ما و جهان اساطیری

کتاب «ما و جهان اساطیری» اثر هوشنگ گلشیری و مهرداد بهار، نشر نیلوفر
گفت‌وگویی مفصل میان دو چهره برجسته فرهنگ و ادبیات معاصر ایران که یکی را پدر اسطوره‌شناسی ایران نامیده‌اند و دیگری از مهم‌ترین داستان‌نویسان معاصر فارسی است. هوشنگ گلشیری و مهرداد بهار در کتاب «ما و جهان اساطیری» درباره موضوعاتی صحبت کرده‌اند که شاید امروز بیش از گذشته به کار ما بیاید.
هوشنگ گلشیری یک‌سال پیش از درگذشت دکتر مهرداد بهار گفت‌وگویی در طول چند روز با او انجام داده بود و از صحبت آنها چنین برمی‌آید که قصد انتشارش را داشته‌اند. اما چه عاملی باعث شده که گلشیریِ داستان‌نویس به سراغ بهارِ اسطوره‌شناس برود و گفت‌وگویی چنین طولانی میان آنها درگیرد؟ سال‌ها پس از انجام این گفت‌وگو، باربد گلشیری متن مکتوب آن را در کتاب «ما و جهان اساطیری» منتشر کرده است و خواندن کتاب پاسخ این پرسش را به دست می‌دهد.
منظور از «ما» در عنوان کتاب، «ما و جهان اساطیری»، چیست؟ گفت‌وگوی گلشیری و بهار نشان می‌دهد که این ما نه نژادی‌ است، نه قومی است و نه حتی زبانی و به قول باربد گلشیری در مقدمه کتاب: «این ما که بهار و گلشیری از آن می‌گویند فرهنگی‌ست و بسیار گسترده‌تر از آنچه به گردن می‌آویزند، به تیمن می‌برند یا تبلیغ می‌کنند و بهار به الحاح بارها می‌گوید که در اصل اغلب مربوط به حوزه فرهنگی آسیای غربی است که طی اعصار پاییده، تغییر یافته یا حتی مسخ شده و به ما رسیده تا شده‌ایم این ما که هستیم یا خیال می‌کنیم که هستیم.»
کتاب «ما و جهان اساطیری» شامل گفت‌وگوی طولانی هوشنگ گلشیری با مهرداد بهار است که اولین‌بار در سال 1397 و به کوشش باربد گلشیری منتشر شد.

مروری بر کتاب «ما و جهان اساطیری»
کتاب «ما و جهان اساطیری» گفت‌وگویی درازدامن میان دو چهره شاخص زبان و ادبیات فارسی در دوره معاصر است. این کتاب حاصل گفت‌وگوی چندین روزه هوشنگ گلشیری است با دکتر ملک‌مهرداد بهار در خانه او یک‌سال پیش از آن‌ که بهار از دنیا برود. باربد گلشیری، که کتاب به سعی او و به شکلی پاکیزه منتشر شده، در مقدمه کتاب نوشته که این گفت‌و‌گو احتمالا به نیمه نخست سال 1372 برمی‌گردد.
جلسات میان گلشیری و بهار جلساتی خصوصی بوده و «بدوا کاری بوده که گلشیری در سر داشته.» از صحبت‌های آنها چنین برمی‌آید که قرار بوده این گفت‌وگو مکتوب و منتشر شود که البته در زمان حیات هوشنگ گلشیری و مهرداد بهار چنین نشد و سال‌ها بعد متن گفت‌وگو در کتاب «ما و جهان اساطیری» به چاپ رسید.
باربد گلشیری در مقدمه‌ای که بر کتاب «ما و جهان اساطیری» نوشته، توضیحاتی درباره پیاده و تنظیم کردن نوارهای گفت‌وگو داده است. او می‌گوید متن نوارهای به جا مانده بی‌کم‌وکاست مکتوب شده است و به قول خودش؛ «به نهایت امانت‌دار بوده‌ام، انگار که تقریر کرده باشند و من تحریر.» باربد گلشیری توضیحاتی که به درک بهتر گفت‌وگو کمک می‌کند در پانوشت یا داخل قلاب آورده و در مجموع کوشیده متن گفت‌وگوی گلشیری و بهار بی‌نقص منتشر شود.
در بخشی از مقدمه کتاب «ما و جهان اساطیری»، باربد گلشیری درباره انتخاب عنوان کتاب نوشته: «سبب نام کتاب این است که -جز کاویدن آثار و گذشته بهار- در سرتاسر این‌ گفت‌وگو هر دو یک‌سر از مایی تاریخی سخن می‌گویند. باید بهوش بود که این ما را با هویت‌های صلب نژادی و مذهبی و خاک‌پرستانه یکی نگرفت. به هر تقدیر، عمل بهار از آغاز تا پایان نه عشق ورزیدن به خاکی بوده است و نه پرستش ایرانیت و جز آن. کار او نشان دادن حیطه، سازوکار و تحلیل جهان اسطوره‌ای‌ست تا مگر به صورت مقدس، صورت آسمانی و صورت قطعی به چنین جهانی ایمان نورزیم و عقلانی بیندیشیم. از همین است که یک سوی کار بهار پژوهشی در اساطیر ایران است و سوی دیگرش کتاب محمدتقی پسیان. گلشیری نیز بارها در آثارش به این جهان اسطوره‌ای تاخته است، مثلا در شرحی بر قصیده جمیله، معصوم‌ها و در جن‌نامه. گویی جز آنکه بهار بنیان‌گذار اسطوره‌شناسی در ایران است، این خصلت عمل او نیز گلشیری را واداشته بود که به تلمذ حتی به نزد او برود و پابفشارد و گاه بانگ برآرد تا بهار دست‌آخر بگوید در کنه کار چه می‌خواسته بکند.»
کتاب «ما و جهان اساطیری» در نشر نیلوفر منتشر شده است.

