همنوایی شبانه ارکستر چوبها

کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» نوشتۀ رضا قاسمی
داستانی دربارة مسخ، مرگ، مهاجرت، بی‌وطنی و هویت‌هایی چندپاره در غربت و تنهایی. رضا قاسمی در کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» با روایتی که آمیزه‌ای از وهم و واقعیت و طنز است، از هویت‌های مخدوش و روابط گسسته و بحرانها و کابوسها و توهمات و احوال مالیخولیایی مهاجرانی غریب و بی‌وطن می‌نویسد و از خلال طرح داستانی جذاب و غریب که وقایع آن در فرانسه می‌گذرد مسائلی بنیادین را درباب هویت و مرگ و زندگی پیش می‌کشد.
کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» اولین رمان رضا قاسمی و مشهورترین و تحسین‌شده‌ترین اثر داستانی اوست. این رمان، هم توجه داستان‌نویسان و منتقدان ادبی را به خود جلب کرد و هم در میان مخاطبان عادی ادبیات داستانی جا باز کرد.
رضا قاسمی به‌خاطر کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» برندۀ جوایز بهترین رمان اول سال 1380 جایزۀ هوشنگ گلشیری، بهترین رمان سال 80 جایزۀ نویسندگان و منتقدان مطبوعات و نیز رمان برگزیدۀ یک دهه در دورۀ دهم جایزۀ نویسندگان و منتقدان مطبوعات شد.
کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» اولین بار در سال 1996 در امریکا به چاپ رسید و بعد از آن در سال 1380 در ایران، در نشر آتیه، منتشر شد. چاپ فعلی این رمان در انتشارات نیلوفر منتشر شده است.

مروری بر کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها»
رضا قاسمی در کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» داستان یک مهاجر ایرانی ساکن فرانسه و روابط او با دیگر مهاجران ایرانی را روایت می‌کند و ماجرای مخمصه‌ای را که این مهاجر، که راوی رمان هم هست، به آن گرفتار می‌شود.
راوی کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» ساکن ساختمانی در فرانسه و همسایۀ مهاجرینی دیگر است. آنچه این راوی از سر می‌گذراند و نقل می‌کند به کابوس می‌ماند و وقایع کتاب در فضایی آمیخته به وهم و واقعیت و کابوس رخ می‌دهند. در روایت راوی این رمان از موقعیتهای بحرانی و کابوس‌وار، رگه‌هایی از طنز نیز وجود دارد.
رضا قاسمی در کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» با رویکردی انتقادی به تأمل در مسائل و بحرانهایی می‌پردازد که ریشه در گذشته و فرهنگ شخصیتهای رمان دارد. راوی این رمان با مسائلی درگیر است که ریشۀ آنها در گذشتۀ اوست.
در جاهایی از کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» به ادبیات کلاسیک فارسی نیز ارجاع داده شده است.
مسخ، سنت و گذشتۀ فرهنگی، بحران روابط عاطفی، سردرگمی، تنهایی، هویت‌های مبهم، وهم، مالیخولیا و مرگ از جمله عناصر مضمونی برسازندة کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» هستند.
در بخشی از کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها» می‌خوانید: «نه، من کسی را نکشته بودم. وقتی هم "م الف ر" دوباره به سراغم آمده بود، همین که کاردِ آشپزخانه را برداشته بودم به حال خودم رهایم کرده بود. پس با حالتی حق به جانب گفتم: "قتل؟ من در عمرم حتا یک سیلی هم به کسی نزده‌ام."
فاوستِ مورنائو با خونسردی گفت: "قتل، نشرِ اکاذیب و اخلال در امنیت!"
افتاده بودم به گردابِ هایلی و با هر تقلا فقط بیشتر خود را غرقه می‌کردم. برای آنکه دستم را به تخته‌پاره‌یی گیر بدهم گفتم: "در هر صورت گمان نمی‌کنم مرا همین‌طوری به آنجا برگردانید."
از گفتنِ این جمله، قصدم این بود که دستِ کم محاکمه‌ای برقرار شود تا امکانِ دفاع داشته باشم. اما وضع از آن هم که بود، بدتر شد.
- قطعاً به همین صورت برتان نمی‌گردانند. و مجازاتِ باز هم سخت‌تری در انتظارِ شماست. چون علاوه بر همه‌ی این‌ها، گناهِ دیگری هم مرتکب شده‌اید که تا به حال سابقه نداشته است.
با حیرت پرسیدم: "کدام گناه؟"
- شما نه تنها همه‌ی عمرتان با فریب و دروغ زندگی کرده‌اید بلکه اینجا هم دست از اغفالِ دیگران برنداشته‌اید.
درمانده گفتم: "چه اغفالی؟"
فاوستِ مورنائو در حالی که کتابِ مرا نشان می‌داد گفت: "شما چون می‌دانستید چنین روزی در پیش است به خیالِ خود دستِ پیش گرفته‌اید و برای انحرافِ اذهان نامه‌‌ی اعمالتان را پیشاپیش و به صورتی که مایل بوده‌اید نوشته‌اید، نه آنطور که واقعاً بوده."»

