می‌کند که در آن سیاهان حکم کالا را دارند و کسی به آنها به عنوان انسان نگاه نمی‌کند.
در «کلبه‌ی عموتام» همچنین، از خلال شرح رنج‌های تام و زندگی سخت و روزگار سیاهش، تصویری از آمریکای عصر برده‌داری و مسائل زنان در آن روزگار ارائه شده است.

درباره هریت بیچر استو، نویسنده رمان کلبه‌ی عموتام
هَریت بیچِر اِستو (Harriet Beecher Stowe)، متولد 1811 و درگذشته به سال 1896، داستان‌نویس آمریکایی و فرزند پدری کشیش بود. استو مادرش را در پنج‌سالگی از دست داد و تحت تأثیر تعلیمات و اعتقادات پدر و در محیطی مذهبی پرورش یافت. اقامت در سینسیناتیِ اوهایو او را با عقاید ضدّ برده‌داری آشنا کرد. در آن دوران بردگان فراری به سینسیناتی می‌آمدند و از آنجا با قطار به شمال آمریکا و کانادا می‌رفتند. این‌گونه بود که سینسیناتی به مفر و پناهگاهی برای آنان بدل شد. مشاهده‌ ستمی که علیه سیاهان اعمال می‌شد و رنج‌هایی که آنها می‌کشیدند و همچنین حضور در بحث‌هایی درباره برده‌داری و وضعیت سیاهان، از عواملی بود که استو را نسبت به مسئلۀ تبعیض نژادی حساس کرد و رمان «کلبه‌ی عموتام» این‌گونه بود که رقم خورد و فکر نوشتن آن در سر او افتاد. نام استو با همین رمان در تاریخ ادبیات جاودانه شد و بعد از آن هیچ‌یک از آثار دیگرش شهرتی به اندازه‌‌ی «کلبه‌ی عموتام» نیافتند. او همچنین از مدافعان حقوق زنان متأهل بود و در این زمینه نیز فعالیت داشت.
از دیگر آثار هریت بیچر استو می‌توان به «خواستگاری کشیش»، «مروارید جزیره اُر» و «مردم اُلدتاون» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی رمان کلبه‌ی عموتام
نسخۀ خلاصه‌شده رمان «کلبه‌ی عموتام» با ترجمه و مقدمۀ محسن سلیمانی در نشر افق منتشر شده است. محسن سلیمانی، متولد 1338 در تهران و درگذشته به سال 1396، مترجم، پژوهشگر ادبیات داستانی و طنز، روزنامه‌نگار، مدرس داستان‌نویسی و داستان‌نویس ایرانی بود. از سلیمانی ترجمه‌ها و آثار تألیفی زیادی در زمینۀ داستان و آموزش داستان‌نویسی و نقد ادبی منتشر شده است. سردبیری شماره یک تا نُه جُنگ‌های «سوره»، مسئولیت بخش ترجمۀ ادبی و ادبیات داستانی مجلۀ «کیهان فرهنگی» و دبیر سرویس ادبی روزنامه‌های «همشهری»، «صبح امروز» و «بهار» از فعالیت‌های محسن سلیمانی در عرصۀ روزنامه‌نگاری است. او همچنین چند سال به تدریس داستان‌نویسی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران پرداخت.
سلیمانی در سِمَت معاونت امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مشغول به کار بود و مدتی هم مسئولیت بخش فرهنگی ایران در لندن و نیویورک را به عهده داشت. آخرین سِمَتِ دولتی او رایزنی فرهنگی ایران در صربستان بود و در همین سِمَت بود که در سال 1396 در شهر بلگراد درگذشت.
محسن سلیمانی در سال 1394 نشان درجه یک هنری را در زمینۀ ادبیات داستانی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرد. از جمله ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «از روی دست رمان‌نویس»، «فن داستان‌نویسی»، «طرح و ساختار رمان»، «جادوی زاویه دید» و «بیست و هشت اشتباه نویسندگان» و از آثار تألیفی‌اش می‌توان به مجموعه داستان «سالیان دور» و کتاب‌های «چشم در چشم آینه»، «طنزپردازی به زبان ساده: علل خنده و فنون و تمرین‌هایی برای طنزنویسی» و «رمان‌نویسی در وقت اضافه» اشاره کرد.
به جز خلاصه‌ای که محسن سلیمانی از رمان «کلبه‌ی عموتام» ترجمه کرده، ترجمه‌های دیگری نیز از این رمان موجود است. در دهۀ 30 خورشیدی ترجمۀ منیر جزنی (مهران) از متن کامل این رمان، با عنوان «کلبۀ عمو تُم»، منتشر شد. این ترجمه بارها در انتشارات امیرکبیر تجدید چاپ شده است.

رتبۀ رمان «کلبه‌ی عموتام» در گودریدز: 3.88 از 5.