زمستان 62

کتاب «زمستان 62» اثر اسماعیل فصیح
روایتی از حیات اجتماعی مردم ایران در دوران جنگ ایران و عراق و تصویری از زندگی طبقۀ متوسط شهرنشین در زیر بمباران. کتاب «زمستان 62» از جذاب‌ترین و مهمترین آثار اسماعیل فصیح و نیز یکی از بهترین رمان‌های اجتماعی ایرانی بعد از انقلاب است.
اسماعیل فصیح در کتاب «زمستان 62» تحولاتی را به تصویر می‌کشد که براثر انقلاب و جنگ در جامعۀ ایران و زیست فردی و اجتماعی مردم ایران پدید آمد.
مرگ، اندوه، فقدان، تنهایی، عشق، جنگ ایران و عراق، بمبارانهای شهری، اوضاع جنوب ایران و مشخصاً شهر اهواز در دوران جنگ، دگرگونی‌های ناشی از جنگ و انقلاب و فرهنگ و اصطلاحاتی که با این دو رویداد وارد زیست اجتماعی و فرهنگی مردم شدند و نیز تأثیرات این دو رویداد بر زندگی مردم و از جمله طبقۀ متوسط شهرنشین، از مضامین اصلی و محوری کتاب «زمستان 62» هستند.
اسماعیل فصیح در کتاب «زمستان 62» با روایتی جذاب و پرکشش و خلق داستانی که خواننده را به‌راحتی با خود همراه می‌کند، ما را به متن دورانی مهم از تاریخ معاصر ایران و زیست روزمرۀ مردم عادی در آن دوران می‌برد و صحنه‌هایی تلخ و تراژیک و تأثیرگذار از دوران جنگ به دست می‌دهد.
کتاب «زمستان 62» اولین بار در سال 1366 در نشر نو منتشر شد اما ناشر فعلی این رمان، انتشارات ذهن‌آویز است.

مروری بر کتاب «زمستان 62»
وقایع کتاب «زمستان 62» در اهواز دوران جنگ ایران و عراق می‌گذرد و راوی این رمان، جلال آریان است که خوانندگان آثار اسماعیل فصیح با او به‌خوبی آشنا هستند و او را در کتاب‌های دیگر فصیح هم ملاقات کرده‌اند.
جلال آریان در کتاب «زمستان 62» از تهران به اهواز رفته است تا پسری به نام ادریس را، که فرزند باغبان اوست و در جنگ مجروح شده است، پیدا کند. او در جریان این سفر با مردی به نام منصور فرجام آشنا می‌شود که در بحبوحۀ جنگ برای تأسیس مرکز آموزش تکنولوژی کامپیوتر از امریکا به اهواز آمده است.
کتاب «زمستان 62» داستان سفر و جستجو است. فصیح در این رمان، سفر جغرافیایی را به سفر و مکاشفه‌ای درونی پیوند می‌زند. شخصیت اصلی کتاب «زمستان 62» منصور فرجام است که از دست دادن معشوقه‌اش در یک سانحه او را از امریکا به اهواز کشانده است. اهواز دوران جنگ اما برای منصور فرجام، سرزمینی غریب است همچنانکه او نیز برای اهواز و جامعه‌ای که وارد آن شده غریبه است و گویی کسی او را درک نمی‌کند و تلاش‌هایش برای اینکه کاری را که برای آن آمده است به سرانجامی برساند نتیجه نمی‌دهد. همه‌چیز دگرگون و ویران شده و هیچ‌چیز سرِ جای خودش نیست و در چنین فضا و حال‌وهوایی، کوشش منصور فرجام برای ساختن به جایی نمی‌رسد و او سرانجام، درحالی‌که پیش‌تر فاجعه‌ای را از سر گذرانده است، قدم در راهی بی‌برگشت می‌گذارد.
کتاب «زمستان 62» حکایت غربت است و حکایت تنهایی و نیز حکایت تلخ عشقی که با مرگ گره خورده است.
فصیح در کتاب «زمستان 62» از خلال روایت ماجرای منصور فرجام از زبان جلال آریانِ رند و شوخ‌طبع و درعین‌حال تلخ، تصویری تراژیک و رئالیستی از فاجعۀ جنگ به دست می‌دهد و جغرافیایی را ترسیم می‌کند که مرگ و اندوه و ترس و دلواپسی بر آن سایه انداخته است و از آدم‌های تنهایی می‌نویسد که در متن این فضای مرگبار اندوهبار اضطراب‌زا زندگی می‌کنند.
کتاب «زمستان 62» تصویری ادبی و داستانی از تاریخ زیست روزمرۀ مردم در دوران جنگ است. در این رمان، حیات اجتماعی ایران در دوران جنگ و زیست دوگانۀ طبقۀ متوسط شهرنشین، در سال‌هایی که این طبقه امتیازات پیشین خود را از دست داده است، و نیز ادبیات و فرهنگ جدیدی که در همان سال‌ها وارد گفتمان رسمی جامعه شده، رندانه و با مهارت و تیزبینی ترسیم شده است.

