مشروطه ایران به روایت آرشیو عثمانی

کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی» نوشته حسن حضرتی
کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی» نوشته حسن حضرتی مناسب برای پژوهشگران و دوستداران تاریخ ایران است. حضرتی در کتابش به سراغ اسناد ترکی آرشیو عثمانی رفته است. او بیان می‌کند آنچه تا پیش از این از آرشیو عثمانی به زبان فارسی منتشر شده، محدود به اسناد فارسی بوده است. بنابراین در نوشتن کتاب حاضر حضرتی راهی سخت و دشوار را پیموده است. او به خواندن و ترجمۀ اسناد ترکی آرشیو عثمانی دربارۀ تاریخ ایران همت می‌گمارد و کتاب حاضر را با تطبیق و ترجمۀ اسناد می‌نویسد. جنبش مشروطه مجموعه تلاش‌ها و ماجراهایی در فکر و عمل بود که برای محدودیت اختیارات پادشاه در نظام سلطنتی ایران و نهادینه‌سازی حقوق اساسی مانند: آزادی فردی، عدالت قضایی و حاکمیت قانون شروع شد و به تغییر نظام سیاسی ایران از پادشاهی مطلقه به پادشاهی مشروطه انجامید.
حضرتی در قسمتی از مقدمه می‌نویسد: «مهم‌ترین دلیلم این است که گنجینۀ گران‌سنگی از اطلاعات ذی‌قیمت در اسناد ترکی آرشیو عثمانی دربارۀ تاریخ ایران وجود دارد که هنوز محّققان ما از آنها بی‌اطلاع‌اند. قرار گرفتن این اسناد در اختیار پژوهشگران ایرانی می‌تواند به تحقیقات تاریخی در کشورمان کمک شایانی بکند. بشخصه، بر این اعتقاد تحقیقات تاریخی در ایران، از تیموریان تا پهلوی سخت نیازمند بهره‌مندی از اسناد عثمانی است. بدون دسترسی به این اسناد، دیگر سخت می‌توان حرف و سخن تازه به خاطر محدودیت‌های مهارتی و زبانی، هنوز بسیاری از پژوهشگران حرفه‌ای تاریخ در داخل و خارج ایران به سراغ آرشیو عثمانی نرفته‌اند. بنابراین، به همان اندازه که از آرشیو انگلیس، فرانسه، هلند و آمریکا در مطالعات مربوط به ایران استفاده می‌شود، از اسناد عثمانی استفاده نشده است.»
او همچنین اسناد آرشیو عثمانی را که مربوط به مشروطۀ ایران است و نحوۀ کارش را با ذکر توضیحاتی برای خواننده در کتاب نام برده و توضیحاتی ارائه می‌دهد.

درباره کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی»
کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی» روایتی ارزشمند و تازه از تاریخ ایران را برای خواننده بازگو می‌کند.
در قسمتی از کتاب با عنوان «متن اسناد» می‌خوانیم:
«با بروز هرج و مرج دهشتناک در ایران و اشغال آن به دست یک نیروی اجنبی، ممالک این محروسۀ شاهانه در منطقۀ بزرگ آناطولی، می‌تواند دچار مخاطرات عظیم بشود. با اشراف بر این موضوع و با آرزوی اینکه چنین هرج و مرجی جامۀ عمل نپوشد، تمام تلاش و اقدامات لازم را انجام خواهیم داد تا از وقوع این حوادث جلوگیری بشود.
سفرای دولت‌های مختلف که از وخامت اوضاع، دچار خوف شده بودند، به سبب تقدم و ریاست چاکر، نزد این حقیر جمع شده و برای حفظ امنیت سفارتخانه‌ها و همچنین بازگرداندن قزاق‌هایی که در اختیار سفرا بودند، خواستار حضور در نزد شاه و انجام اقداماتی در این باره شدند. از این‌رو این حقیر را به همراه سفرای اتریش و فرانسه برای انجام این مأموریت انتخاب نمودند. چاکر برای‌اینکه اذهان سفرا را به عاقبت مسئلۀ اشغال معطوف کنم از زاویۀ انسانیت و مدنیت از سفرا سؤال کردم که آیا آمادگی دارید برای جلوگیری از سفک دماء ـ‌که با شرایط پیش‌آمده امکان نزدیک شده است ـ اقدامات مشترک و تأثیرگذاری انجام دهیم؟ با توجه به اینکه سفیر روسیه و وزیر مختار دولت انگلیس اعلام کردند که دستورات و اوامر مخصوص و ویژه‌ای را از سوی دولت‌های متبوعشان دریافت می‌کنند، بدین جهت هیئت سفرا از انجام اقدامات مشترک در این خصوص صرف‌نظر کردند. بر اساس قراری که هیئت سفرا گذاشته بودند، روز بعد با دو سفیر مذکور پیش شاه رفتیم و از وی دربارۀ حفاظت از سفارتخانه‌ها و بازگرداندن قزاق‌ها، مکتوبی طلب نمودیم که مورد درخواست هیئت بود و مورد موافقت شاه هم قرار گرفت. بعد به نوبۀ خود بر مبنای اسباب معروضه از نتایج وخامت‌بار سفک دماء که احتمال وقوع آن شدت یافته بود، سخن رانده و به شاه توصیه نمودم تا حدّ امکان مانع از وقوع چنین رخدادی بشود. با این اقدام چاکرانه، به رغم برداشت‌های مختلف، ذهنیت مثبیت دربارۀ دفاع و همدلی سلطنت والا[ی عثمانی] در ایران به وجود آمد.»

درباره نویسنده کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی»
حسن حضرتی نویسنده، مترجم و دانشیار تاریخ دانشگاه تهران است. او سال 1349 در مرند به دنیا آمد. حضرتی تحصیلات کارشناسی را در رشتۀ تاریخ دانشگاه شهید بهشتی گذراند و کارشناسی ارشد و دکترای خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد.
آثار تألیفی حسن حضرتی عبارتند از: «تأملاتی در علم تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی»، «اسلام و ایران بررسی تاریخی (مجموعه مقالات)»، «مأخذشناسی توصیفی تاریخ تشیع امامیه در ایران»، «مشروطه ایران و عثمانی: بررسی تطبیقی»، «دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی»، «مشروطۀ عثمانی»، «روش پژوهش در تاریخ‌شناسی»، «گفتگوهایی در باب تاریخ‌شناسی» و «تاریخ‌نگاری».
از آثار ترجمه شدۀ حسن حضرتی می‌توان به کتاب‌های «نقد تاریخی (روایت بوم محور از تاریخ ورزیعلمی مسلمانان)»، «تاریخ جدید ترکیه»، ن«هاد شیخ‌الاسلام در دولت عثمانی»، «مرجع شناسی تاریخ سلجوقیان» و «نامه‌های ایران» اشاره کرد.

درباره چاپ و نشر کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی»
کتاب «مشروطۀ ایران به روایت آرشیو عثمانی» از سوی نشر لوگوس برای علاقه‌مندان چاپ و منتشر شده است.