اتحادیه های کارگری و خودکامگی در ایران

کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» نوشتۀ حبیب لاجوردی
پژوهشی درباره وضعیت اتحادیه‌های کارگری در ایران از دوره مشروطه تا عصر پهلوی. حبیب لاجوردی در کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»، با تمرکز بر اتحادیه‌های کارگری در ایران و زمینۀ پیدایش این اتحادیه‌ها و برخورد سرکوبگرانه با آن‌ها، به آسیب‌شناسی رَوَند و شیوه توسعه در ایران عصر پهلوی می‌پردازد. کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»، با عنوان اصلی Labor Unions and Autocracy in Iran، کتابی است که در آن به اتحادیه‌های کارگری به‌عنوان شاخصی برای توسعۀ سیاسی پرداخته شده است. بخش عمده کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» به روایت سرگذشت و سرنوشت اتحادیه‌های کارگری در عصر پهلوی دوم اختصاص دارد. حبیب لاجوردی در این کتاب فراز و نشیب‌های این اتحادیه‌ها در ایران را ترسیم کرده تا ثابت کند که برای توسعۀ واقعی در یک کشور تمرکز بر توسعۀ اقتصادی و اجتماعی کافی نیست و توسعۀ سیاسی عاملی مهم برای توسعۀ همه‌جانبه است. او در کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»، با بررسی تاریخی تشکیل اتحادیه‌های کارگری در ایران و سرنوشت آن‌ها در دوره‌های مختلف تاریخ ایران تا عصر پهلوی دوم، نشان می‌دهد که برخورد خودکامانه و سرکوبگرانه با این اتحادیه‌ها نمودی است از بی‌اعتنایی به توسعۀ سیاسی که نمودهای دیگر آن را در برخورد حکومت پهلوی با اصناف دیگر نیز می‌توان یافت. تمرکز اصلی این کتاب بر سرکوب آزادی سیاسی و تأثیر مخرب این سرکوب بر فرایند توسعه است.
لاجوردی خود در پیشگفتار کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» درباره هدف این کتاب و دلیل تمرکز آن بر موضوع اتحادیه‌های کارگری می‌نویسد: «هدف این کتاب بررسی فراز و نشیب توسعۀ سیاسی ایران است از راه نگرش بر یک جنبه از رشد سیاسی، یعنی پیدایش اتحادیه‌های کارگری از سال 1285 تا سال 1342؛ زیرا اتحادیه‌های کارگری ابزار مناسبی برای سنجش توسعۀ سیاسی به‌شمار می‌آید. در دوره‌های برخورداری از آزادی‌های سیاسی، اتحادیه‌های کارگری نخستین نهادهایی بود که در صحنۀ سیاسی ایران پدیدار می‌شد و هر زمان که اختناق سیاسی دوباره مسلط می‌گشت نخست اتحادیه‌های کارگری سرکوب می‌شد و سپس نوبت سرکوب مطبوعات و قوه مقننه و احزاب سیاسی و جمعیت‌های صنفی و قوه قضائیه و سایر مراکز مستقل قدرت فرا می‌رسید.»
متن اصلی کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» اولین بار در سال 1985 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»
کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» اتحادیه‌های کارگری در ایران را در چشم‌اندازی تاریخی مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب بحث خود را از روایت چندوچون تشکیل نخستین اتحادیه‌های کارگری در دوران مشروطه آغاز می‌کند و بعد از آن به عصر پهلوی می‌رسد. در کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» از نفوذ شوروی و انگلستان و امریکا در جنبش کارگری ایران نیز سخن رفته است. در این کتاب سرکوب اتحادیه‌های کارگری در دوران مورد بحث نشانه‌ای گرفته شده برای فقدان دموکراسی و آزادی‌های سیاسی. نویسنده نشان می‌دهد که در نبود توسعۀ سیاسی توسعۀ اجتماعی و اقتصادی نیز در نهایت راه به جایی نمی‌برد و با شکست مواجه می‌شود.
کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» از پیشگفتار، ده فصل، پس‌گفتار و دو پیوست تشکیل شده است. فصل‌های ده‌گانۀ این کتاب عبارتند از: «پیدایش جنبش کارگری»، «تولد دوباره اتحادیه‌های کارگری»، «سال‌های درگیری 1325 – 1323»، «سرکوب اتحادیه‌های کارگری حزب توده 1328 – 1325»، «نفوذ اتحاد شوروی در جنبش کارگری»، «نفوذ انگلستان در جنبش کارگری»، «نفوذ کارفرمایان در جنبش کارگری»، «ظهور و سقوط اتحادیه‌های تحت کنترل دولت 1332 – 1325»، «کارگران بی اتحادیه 1342 – 1332» و «نفوذ انگلستان و امریکا در جنبش کارگری».
پیوست اول کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» به شرح مختصری از زندگی شخصیت‌هایی که در کتاب از آن‌ها سخن رفته اختصاص دارد و پیوست دوم به مقایسۀ برآورد شمار کارکنان صنایع گوناگون.
در بخشی از کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» می‌خوانید: «در مجموع، از دهۀ 1300 به بعد ایران به دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی چشمگیری نائل آمد. با این همه وقتی به ضلع سوم مثلث توسعه، یعنی ضلع سیاسی آن، می‌نگریم وضع را کاملاً منفی می‌یابیم. زیرا پس از ده ها سال توسعۀ اقتصادی و اجتماعی نه تنها "بلوغ سیاسی" پدیدار نگشت، بلکه آن تجربۀ سیاسی هم که دستاورد انقلاب مشروطۀ سال 1285 بود و تا اواسط دهۀ 1300 استمرار نامنظمی داشت در دوره حکومت خودکامۀ رضاشاه از دست رفت.»

درباره حبیب لاجوردی، نویسنده کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»
حبیب لاجوردی، متولد 1317 در تهران و درگذشته به سال 1400 در واشینگتن، دی. سی.، دارای مدرک کارشناسی از دانشگاه ییل، کارشناسی ارشد مدیریت ارشد کسب‌وکار از دانشگاه هاروارد و دکترای اقتصاد از دانشگاه آکسفورد و مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در مرکز پژوهش‌های خاورمیانۀ دانشگاه هاروارد بود.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران»
کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» با ترجمۀ ضیاء صدقی در نشر نو منتشر شده است. ضیاء صدقی، متولد 1315 و درگذشته به سال 1376، یکی از اعضای مهم «جامعۀ سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران» بود. صدقی بعدها در امریکا فلسفه خواند و با راه‌اندازی پروژه تاریخ شفاهی ایران توسط حبیب لاجوردی به همکاری با او در این پروژه پرداخت و یکی از مصاحبه‌کنندگان و پژوهشگران اصلی این پروژه بود.

رتبۀ کتاب «اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران» در گودریدز: 3 از 5.