قصه های عهد قاجار: آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران (چشمه)

کتاب «آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران: قصه های عهد قجر» نوشتۀ سید علی کاشفی خوانساری
کتابی برای آشنایی نوجوانان با سرچشمه‌های داستانِ نوین در ایران و اولین قصه‌های جدید ایرانی. سید علی کاشفی خوانساری در کتاب «آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران: قصه‌های عهد قجر» از زمینه‌های شکل‌گیری داستان نوین در ایران می‌گوید و از اینکه ایرانیان چگونه اولین بار با داستان‌نویسی غرب آشنا شدند و اولین قصه‌های ایرانی که به سبک رمان‌ها و قصه‌های مدرن غربی نوشته شد چه بود. در کتاب «قصه‌های عهد قجر» همچنین نمونه‌هایی از متنِ بعضی از اولین رمان‌ها و قصه‌های کوتاه ایرانی و تجربه‌های ابتدایی در این زمینه آمده است.
کتاب «قصه‌های عهد قجر» کتابی‌ست مناسب نوجوانانی که می‌خواهند با تاریخ ادبیات داستانی در ایران و نمونه‌هایی از تجربه‌ها و تلاش‌های اولیه در زمینۀ نوشتن رمان و داستان کوتاه در ایران آشنا شوند و بدانند قصه‌نویسی جدید در ایران چگونه پا گرفت و اولین داستان‌نویسان ایرانی چگونه و از چه چیزهایی می‌نوشتند. در این کتاب پیدایش ادبیات داستانی جدید در ایران در متن تغییر و تحولات اجتماعی ایران عصر قاجار و پیدایش افکار نو در آن دوره مورد بررسی قرار گرفته و نیز تأثیر ترجمۀ آثار داستانی اروپایی، پیدایش مطبوعات و پا گرفتن صنعت چاپ در ایران بر شکل‌گیری داستان جدید ایرانی نشان داده شده است و همچنین از این موضوع سخن رفته که اولین آثار داستانی ایرانی که به سبک‌وسیاق رمان غربی شباهت‌هایی داشتند و تحت تأثیر آن رمان‌ها نوشته شده بودند، با چه رویکردی و براساس چه نوع تلقی‌ای از داستان پدید آمدند.

