گزارش گمان شکن

رمان «گزارشِ گمان‌شکن» نوشتۀ علی شمس
یک فراداستانِ طنزآمیز در حال‌وهوای قصه‌های پست‌مدرن. رمان «گزارشِ گمان‌شکن»، با عنوان کامل «گزارشِ گمان‌شکنِ علیِ شمس از مرگ‌های فؤاد ثریا»، رمانی است در گونۀ فراداستان و درباره نفس نوشتن. علی شمس در رمان «گزارشِ گمان‌شکن» متنی در حال نوشته‌شدن را پیش روی مخاطب گشوده و این‌گونه نفسِ نوشتن را به بازی گرفته است. در این رمان با روایتی مواجهیم که با روایت و قصه‌پردازی و گونه‌های مختلف نقل قصه سرِ شوخی دارد و عدم قطعیت یکی از ویژگی‌های بارز آن است؛ عدم قطعیتی که حال‌وهوایی پست‌مدرن به رمان «گزارشِ گمان‌شکن» می‌دهد.

مروری بر رمان «گزارشِ گمان‌شکن»
رمان «گزارشِ گمان‌شکن» شرح تقلای نویسنده‌ای است به نام علی شمس که از علی شمس (یعنی به‌واقع انگار که از خودش) سفارش گرفته که ماجرایی را که بر علی شمس رفته است به قالب نمایشنامه درآورد. همچنین علی شمس از علی شمس خواسته است که هنرپیشۀ نقش دوم این نمایشنامه شخصی به‌ نام فؤاد ثریا باشد. فؤاد ثریا اما مُرده است و گویی مُرده‌ی او قرار است در نمایشنامۀ علی شمس بازی کند. علی شمس مشغول نوشتن نمایشنامه است اما نمایشنامه به جانب رمان میل می‌کند. علی شمس این مجوز را از جانب علی شمس دارد که هرکجا کم آورد نمایشنامه را با رمان بیامیزد و گویا دارد با دست‌ودلبازی از این مجوز استفاده می‌کند. اما ماجرایی که علی شمس درخواست نوشتن آن را دارد گویی مربوط به جستجوی مردی به‌نام ابونواس است که یک آنتولوژی شعر از شاعران خراسان گردآوری کرده است. در نمایشنامه فؤاد ثریا پیِ ابونواس می‌گردد و این ماجرا البته نه مربوط به روزگار معاصر، بلکه مربوط به قرن هفتم است. این‌گونه است که در رمان «گزارشِ گمان‌شکن» زمان نیز به بازی گرفته می‌شود و عناصری از روزگار معاصر با عناصری از اعصار قدیم می‌آمیزد و البته نه فقط زمان، که مکان نیز در این رمان دستمایۀ شوخی است؛ چنانکه نویسنده جایی درمی‌یابد که در انتخاب مکان اشتباه کرده و باید مکان ماجرا را تغییر دهد. درواقع در رمان «گزارش گمان‌شکن» با وضعیتی مواجهیم که در آن گویی هیچ روایت و رویدادی قطعیت ندارد و حتی نوع نوشتار نیز از یک شکل قطعی پیروی نمی‌کند و بازیگوشانه چهره عوض می‌کند و متن پر از پی‌نوشت‌هایی است که آن‌ها نیز خود بخشی از قصه‌اند و تکمیل‌کننده شکل رمانی که در حال نگارش است، مخصوصاً که پی‌نوشت‌ها گاه حاشیه‌هایی هستند که متن را نقض می‌کنند. علی شمس در رمان «گزارشِ گمان‌شکن» از جدال نویسنده با مخلوق‌های خود می‌گوید و از این‌که چگونه دنیای خیالی نویسنده در جاهایی نویسنده را غافلگیر و گرفتار مخمصه می‌کند. خلاصه اینکه آنچه قرار است نمایشنامه باشد رمان می‌شود و از زمان و مکانِ تعیین‌شده فراتر می‌رود و ما همراه نویسنده‌ای که در میان متن خود سردرگم مانده است در زمان‌ها و مکان‌های مختلف سفر می‌کنیم و از آنچه نویسنده قرار است بنویسد به حسب حال خود نویسنده می‌رسیم و شرح اتصال او به جهان ادبیات و کتاب‌ها را می‌خوانیم. رمان «گزارش گمان‌شکن» پر از ارجاع به سینما و ادبیات است و در آن به کتاب‌ها و فیلم‌های مختلفی ادای دین شده است.
در بخشی از این رمان می‌خوانید: «نمی‌دانم همه‌ی این‌ها را او گفت یا من خیال کردم که گفته است. می‌گوید یا من خیال کردم که می‌گوید سال‌ها مصاحبه‌های من را خوانده و دستش را به حسرت گزیده. گفت یا خیال کردم؟ نمی‌دانم. فقط دیدمش که بچه به بغل توی خیابان جلوی مردم را می‌گرفت و پول اتوبوس می‌خواست. ایستادم یا رفتم؟ نمی‌دانم. آیا من تابه‌حال با کسی مصاحبه کرده‌ام؟ چیزها رخ داده یا من خواسته‌ام که رخ بدهند؟ با او حرف زدم یا از کنارش قدم تند کردم؟ کدامش؟ اصلاً من همه‌ی این سال‌ها کدام آدم بوده‌ام؟ آدمی شکست خورده که در ذهنش اتفاقِ افتاده را مثل نوشته‌ای روی کاغذ خط زده و در ذهنش از نو نوشته؟ آیا همواره اتفاق برای من دوبار رخ داده است؟ اتفاقی بیرون از من و اتفاقی در درون من که بازنویسی شده، جعل شده و شکلی را به خود گرفته که من دلم خواسته باشد؟ آیا همه‌ی این متن جعلی منم؟ این‌جا کجاست که من می‌توانم در حادثه دست ببرم؟ افتاده را بگویم نیفتاده و نبوده را بگویم بوده. من این متنم یا این متن واقعی است؟ حدود نفوذ من کجاست؟ من در درک خودم از جهان دست می‌برم یا جهان مرا روی هر کلمه می‌رقصاند؟»
رمان «گزارش گمان‌شکن» در انتشارات نیماژ منتشر شده است.

