کتاب «ما و جهان اساطيري» اثر هوشنگ گلشيري و مهرداد بهار، نشر نيلوفر
گفتوگويي مفصل ميان دو چهره برجسته فرهنگ و ادبيات معاصر ايران که يکي را پدر اسطورهشناسي ايران ناميدهاند و ديگري از مهمترين داستاننويسان معاصر فارسي است. هوشنگ گلشيري و مهرداد بهار در کتاب «ما و جهان اساطيري» درباره موضوعاتي صحبت کردهاند که شايد امروز بيش از گذشته به کار ما بيايد.
هوشنگ گلشيري يکسال پيش از درگذشت دکتر مهرداد بهار گفتوگويي در طول چند روز با او انجام داده بود و از صحبت آنها چنين برميآيد که قصد انتشارش را داشتهاند. اما چه عاملي باعث شده که گلشيريِ داستاننويس به سراغ بهارِ اسطورهشناس برود و گفتوگويي چنين طولاني ميان آنها درگيرد؟ سالها پس از انجام اين گفتوگو، باربد گلشيري متن مکتوب آن را در کتاب «ما و جهان اساطيري» منتشر کرده است و خواندن کتاب پاسخ اين پرسش را به دست ميدهد.
منظور از «ما» در عنوان کتاب، «ما و جهان اساطيري»، چيست؟ گفتوگوي گلشيري و بهار نشان ميدهد که اين ما نه نژادي است، نه قومي است و نه حتي زباني و به قول باربد گلشيري در مقدمه کتاب: «اين ما که بهار و گلشيري از آن ميگويند فرهنگيست و بسيار گستردهتر از آنچه به گردن ميآويزند، به تيمن ميبرند يا تبليغ ميکنند و بهار به الحاح بارها ميگويد که در اصل اغلب مربوط به حوزه فرهنگي آسياي غربي است که طي اعصار پاييده، تغيير يافته يا حتي مسخ شده و به ما رسيده تا شدهايم اين ما که هستيم يا خيال ميکنيم که هستيم.»
کتاب «ما و جهان اساطيري» شامل گفتوگوي طولاني هوشنگ گلشيري با مهرداد بهار است که اولينبار در سال 1397 و به کوشش باربد گلشيري منتشر شد.
مروري بر کتاب «ما و جهان اساطيري»
کتاب «ما و جهان اساطيري» گفتوگويي درازدامن ميان دو چهره شاخص زبان و ادبيات فارسي در دوره معاصر است. اين کتاب حاصل گفتوگوي چندين روزه هوشنگ گلشيري است با دکتر ملکمهرداد بهار در خانه او يکسال پيش از آن که بهار از دنيا برود. باربد گلشيري، که کتاب به سعي او و به شکلي پاکيزه منتشر شده، در مقدمه کتاب نوشته که اين گفتوگو احتمالا به نيمه نخست سال 1372 برميگردد.
جلسات ميان گلشيري و بهار جلساتي خصوصي بوده و «بدوا کاري بوده که گلشيري در سر داشته.» از صحبتهاي آنها چنين برميآيد که قرار بوده اين گفتوگو مکتوب و منتشر شود که البته در زمان حيات هوشنگ گلشيري و مهرداد بهار چنين نشد و سالها بعد متن گفتوگو در کتاب «ما و جهان اساطيري» به چاپ رسيد.
باربد گلشيري در مقدمهاي که بر کتاب «ما و جهان اساطيري» نوشته، توضيحاتي درباره پياده و تنظيم کردن نوارهاي گفتوگو داده است. او ميگويد متن نوارهاي به جا مانده بيکموکاست مکتوب شده است و به قول خودش؛ «به نهايت امانتدار بودهام، انگار که تقرير کرده باشند و من تحرير.» باربد گلشيري توضيحاتي که به درک بهتر گفتوگو کمک ميکند در پانوشت يا داخل قلاب آورده و در مجموع کوشيده متن گفتوگوي گلشيري و بهار بينقص منتشر شود.
