مطرب عشق: داستان زندگی نخستین منادی عشق عرفانی

کتاب «مطرب عشق: داستان زندگی نخستین منادی عشق عرفانی، رابعۀ عدویه» نوشتۀ سیدیحیی یثربی
روایتی از زندگیِ یک از برجسته‌ترین شخصیت‌های عرفان اسلامی. سیدیحیی یثربی در کتاب «مطرب عشق: داستان زندگی نخستین منادی عشق عرفانی، رابعۀ عدویه» شرحی از زندگی رابعۀ عدویه، عارفِ نامدارِ زن و شاعری که شرح زندگی و مقاماتش در «تذکره‌الاولیاء» عطار نیز آمده، به دست داده است. یثربی در کتاب «مطرب عشق»، براساس آنچه از رابعه نقل شده و اطلاعاتی که درباره‌اش موجود است، زندگی این زنِ عارف قرن دوم هجری و شاعر مسلمان را به بیانی داستان‌گونه روایت کرده و بابی گشوده است برای آشنایی با زندگی و افکار کسی که یکی از پایه‌های عرفان اسلامی است و گوشه‌ای از تاریخ عرفان و تصوف و سنت عارفانه را می‌نمایاند.

مروری بر کتاب «مطرب عشق»
سیدیحیی یثربی در بخشی از یادداشت کوتاه سرآغاز کتاب «مطرب عشق» درباره زندگی رابعه و شخصیت او و روایت دیگران و روایت خود از رابعه و سرگذشت او می‌نویسد: «رابعۀ عدویه در قرن دوم هجری زندگی می‌کرد؛ سر پرشوری داشت و شرایط مختلفی را در زندگی تجربه کرد. گزارشگران برداشت‌های متفاوتی از این شرایط دارند. این داستان نیز برداشتی است از زندگی عارفانۀ زنی که با دل پرشور و سر سودایی، یک قرن پیش از پیدایش نخستین صوفیان بزرگ مانند بایزید بسطامی، شبلی و حلاج، نکته‌های دقیق و عمیقی در تصوف به زبان آورده و جایگاه قابل توجهی در میان عرفای مسلمان یافته بود، چنان‌که او را "مادر نیکی‌ها" و "تاج سر مردان" لقب داده‌اند.
این نوشته براساس برخی نکات نقل شده از رابعۀ عدویه می‌باشد، اما در حقیقت طبیعت داستان به فعالیت خیال و ذهن امروزی نویسنده نیز مجالی داده است.»
در «مطرب عشق» سرگذشت رابعه و افکار او با نقلی داستان‌وار و به زبانی ساده که مخاطب عادی علاقمند به عرفان اسلامی و زندگی عرفای بزرگ هم راحت بتواند با آن ارتباط برقرار کند روایت شده است.
داستان با نقل بی‌قراری و خواب مردی به نام ابوغریب، تاجری که رابعه در خانۀ او کنیز است، آغاز می‌شود. ابوغریب به دنبال خوابی که می‌بیند و به راهنمایی پیری که پای وعظ او می‌نشیند رابعه را آزاد می‌کند و این فتح بابی است به سرگذشت رابعه که با شرح آزادی او آغاز می‌شود و در ادامۀ داستان شرح سیر و سلوک رابعه و احوال باطنی او و سخنان و افکارش می‌آید و از خلال این شرح شمه‌ای از عرفان و تصوف اسلامی نیز نموده می‌شود. «مطرب عشق» شرح سرگذشت جانهای بی‌قرار و جویای حقیقت و عشق عرفانی است.
در بخشی از کتاب «مطرب عشق» می‌خوانید: «ابوغریب چنان بی‌قرار بود که پس از خطبۀ ابراهیم زاهد به خانه برگشت، نماز عشاء را خواند، شام خورد و به رختخواب رفت. خوابش نمی‌برد. تحت تأثیر سخنان ابراهیم زاهد به نجات خود می‌اندیشید و به اینکه ستم به مردم، روح را به زنجیر می‌کشد. مدتی با این افکار کلنجار رفت تا اینکه سرانجام خواب بر او چیره شد. در خواب دید سیمرغی در قفس دارد. اگر در قفس را باز کند، سیمرغ پرواز می‌کند و به کوه قاف می‌رود که سرزمینی مقدس است.
اما در خواب از خود می‌پرسید چرا با سیمرغ همراه نشود، خود را آزاد نکرده، به کوه قاف نرود؟ با خود می‌گفت: "باید مانند تنۀ بی‌جان درختی خود را به رودخانه بیندازم تا مرا هم با خود به دریا ببرد."
ولی می‌ترسید که اگر در قفس را باز کند، سیمرغ شتابان پرواز کند و او جا بماند و نتواند پایش را بگیرد و با او برود. اما سرانجام در قفس را اندکی باز کرد و پیش از آنکه مرغ بیرون آید، محکم به پاهای او چسبید. مرغ از قفس بیرون آمد. ابوغریب نگران آن بود که وقتی مرغ او را به هوا بلند کند، او نتواند خود را نگه دارد، به زمین بیفتد و نابود شود. اما وقتی سیمرغ بال زد، چنان پاهایش از میان مشت‌های محکم ابوغریب بیرون لغزید که گویی نوری بود که هیچ‌چیز نمی‌توانست مانع حرکتش شود. او رفت و ابوغریب جا ماند؛ بی‌اختیار فریادی کشید، نه برای ماندن خودش، که برای رفتن سیمرغ.
ابوغریب با صدای خودش از خواب پرید؛ پریشان‌خاطر از جا برخاست، وضو گرفت و رو به قبله ایستاد و نماز خواند. آن‌گاه تصمیم گرفت بیشتر مراقب رفتار و کارهایش باشد تا بار دیگر فرصت پرواز را از دست ندهد.
چند روز گذشت. باز شب جمعه پای موعظۀ ابراهیم زاهد نشسته بود. اما مدام در فکر خوابی بود که پیش از این دیده بود. به خانه برگشت و خوابید و دوباره همان خواب را دید. با دقت بسیار در قفس را باز کرد و پای مرغ را گرفت. اما همان پرواز بود و همان ماندن! خوابش با خواب قبلی تنها یک فرق داشت و آن اینکه مرغ کمی اوج گرفت، در هاله‌ای از نور به ابوغریب نگاه کرد و ابوغریب در کمال شگفتی دید که او سیمرغ نیست، بلکه رابعه است، همان کنیزی که چند سال پیش خریده بود!»
کتاب «مطرب عشق: داستان زندگی نخستین منادی عشق عرفانی، رابعۀ عدویه» در نشر قو منتشر شده است.

