رمان «فهرس» نوشت? سنان اَنطون
در زمان اشغال عراق توسط نظاميان امريکايي، نويسندهاي عراقي ميکوشد تکههايي از ياد رفته از تاريخ را احضار کند. رمان «فهرس»، نوشت? سنان اَنطون، رمانيست چندوجهي که در آن تاريخ فردي و جمعي با هم تلاقي ميکنند. در رمانِ «فهرس» هم از زندگي شخصي آدمها سخن رفته و هم از رويدادهاي سياسي عراق. در اين رمان، مسائل انسان خاورميانهاي با مسائل جهانشمولي که هر انساني در هر جاي دنيا ممکن است با آنها درگير باشد پيوند خورده است. «فهرس» رمانيست از يکسو وامدار ادبيات کلاسيک شرق و از سوي ديگر وامدار ادبيات مدرن غرب.
سنان اَنطون در رمان «فهرس»، چنانکه خود در يادداشتش بر ترجم? فارسي اين رمان توضيح داده، تلاش کرده است از ميراث روايي عربي و همچنين ميراث ادبيات فارسي الهام بگيرد. او از دو کتاب «الفهرست» ابن نديم و «منطقالطير» عطار نيشابوري به عنوان دو کتاب کهنِ عربي و فارسي که در نوشتن رمان «فهرس» از آنها تأثير گرفته است نام ميبرد.
رمان «فهرس» چهارمين رمان سنان اَنطون است. اَنطون گفته است که «فهرس» شايد از بين رمانهايش، نزديکترين رمان به قلب اوست.
متن اصلي رمان «فهرس» اولين بار در سال 2016 به زبان عربي منتشر شده است.
مروري بر رمان «فهرس»
رمان «فهرس» ماجراي دو نويسنده است که يکي از آنها دارد کتابي عجيب مينويسد؛ اثري گردآمده از تکهها و صداهاي مختلف که در آن پرندگان و اشيا نيز نقش راوي را بازي ميکنند و به سخن ميآيند و اينها همه گويا تلاشيست براي مقابله با فراموشي و احياء و احضار و ثبت حافظ? اشيا و مکانها. اينگونه است که در اين رمان جزئياتِ بهحاشيه رانده شده تاريخ در مقابلِ تاريخِ رسمي قرار ميگيرند و در برابرِ آشوب بزرگي که ميخواهد همهچيز را بروبد.
راوي رمان «فهرس» يک نويسنده و اديب عراقيِ ساکن امريکاست که به عنوان مترجم، همراه زوجي که قصد ساختن فيلمي مستند را دارند به عراق سفر ميکند. راوي قصد دارد حسوحالِ خود از اين سفر را بنويسد اما در دفتري که براي همين کار خريده است هنوز جز کلم? «بغداد» چيز ديگري ننوشته است. در همين حين که تقلاي راوي براي تبديلِ سفر به ماده خامي براي نوشتن ناکام مانده است، او در بغداد به نويسندهاي به نام ودود عبدالکريم برميخورَد و ودود بخشي از دستنوش? کتابش را همراه نامه و کتابي به راوي ميدهد. راوي، که خود چنان گرفتار آداب و رسوم و تکنيکهاي نوشتن است که نميتواند شروع به نوشتن کند، به جوشش ودود غبطه ميخورد. او به ودود پيشنهاد ترجم? کتابش را ميدهد اما ودود براي ترجمه و انتشار کارش عجلهاي ندارد و اين راوي را شگفتزده ميکند.