دربارۀ اسماعیل فصیح، نویسندۀ کتاب «زمستان 62»
اسماعیل فصیح، متولد 1313 در تهران و درگذشته به سال 1388، داستان‌نویس و مترجم ایرانی است. فصیح بزرگ‌شدۀ محلۀ درخونگاه تهران بود. او پدرش را، که در چهارراه گلوبندک کاسب بود، در دوسالگی از دست داد. در سال 1335 ایران را به‌مقصد امریکا ترک کرد. در امریکا در رشته‌های شیمی و ادبیات انگلیسی به تحصیل پرداخت.
فصیح کارمند شرکت ملی نفت ایران بود. او با معرفی‌نامۀ صادق چوبک به استخدام شرکت نفت درآمد و با سمت استادیار زبان انگلیسی از آنجا بازنشسته شد. چندماهی هم، پیش از رفتن به شرکت نفت، به‌عنوان مترجم با مؤسسۀ انتشاراتی فرانکلین همکاری کرد. اولین رمان او هم، با عنوان «شراب خام»، در همین مؤسسۀ انتشاراتی و زیر نظر نجف دریابندری و با ویرایش بهمن فرسی به چاپ رسید.
فصیح از نویسندگانی بود که هم در جذب مخاطب عام توفیق یافت و هم با بعضی آثارش توجه منتقدان ادبی را به خود جلب کرد. او، به‌گفتۀ خودش، در داستان‌نویسی از احمد محمود و محمدعلی جمال‌زاده و بزرگ علوی تأثیر گرفته بود. به شعرهای فروغ فرخزاد و قصه‌های صادق چوبک و ارنست همینگوی هم بسیار علاقه‌مند بود و یکبار هم در امریکا با همینگوی دیدار و گفت‌وگو کرده بود.
آثار داستانی اسماعیل فصیح، آثاری معمایی، ماجرامحور و مبتنی بر تعلیق هستند و از این لحاظ مخاطب را به‌راحتی با خود همراه می‌کنند. در بعضی آثار او تأثیر آثار نویسندگانی چون ریموند چندلر و دشیل همت، دو نویسندۀ مطرح ژانر پلیسی نوآر، را می‌توان دید.
فصیح همچنین با خلق شخصیت جلال آریان، که شخصیتی برگرفته از زندگی و تجربیات خود اوست، یکی از شخصیت‌های داستانی جذاب و فراموش‌نشدنی را به ادبیات داستانی عرضه کرده است. جلال آریان راوی تعدادی از رمان‌های فصیح، از جمله دو رمان مهم او یعنی «زمستان 62» و «ثریا در اغما»، است. او جنتلمنی شوخ‌طبع و تنها از طبقۀ متوسط است که فصیح ویژگی‌هایی از خودش را در او گنجانده است. جلال آریان از معدود شخصیتهای داستانی و شاید هم تنها شخصیت داستانی در ادبیات ایران است که نه‌فقط در یک رمان که در چندین اثر داستانی از یک نویسنده حضور پیدا می‌کند. او کهنه‌رندی است عیّار که گاهی ناخواسته گرفتار مأموریت‌های غیرممکن می‌شود و مسئولیت که به دوشش می‌افتد تا تهِ ماجرا می‌رود اگرچه گاهی لحن و حالتش این تصور را پدید می‌آورد که ککش از چیزی نمی‌گزد.
جلال آریان نیز، مانند فصیح، کارمند شرکت نفت است. او آدمی‌ست که پشت چهرۀ شوخ و خوش‌باش و طناز خود درد گرانی را پنهان کرده است. فصیح این درد را از جان خود گرفته و در وجود شخصیت خیالی جلال آریان قرار داده است. فصیح اولین بار در امریکا با دختری نروژی به نام آنابل کمبل ازدواج کرد اما همسرش با بچه‌ای در شکم، سرِ زا رفت و این تلخکامی با فصیح ماند و به‌نحوی به آثارش راه یافت و در شخصیت جلال آریان منعکس شد.
از دیگر آثار اسماعیل فصیح می‌توان به کتاب‌های «دل کور»، «شهباز و جغدان»، «درد سیاوش»، «اسیر زمان» و «بازگشت به درخونگاه» اشاره کرد.
از فصیح ترجمه‌هایی هم به جا مانده که بعضی از آن‌ها عبارتند از کتاب‌های «وضعیت آخر: من خوب هستم – شما خوب هستید»، «بازی‌ها: روان‌شناسی روابط انسانی»، «خودشناسی به روش یونگ» و «خواهر کوچیکه».