درباره علی شمس، نویسنده کتاب «گزارشِ گمان‌شکن»
علی شمس، متولد 1364 در اراک، نمایشنامه‌نویس، روزنامه‌نگار، مترجم، منتقد، کارگردان تئاتر، فیلمساز و داستان‌نویس ایرانی است. او دارای لیسانس سینما و فوق لیسانس تئاتر و هنرهای اجرایی از دانشگاه ساپینزا. رم است. علی شمس نمایشنامه‌های متعددی نوشته که تعدادی از آن‌ها به‌صورت کتاب منتشر شده‌اند و تعدادی به کارگردانی خود او روی صحنه رفته‌اند. از جمله نمایشنامه‌های تألیفی چاپ‌شده او می‌توان به «ابوالهول» و «اگر شبی از شب‌های تهران مسافری» و از ترجمه‌هایش می‌توان به نمایشنامه‌های «بیوه زیرک» و «دروغگو» اشاره کرد. او در سال 1392 به خاطر نمایشنامۀ «اگر شبی از شب‌های تهران مسافری» برنده اولین دوره مسابقۀ نمایشنامه‌نویسی جشنواره بین‌المللی آیینی و سنتی و در سال 1395 به خاطر کارگردانی نمایش «داستان‌های میان‌رودان» برگزیده انجمن منتقدان خانۀ تئاتر شد.
علی شمس همچنین با نشریاتی چون «تهران امروز»، «شرق»، «صحنه» و «اعتماد» همکاری کرده و مدتی هم منتقد تخصصی تئاتر در نشست‌های خبرگزاری مهر بوده است. همکاری با رادیو و تلویزیون، ساخت فیلم کوتاه «ریسِت» و برگزاری کارگاه و اجرای نقالی در کتابخانه ملی رم، ریسپولی از دیگر فعالیت‌های اوست.

رتبۀ رمان «گزارشِ گمان‌شکن» در گودریدز: 4.40 از 5.