در بخشي از مقدمه کتاب «ما و جهان اساطيري»، باربد گلشيري درباره انتخاب عنوان کتاب نوشته: «سبب نام کتاب اين است که -جز کاويدن آثار و گذشته بهار- در سرتاسر اين گفتوگو هر دو يکسر از مايي تاريخي سخن ميگويند. بايد بهوش بود که اين ما را با هويتهاي صلب نژادي و مذهبي و خاکپرستانه يکي نگرفت. به هر تقدير، عمل بهار از آغاز تا پايان نه عشق ورزيدن به خاکي بوده است و نه پرستش ايرانيت و جز آن. کار او نشان دادن حيطه، سازوکار و تحليل جهان اسطورهايست تا مگر به صورت مقدس، صورت آسماني و صورت قطعي به چنين جهاني ايمان نورزيم و عقلاني بينديشيم. از همين است که يک سوي کار بهار پژوهشي در اساطير ايران است و سوي ديگرش کتاب محمدتقي پسيان. گلشيري نيز بارها در آثارش به اين جهان اسطورهاي تاخته است، مثلا در شرحي بر قصيده جميله، معصومها و در جننامه. گويي جز آنکه بهار بنيانگذار اسطورهشناسي در ايران است، اين خصلت عمل او نيز گلشيري را واداشته بود که به تلمذ حتي به نزد او برود و پابفشارد و گاه بانگ برآرد تا بهار دستآخر بگويد در کنه کار چه ميخواسته بکند.»
کتاب «ما و جهان اساطيري» در نشر نيلوفر منتشر شده است.
درباره هوشنگ گلشيري و مهرداد بهار نويسندگان کتاب «ما و جهان اساطيري»
هوشنگ گلشيري از برجستهترين نويسندگان و منتقدان معاصر ايراني است که در سال 1316 در اصفهان به دنيا آمد. گلشيري به شکل جدي کارش را از اواخر دهه سي با پژوهش در عرصه ادبيات فولکلور آغاز کرد و در عرصه شعر هم فعاليت کرد هرچند در ادامه به سراغ داستاننويسي رفت و موفقيت و شهرت اصلياش در همين زمينه است. گلشيري در سالهاي جواني مدتي هم به عنوان معلم به فعاليت پرداخته بود. گلشيري به عنوان نويسندهاي متعهد شناخته ميشود که اعتقاد زيادي به کار جمعي داشت. او از اعضاي برجسته جنگ اصفهان و همچنين از اعضاي شاخص کانون نويسندگان ايران در سالهاي پيش و پس از انقلاب بود. گلشيري در سالهاي مختلف فعاليتهاي مستمري نيز در مطبوعات و نشريات داشت و مقالات و نقدهاي متعددي از او برجا مانده است. او همچنين کارگاههاي متعدد داستانخواني و نقد داستان هم داشت. گلشيري در داستانهايش به تکنيکهاي ادبي مدرن توجه داشت و افقها و امکانات تازهاي پيش روي داستاننويسي فارسي گشود. گلشيري بر نويسندگان همدوره و پس از خودش تاثير زياي برجاي گذاشته است. عمر نه چندان طولاني اما پربار هوشنگ گلشيري در 16 خرداد 1379 به دليل بيماري به پايان رسيد. «شازده احتجاب»، «آينهدردار»، «کريستين و کيد»، «نيمه تاريک ماه»، «باغ در باغ»، «در ستايش شعر سکوت»، «حديث مرده بر دار کردن آن سوار که خواهد آمد» برخي از آثار هوشنگ گلشيري است.
مهرداد بهار، نويسنده، پژوهشگر و مدرس ايراني است که در سال 1308 متولد شد. او در زمينههاي اسطورهشناسي و مطالعات ايرانشناسي تحقيق و تدريس ميکرد و همچنين پژوهشگر زبان و ادبيات پهلوي هم بود. از مهرداد بهار به عنوان پدر اسطورهشناسي ايران ياد کردهاند. او تحصيلات ابتدايي و متوسطه را در مدارس جمشيد جم، فيروز بهرام و البرز گذراند و براي تحصيل در رشته ادبيات فارسي وارد دانشکده ادبيات دانشگاه تهران شد. در اين ميان او به دليل فعاليتهاي سياسي بازداشت شد و چند سال در زندان بود. بهار در سال 1337 به انگلستان رفت و در سال 1344 مدرک فوق ليانسش را در رشته ايرانشناسي از مدرسه زبانهاي شرقي و آفريقايي گرفت. او سالها بعد مدرک دکترياش را در رشته زبانشناسي با گرايش زبان و ادبيات ايران باستان از دانشگاه تهران گرفت. مهرداد بهار به دليل ممانعت سازمان امنيت در حکومت پهلوي نتوانست به استخدام دانشگاه دربيايد اما با فرهنگستان زبان همکاري داشت و به صورت حقالتدريسي هم به تدريس ميپرداخت. او به عنوان نويسنده، پژوهشگر و مدرس به فعاليت پرداخت و پژوهشکده زبانهاي ايران ميانه و باستان را هم شکل داد. او در آبان 1373 در 65 سالگي از دنيا رفت. «از اسطوره تا تاريخ»، «پژوهش در اساطير ايران» و «اديان آسيايي» برخي از کتابهاي مهرداد بهار است.