دربارۀ رضا قاسمی، نویسندۀ کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها»
رضا قاسمی، متولد 1328 در ورنامخواستِ اصفهان، داستان‌نویس، موسیقیدان، کارگردان تئاتر و نمایشنامه‌نویس ایرانی ساکن فرانسه است. قاسمی در کودکی به همراه خانواده و به‌دلیل شغل پدرش از اصفهان به ماهشهر رفت و تا هجده‌سالگی ساکن این شهر بود. کودکی و نوجوانی‌‌اش چندان آسان نگذشت. پدری سختگیر داشت که باعث می‌شد او از آزادی‌هایی که ممکن بود بعضی از هم‌سن‌وسال‌های دیگرش از آن‌ها برخوردار باشند محروم بماند. علاوه بر این، در شش‌سالگی به بیماری حاد پروستات دچار شد و در بیمارستان بستری شد و به کما رفت. در هجده‌سالگی خانۀ پدری را ترک کرد و به اصفهان رفت. در آنجا مدتی کارگر یک مغازۀ خشکشویی بود. بعد در کنکور شرکت کرد و وارد دانشگاه شد و در رشتۀ تئاتر در دانشکدۀ هنرهای زیبا به تحصیل پرداخت. در دوران دانشجویی نیز سختی‌هایی را از سر گذراند و مدتی مجبور بود در خیابان بخوابد. در همان دوران دانشگاه اولین نمایشنامه‌اش را به نام «کسوف»، که آن را در هجده‌سالگی نوشته بود، در دانشگاه تهران روی صحنه برد. از دیگر کارهایی که در دورۀ دانشجویی اجرا کرد نمایشنامۀ تک‌پرده‌ایِ «آمد و رفت» از ساموئل بکت بود. در سال 1355 نمایشنامه‌ای از او با عنوان «چو ضحاک شد بر جهان شهریار» جایزۀ اول تلویزیون ملی ایران را به‌عنوان بهترین نمایشنامه از آن خود کرد.
رضا قاسمی مدتی در کارگاه نمایش کارمند بود و در آنجا به کار تئاتر می‌پرداخت. در کارگاه نمایش نمایشنامه‌ای از او با عنوان «نامه‌هایی بدون تاریخ از من به خانواده‌ام و بالعکس» مورد توجه اعضای کارگاه، از جمله آربی اوانسیان، قرار گرفت. این نمایشنامه را خود رضا قاسمی در کارگاه نمایش و با گروه آربی اوانسیان اجرا کرد. در این اجرا سوسن تسلیمی نیز ایفای نقش کرده است.
قاسمی در سال 1355 وقتی خدمت سربازی را در شاهرود می‌گذراند در آنجا نمایشنامۀ «چاه»، نوشتۀ داود دانشور، را با بچه‌های بین ده تا سیزده سال، که دورۀ پیشاهنگی را می‌گذراندند، اجرا کرد و اجرای موفقی از این نمایشنامه ارائه داد. در سال 1357 سربازی‌اش تمام شد و به تهران برگشت و این بار نمایشنامۀ «چاه» را با گروهی حرفه‌ای از بازیگران کارگاه نمایش در تهران اجرا کرد. اما با اوج‌گیری وقایع مربوط به انقلاب و عوض شدن حال‌و‌هوای جامعه، قاسمی اجرا را تعطیل کرد. بعد از انقلاب نیز سه نمایشنامه‌اش، به نام‌های «اتاق تمشیت»، «ماهان کوشیار» و «معمای ماهیار معمار»، را در ایران بر صحنه برد. در سال 1365 از ایران به فرانسه رفت. اولین رمانش، کتاب «همنوایی شبانه ارکستر چوبها»، را در فرانسه نوشت. انتشار این رمان در ایران نام رضا قاسمی را به عنوان نویسنده‌ای مطرح در جامعۀ ادبی بر سر زبانها انداخت.
کتاب‌های «چاه بابل» و «وردی که بره‌ها می‌خوانند» دو رمان دیگر رضا قاسمی هستند. از قاسمی شعری به نام «لکنت» نیز منتشر شده است. او همچنین مؤسس نشریۀ الکترونیک «دوات» است.
رضا قاسمی در زمینۀ موسیقی نیز کار و پژوهش کرده و در فرانسه به تدریس خصوصی موسیقی می‌پردازد. همکاری به‌عنوان نوازندۀ سه‌تار در آلبوم «گل صد برگ»، با صدای شهرام ناظری و به‌سرپرستی جلال ذوالفنون، از جمله کارهای مطرح رضا قاسمی در زمینۀ موسیقی است.