کتاب ودود «فهرس» نام دارد و او در اين کتاب، چنانکه خود در ديباچ? آن ميگويد، قصد دارد نه تاريخ قرباني، بلکه تاريخِ قربانيِ قرباني را بنويسد. او تکههايي را جمع و فهرست ميکند تا تاريخِ سرکوب و حذفشده را از فراموشي و نابودي نجات دهد. او ميخواهد نه تاريخ سالها و ماهها، بلکه تاريخ دقيقهها را ثبت کند و راويِ تاريخ شکستخوردگان و فراموششدگان باشد. ودود در ديباچ? کتابش نوشته است: «هستند کساني که مينويسند تا حال و آينده را تغيير دهند. من اما رؤياي تغيير گذشته را دارم. اين منطق من است و منطق فهرسم.»
سنان اَنطون در رمان «فهرس» ما را با خود به کوچهها و خيابانهاي بغدادِ تحت اشغالِ امريکاييها ميبرد و نيز زندگي يک عراقيِ شيفت? ادبيات را که به همراه خانوادهاش از عراق به امريکا مهاجرت کرده است به تصوير ميکشد. راويِ اصليِ رمان «فهرس» مرديست که به تازگي کار تدريس در دانشگاهي در امريکا برايش جور شده است. در رمان، هم با تصويري از زندگي اکنون او مواجهيم و هم به گذشتهاش سرک ميکشيم و درمييابيم که او مادرش را در امريکا بر اثر سرطان از دست داده و با پدرش هم، چون پدر تقريباً بلافاصله بعد از مرگ مادر با زني ديگر وارد رابطه شده، قطع رابطه کرده است. رمان «فهرس» همچنين ما را در جهان ادبيات غنيِ عرب ميگرداند. از طرفي در اين رمان، رابطهاي مکالمهاي ميان نويسندهاي مهاجر و نويسندهاي که همچنان ساکن سرزمين خود است برقرار ميشود. در رمان «فهرس»، علاوه بر آدمها، اشيا و شهرها نيز در مقام راوي ظاهر ميشوند. درخت، جنين، پرنده، آلبوم، ديوار، هارونالرشيد؛ اينها از جمله راويان کتابِ ودود هستند؛ همان کتابي که «فهرس» نام دارد و نام رمان از آن گرفته شده است.
سنان اَنطون در يادداشت خود بر ترجم? فارسي رمان «فهرس»، راوي اين رمان را فردي معرفي ميکند که «ميکوشد با تاريخ – فردي يا جمعي – در کشوري که ديکتاتوري و جنگ آن را درهم کوبيدهاند، روبرو شود و آن را به پرسش بگيرد.» او همچنين درباره مسئل? اصلياي که در رمان «فهرس» به آن پرداخته است مينويسد: «اگرچه مسئل? مستقيم رمان عراق است، اما پرسشها و پِيهاي آن جهانياند؛ انسان چگونه ميتواند حافظ? مکان را بنويسد و آرشيو کند و از تباهي نجاتش دهد. نه تنها از منظر بشر بلکه درخت و سنگ و پرنده و هم? اشيا. چگونه و از کجا آغاز کند؟ در اينجا ما با جستجويي براي چارچوب و فرم مناسب نوشتن تاريخ انسان و مکان و محافظت آنها از مدفون شدن روبروييم.»
درباره سنان اَنطون، نويسنده رمان «فهرس»
سنان اَنطون، متولد 1967، شاعر، داستاننويس، مترجم ادبي، استاد دانشگاه و مستندساز عراقي است. از ديگر آثار داستاني او ميتوان به «مَريَما» و «نقطهها» اشاره کرد.
درباره ترجم? فارسي رمان «فهرس»
رمان «فهرس» با ترجم? محمد حزباييزاده و همراه با يادداشت نويسنده بر ترجم? فارسيِ اين رمان در مجموع? «هزار و يک شب» نشر ثالث منتشر شده است. محمد حزباييزاده، متولد 1346، مترجم ادبيات عرب است. از ترجمههاي او ميتوان به «خواب در باغ گيلاس»، «شکارچي کرم ابريشم»، «مَريَما» و «کُشتن کتابفروش» اشاره کرد.
رتب? رمان «فهرس» در گودريدز: 3.90 از 5.
