باورهای عامیانه مردم ایران

مرجعی برای شناخت فرهنگ عامۀ ایران و باورها و رسومی که ریشه در این فرهنگ دارند. دکتر حسن ذوالفقاری در کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران»، با همکاری علی‌اکبر شیری، فرهنگ‌نامه‌ای مفصّل فراهم آورده است که در آن باورهای عامیانۀ مردم ایران دربارة موضوعات مختلف و هرآنچه در سنت و فرهنگ این مردم و مراسم و جشن‌ها و آیین‌ها و سبک زندگی‌شان جایگاهی نمادین دارد، شرح داده شده است.
با خواندن کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران»، ضمن آشنایی با آداب و رسوم و باورهایی ریشه‌دار در کهن‌ترین اعصار تاریخ ایران، سیر تحول این باورها و تغییراتی که در طول زمان از سر گذرانده‌اند نیز آشنا می‌شویم و نیز تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها را در نقاط مختلف ایران درمی‌یابیم.
کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» مرجعی‌ست که نه فقط پژوهشگران فرهنگ عامه، بلکه منتقدان ادبی و کسانی را هم که دستی در آفرینش ادبی و هنری دارند و نیز مخاطبان عادی ادبیات را به کار می‌آید.
این کتاب همچنین منبعی‌ست برای مطالعات جامعه‌شناختی و نیز تحقیق در روان‌شناسی اجتماعی مردم ایران. در کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» با نمادها و نشانه‌ها و آداب و رسومی مواجه می‌شویم که از دل ناخودآگاه جمعی ایرانیان بیرون آمده‌اند.
بسیاری از باورهای گردآمده و شرح‌داده‌شده در کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» در متون ادبی ایرانی کلاسیک و معاصر به‌نحوی حضور دارند و در این متون به آن‌ها ارجاع داده شده و از آن‌ها به انحاء مختلف استفاده شده است. نویسندگان و شاعران مطرح ایرانی از این باورها و نمادها و تمثیل‌ها و قصه‌هایی که طبق این باورها ساخته شده‌اند بسیار بهره گرفته‌اند و از همین‌رو برای درک بهتر ادبیات قدیم و جدید ایران نیز می‌توان از کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» به‌عنوان یک مرجع استفاده کرد.
کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» همچنین منبعی غنی برای پرورش تخیل ادبی و هنری و دربرگیرنده ایده‌هایی است که می‌توانند برای نویسندگان و شاعران و هنرمندان سودمند و الهام‌بخش باشند و جرقۀ آثاری ادبی و هنری را بزنند.

مروری بر کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران»
کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» در قالب مدخل‌هایی تنظیم شده است که موضوعات متنوعی را در حوزه باورهای عامیانه شامل می‌شوند؛ موضوعاتی از «آب» گرفته تا «تولد» و «مرگ» و بسیار موضوع دیگر که عامۀ مردم برای آن‌ها معانی نمادین قائل بوده‌اند.
کتاب با مقدمه‌ای از حسن ذوالفقاری آغاز می‌شود که در آن از ضرورت تألیف چنین کتابی سخن رفته و روش انجام پژوهش توضیح داده شده و همچنین کتاب‌هایی که پیش از این در حوزه باورهای عامیانۀ مردم ایران نوشته شده‌اند و تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه، دسته‌بندی و معرفی شده‌اند.
بعد از مقدمه، درآمدی آمده است با عنوان «درآمدی بر باورهای عامّه»، که در آن از موضوعات مختلف مرتبط با باورهای عامیانه سخن رفته است. پیوند باورها با فرهنگ عامّه، تفاوت باور و خرافه، چیستی باورها، ویژگی باورها، تناسب باورهای عامیانه با زندگی بشر، دگردیسی باورها، وجه نمادین باورها، تأثیر و نفوذ باورها در وجود انسان، سود و زیان باورها، خاستگاه باورها، ریشه‌های اسطوره‌ای باورها، ریشه‌های دینی و مذهبی باورها، ریشه‌های طبّی باورها، ریشه‌های افسانه‌ای باورها و انواع باورها از منظر فردی و اجتماعی از جمله موضوعاتی‌اند که در درآمد کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» به آن‌ها پرداخته و اشاره شده است.
بعد از این درآمد، باورهای عامیانۀ مردم ایران براساس حروف الفبا، ذیل مدخل‌هایی شرح داده شده‌اند.
در بخشی از مقدمۀ دکتر حسن ذوالفقاری بر کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» می‌خوانید: «باورهای هر قوم با فرهنگ آن قوم ارتباط مستقیم دارد. باورها بنیادی‌ترین مبانی جهان‌بینی انسان را در خود دارد. با تحول باورها، فرهنگ نیز گرایش و سمت‌وسوی دیگری به خود می‌گیرد؛ بنابراین با شناخت تحولات رخ‌داده در باورهای اقوام، به فرهنگ آن قوم می‌توان پی برد. این شناخت ما را به دیگر تحولات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی و فکری رهنمون خواهد کرد. باورداشت‌های اقوام با توجّه به شیوه زندگی، برخاسته از عمق فکر و ذهن آن قوم است، مطالعه و امعان نظر در این باورها به ما کمک می‌کند تا ببینیم کدام‌یک از این باورها حاوی دستوری بهداشتی، اخلاقی و انسانی است. مطالعۀ دقیق‌تر این باورها به ما می‌گوید حتا در افراطی‌ترین این باورها، رمزورازی نهفته است که شاید به دلیل فراموشی فلسفۀ وجودی آن‌ها، اکنون آن باورها را جزو خرافات به شمار می‌آوریم. آن‌چه امروز آن را خرافات و موهومات می‌دانیم، جزئی از مسلمات و اعتقادات نیاکان ما بوده است. این باورها طی زمان‌های دراز دگرگون شده و شکل‌های تحریف‌شده‌ای از آن به دست ما رسیده است. بیشتر آن‌ها نیز برخاسته از فقدان دانش و بینش کافی مردمان گذشته بوده است.»
کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» در نشر چشمه منتشر شده است.

درباره دکتر حسن ذوالفقاری و علی‌اکبر شیری
دکتر حسن ذوالفقاری، متولد 1345 در دامغان و درگذشته به‌سال 1401، پژوهشگر ادبی ایرانی است. او دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است و در دانشگاه تربیت مدرس تدریس می‌کند و عضو هیئت علمی این دانشگاه است.
ذوالفقاری از پژوهشگرانی است که تمرکز اصلی‌اش بر پژوهش در فرهنگ و ادبیات عامیانۀ ایران است و کتاب‌هایی چون «فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی» و «ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران» از جمله آثار پژوهشی است که در این حوزه از او منتشر شده است.
علی‌اکبر شیری، که در تألیف کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» با دکتر ذوالفقاری همکاری داشته است، متولد 1339 در شهر مهرانِ استان ایلام است. او دبیر بازنشستۀ شهرستان ایلام و دارای فوق لیسانس زبان‌شناسی است.
از شیری مقالات بسیاری در حوزه زبان و ادبیات فارسی در نشریات گوناگون، از جمله مجلۀ «رشد»، و نیز کتابی با عنوان «درآمدی بر گویش‌شناسی» به چاپ رسیده است. او همچنین در تألیف چند کتاب راهنمای آموزش زبان فارسی مشارکت داشته است.

رتبۀ کتاب «باورهای عامیانۀ مردم ایران» در گودریدز: 4 از 5.