درباره سیدیحیی یثربی، نویسنده کتاب «مطرب عشق»
دکتر سیدیحیی یثربی، متولد 1321 در روستای چراغ‌تپۀ سفلی از توابع شهر تکابِ استان آذربایجان غربی، پژوهشگر فلسفه و عرفان اسلامی است. یثربی بعد از اینکه درس‌های ابتدایی را در مدارس سنتی روستای زادگاهش آموخت برای ادامۀ تحصیل به حوزه علمیۀ زنجان و پس از آن به حوزه علمیۀ قم رفت و در حوزه علمیۀ قم فلسفه خواند. بعد از آن تحصیل فلسفه را در دانشگاه ادامه داد و از دانشگاه تهران لیسانس و فوق لیسانس و دکترای فلسفه و حکمت اسلامی گرفت. یثربی مدتی، بین سالهای 1350 تا 1363، در دبیرستان‌ها و مراکز تربیت معلم فلسفۀ اسلامی درس می‌داد. از سال 63 تا 73 به تدریس فلسفۀ اسلامی در دانشگاه تبریز پرداخت. او مدیر گروه فلسفۀ اسلامی در دانشگاه تبریز بود. بعد از آن به‌مدت سه سال ریاست دانشگاه کردستان را به عهده داشت و سپس به دانشگاه علامه طباطبایی رفت و در این دانشگاه به‌عنوان استادتمام فلسفه و کلام اسلامی و عضو هیئت علمی گروه فلسفه مشغول به کار شد.
از آثار سیدیحیی یثربی می‌توان به کتاب‌های «عرفان نظری: تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف»، «فلسفۀ خرافات: معرفی و شناخت خرافات، علل و انگیزه‌های گرایش و روش مبارزه با آن»، «حکمت اشراق سهروردی: گزارش حکمت اشراق، با تطبیق و نقد، همراه با متن حکمه‌الاشراق»، «مفاهیم و اصطلاحات فلسفی در ادبیات فارسی» و «روشن‌اندیشی و روشنفکری» اشاره کرد.