درباره هوشنگ گلشیری و مهرداد بهار نویسندگان کتاب «ما و جهان اساطیری»
هوشنگ گلشیری از برجسته‌ترین نویسندگان و منتقدان معاصر ایرانی است که در سال 1316 در اصفهان به دنیا آمد. گلشیری به شکل جدی کارش را از اواخر دهه سی با پژوهش در عرصه ادبیات فولکلور آغاز کرد و در عرصه شعر هم فعالیت کرد هرچند در ادامه به سراغ داستان‌نویسی رفت و موفقیت و شهرت اصلی‌اش در همین زمینه است. گلشیری در سال‌های جوانی مدتی هم به عنوان معلم به فعالیت پرداخته بود. گلشیری به عنوان نویسنده‌ای متعهد شناخته می‌شود که اعتقاد زیادی به کار جمعی داشت. او از اعضای برجسته جنگ اصفهان و همچنین از اعضای شاخص کانون نویسندگان ایران در سال‌های پیش و پس از انقلاب بود. گلشیری در سال‌های مختلف فعالیت‌های مستمری نیز در مطبوعات و نشریات داشت و مقالات و نقدهای متعددی از او برجا مانده است. او همچنین کارگاه‌های متعدد داستان‌خوانی و نقد داستان هم داشت. گلشیری در داستان‌هایش به تکنیک‌های ادبی مدرن توجه داشت و افق‌ها و امکانات تازه‌ای پیش روی داستان‌نویسی فارسی گشود. گلشیری بر نویسندگان هم‌دوره و پس از خودش تاثیر زیای برجای گذاشته است. عمر نه چندان طولانی اما پربار هوشنگ گلشیری در 16 خرداد 1379 به دلیل بیماری به پایان رسید. «شازده احتجاب»، «آینه‌دردار»، «کریستین و کید»، «نیمه تاریک ماه»، «باغ در باغ»، «در ستایش شعر سکوت»، «حدیث مرده بر دار کردن آن سوار که خواهد آمد» برخی از آثار هوشنگ گلشیری است.
مهرداد بهار، نویسنده، پژوهشگر و مدرس ایرانی است که در سال 1308 متولد شد. او در زمینه‌های اسطوره‌شناسی و مطالعات ایران‌شناسی تحقیق و تدریس می‌کرد و همچنین پژوهشگر زبان و ادبیات پهلوی هم بود. از مهرداد بهار به عنوان پدر اسطوره‌شناسی ایران یاد کرده‌اند. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس جمشید جم، فیروز بهرام و البرز گذراند و برای تحصیل در رشته ادبیات فارسی وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران شد. در این میان او به دلیل فعالیت‌های سیاسی بازداشت شد و چند سال در زندان بود. بهار در سال 1337 به انگلستان رفت و در سال 1344 مدرک فوق لیانسش را در رشته ایران‌شناسی از مدرسه زبان‌های شرقی و آفریقایی گرفت. او سال‌ها بعد مدرک دکتری‌اش را در رشته زبان‌شناسی با گرایش زبان و ادبیات ایران باستان از دانشگاه تهران گرفت. مهرداد بهار به دلیل ممانعت سازمان امنیت در حکومت پهلوی نتوانست به استخدام دانشگاه دربیاید اما با فرهنگستان زبان همکاری داشت و به صورت حق‌التدریسی هم به تدریس می‌پرداخت. او به عنوان نویسنده، پژوهشگر و مدرس به فعالیت پرداخت و پژوهشکده زبان‌های ایران میانه و باستان را هم شکل داد. او در آبان 1373 در 65 سالگی از دنیا رفت. «از اسطوره تا تاریخ»، «پژوهش در اساطیر ایران» و «ادیان آسیایی» برخی از کتاب‌های مهرداد بهار است.