مروری بر کتاب «قصه‌های عهد قجر»
کتاب «قصه‌های عهد قجر» با پیش‌گفتاری در باب پیشینۀ قصه در ایران و جهان آغاز می‌شود. نویسنده در این پیش‌گفتار از اهمیت قصه و قصه‌گویی در اعصار قدیم سخن می‌گوید و به سنت قصه‌گویی و نقل قصه در ایران قدیم و اولین قصه‌های ایرانی اشاره می‌کند و نیز به تغییر و تحولات نثر کهن فارسی و زمینه‌های شکل‌گیری قصۀ مدرن در ایران اشاره می‌کند. بعد از این پیش‌گفتار، در بخشی با عنوان «در دوره‌ی قاجار چه خبر بود؟»، از پدید آمدن اندیشۀ تجددخواهی در ایران عصر قاجار و آشنایی ایرانیانِ آن عصر با افکار و اندیشه‌های اروپایی و ادبیات داستانی مدرن سخن رفته است.
کتاب، به جز بخش‌های گفته‌شده، از پنج فصل با عنوان‌های «چیزی شبیه داستان»، «چیزی شبیه رمان»، «رمان‌های تولید ملی»، «داستان، بلوا و انقلاب»، «و حالا داستان‌نویسی حرفه‌ای» و مؤخره‌ای با عنوان «سخنی با کتاب‌داران، منتقدان و دبیران ادبیات» تشکیل شده است.
در فصل اول کتاب «قصه‌های عهد قجر» از اولین تلاش‌های ایرانیان برای قصه‌نویسی مدرن به سبک غربی سخن رفته و اولین قصه‌هایی که به این سبک‌و‌سیاق در مطبوعات عصر قاجار چاپ شدند و نیز قصه‌هایی که در آن زمان نوشته شدند اما بعدها به چاپ رسیدند معرفی شده‌اند. در این فصل می‌بینیم که اولین قصه‌های ایرانیِ نزدیک به قصۀ مدرن غربی، بیشتر قصه‌هایی کوتاه بوده‌اند و اغلبِ این قصه‌ها هم جنبه‌های علمی، آموزشی و سیاسی داشته‌اند و نیز مخاطب بسیاری از آن‌ها کودکان و نوجوانان بوده‌اند. در پایان این فصل نمونه‌هایی از متن قصه‌های ایرانی آن دوره آورده شده است.
فصل دوم کتاب «قصه‌های عهد قاجار» درباره پیدایش اولین نمونه‌های نزدیک به رمان در ادبیات داستانی ایران است. در این فصل می‌بینیم که اولین رمان‌گونه‌‌های جدید فارسی هم، مثل اولین قصه‌های کوتاه، در زمان ناصرالدین‌شاه نوشته شده‌اند. در پایان این فصل نمونه‌هایی از متن این رمان‌ها نیز آمده است.
در فصل سوم کتاب «قصه‌های عهد قجر» رمان‌های ایرانی‌ای معرفی شده‌اند که در زمان مظفرالدین‌شاه و بعد از رمان‌گونه‌های اولیه در ایران پدید آمدند و نشانگر جدی‌تر و حرفه‌ای‌تر شدن رمان‌نویسی در ایران بوده‌اند. در پایان فصل هم نمونه‌هایی از متن رمان‌هایی را می‌خوانید که در طول این فصل درباره‌شان صحبت شده است.
فصل چهارم کتاب «قصه‌های عهد قجر» به معرفی ادبیات داستانی ایران در دوره محمدعلی شاه قاجار و نمونه‌هایی از متن داستان‌های آن دوره اختصاص دارد و فصل پنجم و پایانی کتاب هم به پیدایش رمان‌ها و قصه‌های کوتاهِ جدی‌تر و حرفه‌ای‌تری که از پس تلاش‌های اولیه در ادبیات معاصر ایران پدید آمدند و ارائۀ نمونه‌هایی از متن این رمان‌ها و قصه‌های کوتاه.
کتاب با مؤخره‌ای درباره ضرورت آموزش و معرفی ادبیات معاصر به کودکان و نوجوانان و ارائۀ راهکار برای آموزش و معرفی درست و تأثیرگذار این ادبیات به آن‌ها به پایان می‌رسد. در این مؤخره از بی‌توجهی سیستم آموزشیِ رسمی و نیمه‌رسمی ایران به ضرورت آشنا کردن کودکان و نوجوانان با ادبیات معاصر ایران و جای خالی این ادبیات در برنامه‌های درسی و فرهنگی انتقاد شده است. نویسنده همچنین در این مؤخره توضیحاتی درباره کتاب «قصه‌های عهد قجر» داده است.
کتاب «آشنایی با تاریخ ادبیات داستانی ایران: قصه‌های عهد قجر» در بخش کتاب کودک و نوجوان نشر چشمه (کتاب چ) منتشر شده است.

درباره سید علی کاشفی خوانساری، نویسنده کتاب «قصه‌های عهد قجر»
سید علی کاشفی خوانساری، متولد 1350 در تهران، نویسنده، شاعر، روزنامه‌نگار و مترجم ایرانی است. ادبیات کودکان و نوجوانان تخصص اصلی اوست و تاکنون کتاب‌های زیادی در این حوزه نوشته و ترجمه کرده و همچنین مقالات بسیاری از او درباره ادبیات کودکان و نوجوانان منتشر شده است. کاشفی از بیست سالگی وارد کار روزنامه‌نگاری شد. او سردبیری فصلنامۀ «نقد کتاب کودک و نوجوان»، سردبیری نشریۀ «سروش نوجوان» و سردبیری مجلۀ «شهرزاد» را در کارنامۀ کار مطبوعاتی خود دارد.
کاشفی تاکنون به خاطر آثارش برنده جوایز مختلفی شده است که از آن میان می‌توان به جایزه روزنامه‌نگار برگزیده تئاتر کودک در جشن روز جهانی تئاتر، جایزه جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و جایزه شعر جشنواره مهدویت اشاره کرد.
کتاب‌های «قصّۀ روزنامجات عهد بوق» و «قصّۀ سینماجات عهد بوق» از آثار تألیفی و کتاب‌های «هنسل و گرتل» و «جوجه اردک زشت» از ترجمه‌های سید علی کاشفی خوانساری هستند.