رمان «گزارشِ گمانشکن» نوشت? علي شمس
يک فراداستانِ طنزآميز در حالوهواي قصههاي پستمدرن. رمان «گزارشِ گمانشکن»، با عنوان کامل «گزارشِ گمانشکنِ عليِ شمس از مرگهاي فؤاد ثريا»، رماني است در گون? فراداستان و درباره نفس نوشتن. علي شمس در رمان «گزارشِ گمانشکن» متني در حال نوشتهشدن را پيش روي مخاطب گشوده و اينگونه نفسِ نوشتن را به بازي گرفته است. در اين رمان با روايتي مواجهيم که با روايت و قصهپردازي و گونههاي مختلف نقل قصه سرِ شوخي دارد و عدم قطعيت يکي از ويژگيهاي بارز آن است؛ عدم قطعيتي که حالوهوايي پستمدرن به رمان «گزارشِ گمانشکن» ميدهد.
مروري بر رمان «گزارشِ گمانشکن»
رمان «گزارشِ گمانشکن» شرح تقلاي نويسندهاي است به نام علي شمس که از علي شمس (يعني بهواقع انگار که از خودش) سفارش گرفته که ماجرايي را که بر علي شمس رفته است به قالب نمايشنامه درآورد. همچنين علي شمس از علي شمس خواسته است که هنرپيش? نقش دوم اين نمايشنامه شخصي به نام فؤاد ثريا باشد. فؤاد ثريا اما مُرده است و گويي مُردهي او قرار است در نمايشنام? علي شمس بازي کند. علي شمس مشغول نوشتن نمايشنامه است اما نمايشنامه به جانب رمان ميل ميکند. علي شمس اين مجوز را از جانب علي شمس دارد که هرکجا کم آورد نمايشنامه را با رمان بياميزد و گويا دارد با دستودلبازي از اين مجوز استفاده ميکند. اما ماجرايي که علي شمس درخواست نوشتن آن را دارد گويي مربوط به جستجوي مردي بهنام ابونواس است که يک آنتولوژي شعر از شاعران خراسان گردآوري کرده است. در نمايشنامه فؤاد ثريا پيِ ابونواس ميگردد و اين ماجرا البته نه مربوط به روزگار معاصر، بلکه مربوط به قرن هفتم است. اينگونه است که در رمان «گزارشِ گمانشکن» زمان نيز به بازي گرفته ميشود و عناصري از روزگار معاصر با عناصري از اعصار قديم ميآميزد و البته نه فقط زمان، که مکان نيز در اين رمان دستماي? شوخي است؛ چنانکه نويسنده جايي درمييابد که در انتخاب مکان اشتباه کرده و بايد مکان ماجرا را تغيير دهد. درواقع در رمان «گزارش گمانشکن» با وضعيتي مواجهيم که در آن گويي هيچ روايت و رويدادي قطعيت ندارد و حتي نوع نوشتار نيز از يک شکل قطعي پيروي نميکند و بازيگوشانه چهره عوض ميکند و متن پر از پينوشتهايي است که آنها نيز خود بخشي از قصهاند و تکميلکننده شکل رماني که در حال نگارش است، مخصوصاً که پينوشتها گاه حاشيههايي هستند که متن را نقض ميکنند. علي شمس در رمان «گزارشِ گمانشکن» از جدال نويسنده با مخلوقهاي خود ميگويد و از اينکه چگونه دنياي خيالي نويسنده در جاهايي نويسنده را غافلگير و گرفتار مخمصه ميکند. خلاصه اينکه آنچه قرار است نمايشنامه باشد رمان ميشود و از زمان و مکانِ تعيينشده فراتر ميرود و ما همراه نويسندهاي که در ميان متن خود سردرگم مانده است در زمانها و مکانهاي مختلف سفر ميکنيم و از آنچه نويسنده قرار است بنويسد به حسب حال خود نويسنده ميرسيم و شرح اتصال او به جهان ادبيات و کتابها را ميخوانيم. رمان «گزارش گمانشکن» پر از ارجاع به سينما و ادبيات است و در آن به کتابها و فيلمهاي مختلفي اداي دين شده است.
در بخشي از اين رمان ميخوانيد: «نميدانم همهي اينها را او گفت يا من خيال کردم که گفته است. ميگويد يا من خيال کردم که ميگويد سالها مصاحبههاي من را خوانده و دستش را به حسرت گزيده. گفت يا خيال کردم؟ نميدانم. فقط ديدمش که بچه به بغل توي خيابان جلوي مردم را ميگرفت و پول اتوبوس ميخواست. ايستادم يا رفتم؟ نميدانم. آيا من تابهحال با کسي مصاحبه کردهام؟ چيزها رخ داده يا من خواستهام که رخ بدهند؟ با او حرف زدم يا از کنارش قدم تند کردم؟ کدامش؟ اصلاً من همهي اين سالها کدام آدم بودهام؟ آدمي شکست خورده که در ذهنش اتفاقِ افتاده را مثل نوشتهاي روي کاغذ خط زده و در ذهنش از نو نوشته؟ آيا همواره اتفاق براي من دوبار رخ داده است؟ اتفاقي بيرون از من و اتفاقي در درون من که بازنويسي شده، جعل شده و شکلي را به خود گرفته که من دلم خواسته باشد؟ آيا همهي اين متن جعلي منم؟ اينجا کجاست که من ميتوانم در حادثه دست ببرم؟ افتاده را بگويم نيفتاده و نبوده را بگويم بوده. من اين متنم يا اين متن واقعي است؟ حدود نفوذ من کجاست؟ من در درک خودم از جهان دست ميبرم يا جهان مرا روي هر کلمه ميرقصاند؟»
رمان «گزارش گمانشکن» در انتشارات نيماژ منتشر شده است.
درباره علي شمس، نويسنده کتاب «گزارشِ گمانشکن»
علي شمس، متولد 1364 در اراک، نمايشنامهنويس، روزنامهنگار، مترجم، منتقد، کارگردان تئاتر، فيلمساز و داستاننويس ايراني است. او داراي ليسانس سينما و فوق ليسانس تئاتر و هنرهاي اجرايي از دانشگاه ساپينزا. رم است. علي شمس نمايشنامههاي متعددي نوشته که تعدادي از آنها بهصورت کتاب منتشر شدهاند و تعدادي به کارگرداني خود او روي صحنه رفتهاند. از جمله نمايشنامههاي تأليفي چاپشده او ميتوان به «ابوالهول» و «اگر شبي از شبهاي تهران مسافري» و از ترجمههايش ميتوان به نمايشنامههاي «بيوه زيرک» و «دروغگو» اشاره کرد. او در سال 1392 به خاطر نمايشنام? «اگر شبي از شبهاي تهران مسافري» برنده اولين دوره مسابق? نمايشنامهنويسي جشنواره بينالمللي آييني و سنتي و در سال 1395 به خاطر کارگرداني نمايش «داستانهاي ميانرودان» برگزيده انجمن منتقدان خان? تئاتر شد.
علي شمس همچنين با نشرياتي چون «تهران امروز»، «شرق»، «صحنه» و «اعتماد» همکاري کرده و مدتي هم منتقد تخصصي تئاتر در نشستهاي خبرگزاري مهر بوده است. همکاري با راديو و تلويزيون، ساخت فيلم کوتاه «ريسِت» و برگزاري کارگاه و اجراي نقالي در کتابخانه ملي رم، ريسپولي از ديگر فعاليتهاي اوست.
رتب? رمان «گزارشِ گمانشکن» در گودريدز: 4.40 از 5.
